ماه رمضان در مفهوم و نگرش دین مبین اسلام، از جایگاه و اهمیت خاص برخوردار می باشد. در این نگرش ماه رمضان ماه تقوا، تزکیه و خودسازی یاد شده است، این ماه زمینه ای است که انسان مسلمان و مؤمن وجودش را از پلشتی ها و نادرستی ها و ناراستی ها، پاکیزه و خالص سازد. آیینه وجود چنین انسان خود ساخته در حقیقت بازتاب دهنده سیما و چهره خدایی انسان باشد، خداگونه ای در زمین. همان انسانی که خداوند در آفرینیش او بر خود تبریک گفت و او را مسجود ملایک قرار داد.
از جانب دیگر در آموزه های دینی خودسازی یا به تعبیر رساتر و دقیق تر خود شناسی پیش درآمدی است بر جهان شناسی و خداشناسی. امری که اکثر پیشوایان دینی بر آن تاکید ورزیده و بدان اشاره داشته اند. به همین جهت به تعبیر بعضی از علمای راستین دین اینکه شب قدر در قرآن شریف بهتر از هزار ماه یاد شده است، فلسفه اش در آنست که انسان در چنین ماهی و با طی مراحل ویژه ای به چنان خلوص و پاکی دست می یابد که آیینه وجودش، چیزی نیست جز دریافت و بازتاب دهنده حقیقت.
کسب امنیت و سلامتی که در آن عزت دنیایی و رستگاری آخرت نهفته است. اینکه از میان چندین شب یا احتمالا همه آن شب ها، شب قدر، دانسته شده است رازی است که در راستای خود سازی و عبودیت انسان مؤمن قرار دارد. بر اساس بعضی از منابع و اسناد دینی شب قدر( لیله القدر) شبی است در ماه مبارک رمضان، که قرآن کریم در آن شب (جدا از وحی تدریجی) به طور کامل بر پیامبراسلام(ص) نازل شده‌است. به باور مسلمانان مؤمن و روزه دار خوابیدن در شب قدر مذموم و شب‌زنده‌داری در آن امری مستحب بوده و نسبت به آن سفارش اکید شده است و دعا و استغفار در چنین شب هایی یکی از وظایف اصلی دانسته شده است.
پیرامون واژه شب قدر برخی از مفسرین آن را به معنی منزلت دانسته‌اند و بعضی دیگر آن را به معنی تنگی و گرفتاری دانسته‌اند. برخی نیز قدر را اندازه گیری و تقدیر امور معنی کرده‌اند. هرچند در نحله ها و مذاهب مختلف اسلامی درباره جزئیات شب قدر دیدگاههای مختلفی وجود دارد، اما در مورد وجود شب قدر و اهمیت آن جای هیچگونه تردید و اختلاف نظر وجود ندارد. اما قرآن کریم بعنوان منبع اصلی آموزه ها و مفاهیم دینی اسلامی شب قدر را چنین بیان داشته است: «به راستی که ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم و چه تو را به شب قدر آگاه تواند کرد. شب قدر از هزار ماه برتر است. در این شب فرشتگان و روح به دستور پروردگارشان از هر فرمان فرود می‌آیند. این شب تا صبحگاه تهنیت است.» (سوره قدر آیات ۱ تا ۵) و نیز در سوره دخان آمده است: «سوگند به کتاب روشنگر. به راستی ما آن را در شبی مبارک فرو فرستادیم زیرا که به حقیقت ترساننده بودیم. در آن شبی که هر امری با حکمت معین و ممتاز و جدا می‌گردد. تعیین آن امر البته از سوی ما خواهد بود، که ما رسولانان را فرستنده بودیم. و این البته از رحمت و مهربانی پروردگار توست، به راستی او شنونده داناست.»(سوره دخان آیات۱تا۶)
اهمیت و جایگاه شب قدر نیز در قرآن کریم چنین بیان شده است : خداوند خطاب به پیامبر فرمود: «و تو چه دانی شب قدر چیست؟» و «از هزار ماه برتر است».
در ادامه به آنچه که این شب بدان ها توصیف شده است می توان اشاره داشت:
– نزول قرآنکریم : نزول جامعترین، کاملترین، ماندگارترین و اصلی ترین منبع باور دینی مسلمانان، یعنی کتاب الهی (قرآن کریم ) بر عظمت و منزلت شب قدر افزوده است. قرآن خود در این باره میگوید: «ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شده است.» اما درباره اینکه در چه شبی از شبهای رمضان قرآن نازل شده است می فرماید: «به راستی، آن (قرآن) را در شبی پر برکت نازل کردیم.» در ادامه این شب مبارک در سوره قدر مشخص شده است: «به حقیقت ما آن (قرآن) را در شب قدر فرود آوردیم.»
– تقدیر امور: در نامگذاری های که برای شب قدر بیان شده است، برخی آن را به معنای شبی با عظمت و بزرگی میدانند که سرنوشت انسان در آن رقم می خورد. «قدر» به معنای تقدیر و اندازهگیری و تنظیم است. شب قدر یعنی شبی که (خداوند) برای تنظیم و تعیین امور آن را مقرّر نموده است. قرآن کریم در مورد میفرماید: در آن شب «هر کاری بر طبق حکمت (خداوند) جدا و تعیین و تنظیم می‌گردد». از مجموع گفتارها و تعابیر بکار برده شده در آموزه های دینی در مورد شب قدر و تقدیر امور در آن می توان چنین استنباط کرد که در این شب با عظمت و بزرگ، با فرود ملائکه آسمانی، تقدیرات یک سال مشخص رقم می خورد .
– بخشش گناهان: از دیگر ویژگی‌های شب قدر بخشش گناهان و عفو گناهکاران و مجرمان یاد شده است. به همین جهت توصیه اکید شده است که باید تلاش نمود تا این فیض بزرگ الهی شامل حال انسان شود. و چه خسران بزرگی که انسان از چنین لطف و بخششی محروم بماند. چنانچه روایت هایی از پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز در این باره آمده است: «کسی که شب قدر را درک کند، پس بخشیده نشود پس خدا او را (از رحمت خویش) دور میسازد.» در جای دیگر می فرماید: «هر کس که از فیض شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات محروم شده است و محروم نمی‌‌ماند از خیرات شب قدر، مگر کسی که (با اعمال خویش) خود را محروم نموده باشد.» به همین جهت رسول گرامی(ص) توصیه می نماید: «کسی که در شب قدر به پاخیزد (و آن شب را) از روی ایمان و محاسبه و اخلاص بیدار باشد، گناهان گذشتهاش بخشوده می‌شود.»
بنابر اساس آنچه در مورد ماه رمضان و شب قدر گفته شد معلوم گردید که شب قدر یکى از شبهاى دهه آخر ماه رمضان است. در این شب – که شب نزول قرآن به شمار مىآید – امور خیر و شر مردم و ولادت، مرگ، روزى، حج، طاعت، گناه و…. در طول سال تقدیر مىگردد. شب قدر همیشه و هر سال تکرار مىشود. عبادت در آن شب، فضیلت فراوان دارد و در نیکویى سرنوشت یک ساله بسیار مؤثر است. حال که چنین است چرا ما سعی نورزیم که از چنین نعمت و لطف الهی محروم بمانیم؟
چرا غفلت به اندازه ای مارا در خود فرو برد که از چنین فرصت هایی برای تعیین سرنوشت خود کوتاهی نماییم؟
چرا در شب های قدر، که شب های زنده داری و عبادت و تعیین مقدرات است، ما قدر (اهمیت و مقدرات ) خود را در نیابیم؟
این همه خودکامگی، غفلت، زیر پا نهادن فطرت و ارزشهای انسانی و خدایی، آغشته شدن به پلشتی های روزمره و روزمرگی تا به کی؟
بنا بر این تا این بخش از مطلب به اهمیت شب قدر پرداخته شد و در نتیجه زمانی از غفلت فرو رفته در آن و از بی خبری فرا گرفته وجود مان نجات خواهیم یافت که نور آگاهی و ایمان آگاهانه بر وجود مان تابش گیرد و در این صورت شک نمی توان داشت که انسان مسلمان و مومن وقتی در ماه پرفیض رمضان با توسل به عبادات و نیایش های خالصانه و پاکیزه ساختن وجودش از ناپاکی ها و ناخالصی ها، قلب و وجودش را جایگاه عشق به خدا ساخته و خود به خصال خداگونه در زمین متصف می شود قطعا از درک و فهم و شناخت هستی و حیات و معنای نهفته در آن و راههای رشد و کمال در آن بی بهره نخواهد ماند و از نور رستگاری بخش الهی که بر زمین و آسمان می تابد متنعم خواهد شد.
اما در ادامه می خواهم به تجلیل گسترده از ماه رمضان بعنوان ماه خیر، برکت، بخشش و احسان بر دیگران بوده و این ماه یکی از ماه‌های ویژه جامعه اسلامی تمام کشورهای مسلمان‌نشین مخصوصا مردم مسلمان افغانستان برشمرده می‌شود، از این ماه و شب های قدر تجلیل بعمل می آورند، در بخش می خواهم از برنامه های شب های قدر که در نقاط مختلف افغانستان انجام می شود نیز اشاره داشته باشم که مردم مسلمان افغانستان در شهرهای مختلف این کشور با جمع شدن درمساجد، تکیه خانه و منازل از شب های قدر چگونه تجلیل بعمل می آورند و اعمال شب های قدر را بجا می آورند و ماه رمضان با جایگاه ممتاز و منحصر به فرد که در فرهنگ دینی و اجتماعی مسلمانان افغانستان دارد، بخصوص شب های قدر که از آن به احترام و عمل نمودن به آن تکلیف برشمرده می‌شود.
در میان مردم مسلمان این کشور شب نوزدهم دهه ای دوم ماه رمضان و شب های بیست و یکم، بیست و سوم، بیست و پنجم و بیست و هفتم دهه ای سوم ماه رمضان احتمال شب قدر به روایت و متون دینی پیروان دین اسلام گفته شده شب های قدر را تجلیل و در میان شیعیان اثنی عشری، شب های نوزده، بیست و یک و بیست و سوم بیشتر مورد توجه می باشد و نیز شبی است که حضرت امام علی(ع) در مسجد کوفه هنگام ادای نماز، از سوی یکی از مخالفان اش به ضرب شمشیر زخمی و شب بیست و یکم یکی از شب های احتمالی قدر به شهادت رسید و حضرت علی(ع) خلیفه چهارم مسلمانان و امام اول شیعیان، توسط ابن ملجم مرادی به شهادت رسید.
شب های نوزدهم ، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان شب های قدر با شب زنده داری، قرآن بر سر گرفتن، نیایش و خواندن دعای جوشن کبیر، با خدای خود راز و نیاز می کنند؛ سخنرانان به اهمیت لیالی قدر پرداخته و سپس مداحان اهل بیت و عزاداران در وصف امیر المومنین حضرت علی(ع) پرداخته و مردم در این شب ها با حضور در مساجد و مراکز دینی لیالی قدر را با شکوهی خاص برگزار کردند و در غم شهادت نخستین پیشوای خود اشک ماتم می ریزند و او را در پیشگاه پرور دگار خویش شفیع قرار می دهند.
اختلافاتی در احتمالی بودن، شب قدر در یکی از شب های نامبرده، باعث نمی شود که تجلیل از آن کمرنگ گردد، در میان پیروان مذهب جعفری شبهای نوزده، بیست و یکم و بیست و سوم با عظمت و با شکوه برگزار و احیا می گردد، شب های قدر باشندگان شهرها و دهات مختلف با پهن کردن سفره افطاری، خیرات و نذورات و نیز برنامه های عبادی شامل خواندن قرآن، نماز، دعا ذکر مصیبت حضرت امام علی(ع) و شب زنده داری، از این شب ها تجلیل می کنند و این شب ها، شب های پربرکتی است و نمادی از اخوت، وحدت و عبادت مردم مسلمان افغانستان، مخصوصا شهروندان کابل که پیروان مذاهب اسلامی و اقوام مختلف را خود جای داده به شمار می رود.
دهه ای اول رمضان امسال با حملات تروریستی کشته وزخمی شدن جمع کثیری از مردم روزه دار و با وجود تلاش‌های اسلام‌ستیزان جهت تفرقه‌افکنی میان آنها، با حفظ اتحاد اسلامی خود اقدام به شب‌زنده‌داری شبهای نوزدهم، بیست‌ویکم، بیست‌وسوم و بیست‌وهفتم می‌پردازند.
امید وارم که با بازگشت صلح و امنیت مردم مسلمان افغانستان از یاد بود چنین مناسبت های دینی توفیقات بیشتر پیدا نموده و با شناخت و آگاهی بر توطئه دشمنان اسلام که این دین جهانی را به گونه ای دیگر معرفی و مردم مسلمان با شناخت درست از اسلام ارزشهای دینی را تقویت و جهل، نادانی و تعصب را ریشه کن نمایند.
به امید آن روز….
نویسنده: سید جعفرعادلی«حسینی»