بسم الله الرحمن الرحیم
«إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ…»[1]
فاطمیهی دوم را به تمامی دوستداران دخت نبی مکرم اسلام حضرت زهرا (س) و شما عزیزان حاضر در اتاق تسلیت میگویم و با اجازه تان من در نظر دارم که در این برنامه صحبت متفاوت در پاسخ به پرسشهای اخیر درباره کتاب «کوثرالنبی» داشتهباشم!
در این برنامه قصد دارم صحبت متفاوتی نسبت به جلسات قبلی داشته باشم. چند روز پیش کلیپی از آقای محمدعلی مقدسی انگوری در شبکههای اجتماعی منتشر شد که مخاطب اصلی آن، به زعم خود ایشان، «فاشیستهای سادات» بودند. این موضعگیری طبیعتاً واکنشهای مختلفی را به دنبال داشت.
آقای مقدسی در آن کلیپ، علاوه بر انتقادات تند به آنچه وی «فاشیسم سادات» میخواند، پرسشی درباره کتاب کوثرالنبی و نویسنده آن (که بنده باشم) مطرح کردند. در ادامه، برخی از اعضای شورای نامنهادی «شورای عالی حرکت اسلامی» به این کلیپ واکنش نشان دادند. یکی از برنامههای آنها حتی به دعوت از قاچاقبران سلاح اختصاص داشت که در پاسخ به آقای مقدسی اظهارنظر کردند و قبلاً نیز برای ایجاد نفاق صدایی را از نشست خصوصی ثبت که ماهیت شان افشا شد. با دروغهای شاخدر که ما در سنگلاخ سرک و مکتب ساختیم، همه از اساس دروغ است و اسناد وجود دارد کی برای مردم سنگلاخ خدمت کردهاند که بررسی این موضوعات و واکنشها به یک برنامه جداگانه نیاز دارد که انشاءالله در آینده به آن خواهیم پرداخت.
در این برنامه، قصد دارم به پرسش آقای مقدسی درباره کتاب کوثرالنبی و بحث پیرامون «آمار سادات» که در پنجمین نشست موضوع «قومیت و قومگرایی» قرار داریم، پاسخ دهم.
ابتدا لازم میدانم از آقای مقدسی بابت توجهشان به این موضوع تشکر کنم. پرسشهایی مشابه، پیشتر نیز بارها از سوی افراد مختلف (با نیات گوناگون) مطرح شده است. اکنون به صورت مختصر به آن پاسخ میدهم و آمادگی دارم به دیگر سوالات مرتبط با محتوای این کتاب نیز که از سوی سایر افراد مطرح شود، پاسخ دهم.
این بحث نیازمند ارائه توضیحات مقدماتی است و امیدوارم مخاطبان گرامی با صبر و حوصله این برنامه را دنبال کنند. همچنین، با توجه به اینکه در ایام فاطمیه دوم قرار داریم، در پایان برنامه یاد و نام حضرت فاطمه زهرا (س) را گرامی خواهیم داشت.
انگیزه و محتوای کتاب کوثرالنبی
یکی از مباحث بنیادین در تاریخ اسلام، استمرار نسل پیامبر اکرم (ص) از طریق حضرت فاطمه زهرا (س) است. پیامبر اسلام، با وجود داشتن فرزندان دیگر، تنها از طریق دختر گرامیاش فاطمه (س) صاحب نسل شد. این موضوع، از جهات دینی، تاریخی، و اجتماعی، اهمیت فوقالعادهای دارد و بهطور گسترده در متون اسلامی و تاریخی بررسی شده است.
اسمترار «نسل پیامبر» از طریق زهرا (س)
حضرت فاطمه (س)، به عنوان دختر پیامبر اسلام، نه تنها جایگاهی ویژه در اعتقادات اسلامی دارد، بلکه محور اصلی استمرار نسل پیامبر محسوب میشود. او، با ازدواج با امیرالمؤمنین علی (ع)، مادر فرزندانی چون امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، زینب کبری(س) و امکلثوم (س) شد.
موضوع «نسل پیامبر» از منظر قرآن و احادیث جایگاه ویژهای در آموزههای اسلامی دارد. این بحث، پیوند مستقیمی با جایگاه اهلبیت پیامبر (ص)، بهویژه حضرت فاطمه زهرا (س)، دارد که محور اصلی بقای نسل پیامبر به شمار میآید.
آیات قرآنی مرتبط با نسل پیامبر
- سوره کوثر: «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ، فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ، إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ»، سوره کوثر که در شأن حضرت فاطمه زهرا (س) نازل شده است، به استمرار نسل پیامبر (ص) از طریق این بانوی بزرگوار اشاره دارد. این سوره در پاسخ به اتهام «ابتر» بودن پیامبر، تأکید میکند که کوثر، یعنی نسل و برکات پیامبر، از طریق حضرت زهرا (س) جاودانه خواهد ماند.
- آیه مود در آیه 23 سوره شوری: «قُل لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى»، در این آیه، پیامبر (ص) از امت اسلامی تنها یک خواسته دارد: محبت و مودت نسبت به اهلبیتش. این محبت، پایه و اساس رابطه امت با اهلبیت (ع) و حفظ پیوند با رسالت پیامبر(ص) است.
احادیث درباره نسل پیامبر
- حدیث کساء: در این حدیث، پیامبر (ص) عبای خود را بر حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع) و امام حسین(ع) انداخت و فرمود: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی، فَاذْهَبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَطَهِّرْهُمْ تَطْهِیرًا»[2]، این روایت که در منابع شیعه و سنی نقل شده است، تأکید دارد که اهلبیت پیامبر (ص) از هرگونه آلودگی پاک هستند و جایگاهی ممتاز نزد خداوند دارند.
- 2. وصیت حضرت زهرا (س) : «وَأَقْرِئْ عَلَى وَلَدِي السَّلَامَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ»[3] به نقل از حضرت فاطمه زهرا (س) در وصیت ایشان به امیرالمؤمنین علی (ع) آمده است. این حدیث، نشاندهنده آگاهی حضرت زهرا از تداوم نسل ایشان تا قیامت و ارتباط ویژه ایشان با عالم غیب است. این بیان نهتنها جایگاه و شأن ذریّه حضرت زهرا (س) را نشان میدهد، بلکه مسئولیت بزرگی را بر دوش آنان قرار میدهد تا از حق و حرمت مادر بزرگوارشان دفاع کنند و در مسیر احیای امر امامت و ترویج معارف اهلبیت (ع) گام بردارند.
جایگاه سادات در تاریخ اسلام
نزول سوره کوثر، که در شأن حضرت فاطمه زهرا (س) است، جایگاه برجسته اهلبیت پیامبر (ص) را نشان میدهد. مفسران شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که این سوره به نسل پیامبر از طریق حضرت زهرا (س) اشاره دارد.
عبدالملک بن مروان، خلیفه اموی در پاسخ به یکی از مشاورانش درباره تأثیر معنوی خاندان پیامبر (ص) به ویژه امام محمد باقر (ع) هشدار داده بود و عبدالملک در پاسخ گفت:
«در خاندان ما 12 هزار طفل در گهواره هستند که هرکدام آرزوی خلافت دارند.»
پس از واقعه کربلا، امام زینالعابدین (ع) به همراه سایر بازماندگان خاندان پیامبر (ص) به اسارت درآمدند و در این شرایط، تنها طفل باقیمانده از نسل امام حسین (ع) امام محمد باقر (ع) بود. عبدالملک بن مروان در پاسخ به نگرانیهایی درباره احتمال قیام اهل بیت (ع) گفته بود که در خاندان بنیامیه هزاران طفل در گهواره هستند که هرکدام آرزوی خلافت دارند. این داستان به کتابهای مقاتل الطالبیین» نوشته ابوالفرج اصفهانی، تاریخ طبری، مروج الذهب مسعود، بحارالأنوار»، علامه مجلسی و «الملل و النحل» شهرستانی مراجعه شود.
این داستان معجزه سوره کوثر را ثابت میکند که در آن زمان در خاندان بنی امیه 12 هزار طفل در کهواره و در خاندان پیامبر یک طفل بنام محمد باقر از امام حسین (ع) بود و اما امروز از بنی امیه خبری نیست و فرزندان زهرا (س) عالم گیر شدند. با وجود مظلومیت اهلبیت (ع) و کشتارها و مهاجراتهای که صورت گرفت نه تنها از نظر کمییت کوثر هستند که از نظر کیفیت نیز بزرگان جهان اسلام و رهبران بسیاری از نهضتهای اسلامی را سادات تشکیل میدهند.
امام فخر رازی نیز در جلد 32 تفسیر کبیر مینویسد:
«با وجود تعداد فراوان فرزندان بنیامیه در زمان حیات پیامبر، امروزه از آنها اثری نمانده، در حالی که نسل اهلبیت پیامبر جهان را پر کرده است.» و مرحوم آیتالله محسنی با آنکه مورد انتقاد بسیاری سنتیهای شیعه هست. او نیز همین جریان را در یک سخنرانی خود کاملاً شرح داده است. در این کتاب از منابع دست اول استفاده شده است.
محققین و پژوهشگران و مورخان اسلامی از دوره اول اسلام به ثبت و تحلیل تاریخ و نسب، جایگاه اجتماعی، نقش سیاسی و دینی سادات پرداختهاند. پیشینه این تحقیق را میتوان در مراحل مختلف تاریخ اسلامی مشاهده کرد.
پیشینه تحقیق در باره سادات
- دوران اولیه اسلام (قرن اول هجری):
در دوران صحابه و تابعین، بیشتر توجه به حفظ نسب پیامبر اسلام (ص) و معرفی اهل بیت (ع) بود. در این دوره، محققان به جمعآوری اسناد نسبی و معرفی شخصیتهای برجسته از اهل بیت (ع) پرداختند.
شیعه در این دوران، به ویژه پس از واقعه کربلا و شهادت امام حسین (ع)، تحقیق در زمینه تاریخ سادات را از منظر دینی و فقهی گسترش داد.
- دوران عباسیان (قرن ۲ تا ۵ هجری):
در این دوران، توجه به تاریخ سادات و نسل پیامبر اسلام (ص) بیشتر از سوی شیعه و در مواقعی از سوی مستبصرین اهل سنت نیز آغاز شد.
مؤرخین و محدثین شیعه مانند شیخ مفید و شیخ طوسی در آثار خود به تاریخ سادات و شخصیتهای مهم اهل بیت (ع) پرداختند.
اهل سنت نیز در این دوران با برخی محققان مانند ابن سعد و الطبری به مستندسازی تاریخ اهل بیت و سادات پرداختند.
- دوران صفویه (قرن ۱۰ تا ۱۱ هجری):
در دوران صفویه، با تقویت مذهب شیعه در ایران، تحقیق و تألیفات زیادی در مورد تاریخ سادات و جایگاه اهل بیت (ع) صورت گرفت. بسیاری از علمای شیعه در این دوران به موضوع سادات پرداخته و کتب نسَبشناسی زیادی را تألیف کردند.
- دوران معاصر:
در قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی، با ظهور جنبشهای علمی در جهان اسلام، مطالعات علمی و تاریخی درباره تاریخ سادات و نقش آنها در تحولات سیاسی و اجتماعی بیشتر شد و بسیاری از محققان معاصر به بررسی دقیقتر اسناد تاریخی و منابع مختلف پرداختهاند.
مهمترین منابع تحقیق:
- کتب تاریخی:
«الطبری» (تاریخ طبری): یکی از جامعترین منابع تاریخی اسلامی که در آن به تاریخ سادات، به ویژه در دوران خلافت خلفای راشدین، پرداخته شده است. «سیر أعلام النبلاء» (ذَهَبِی): کتابی است که به تاریخ و زندگی شخصیتهای بزرگ اسلامی، از جمله سادات و اهل بیت (ع)، پرداخته است.
«الکامل فی التاریخ» (ابن اثیر): کتابی معتبر در تاریخنگاری اسلامی که به تفصیل از تاریخ اهل بیت (ع) و رویدادهای مهم تاریخ اسلام صحبت کرده است.
- کتب نسَبشناسی:
«الأنساب» (ابن حبیب): یکی از قدیمیترین منابع نسَبشناسی اسلامی که به تاریخ سادات و نسب پیامبر اسلام (ص) پرداخته است.
«مجمعالأنساب» (ابن سیده): منبعی جامع درباره سادات و سایر خاندانهای عربی و اسلامی.
- 3. آثار علمای شیعه:
«الکافی» (شیخ کلینی): این کتاب نه تنها در زمینه حدیثشناسی، بلکه در بررسی تاریخ سادات و جایگاه اهل بیت (ع) در تاریخ اسلام نیز منابع مهمی دارد.
«الارشاد» (شیخ مفید): این اثر به تاریخ زندگی ائمه معصومین (ع) و سادات و تبیین نقش آنها در تاریخ اسلام پرداخته است.
دیگر بزرگان و آثار مهم در زمینه انساب سادات:
«عمدة الطالب فی أنساب آل أبیطالب» از ابن عنبه (عبدالله بن محمد) ویکی از قدیمیترین و معتبرترین آثار درباره انساب سادات و آل علی (ع). «تاریخ سادات و الطالبيين» از ابن طباطبا (محمد بن علی) در بررسی نسلهای مختلف سادات و تاریخ آنان.
«جمهرة أنساب العرب» از ابن حزم اندلسی و یکی از منابع اولیه در انساب سادات و قبایل عرب.
- 4. آثار معاصر:
«منتهی الآمال» از شیخ عباس قمی، حاوی اطلاعاتی درباره تاریخ اهل بیت (ع) و سادات نوشته اند.
همچنان آیتالله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی و شاگردش آیتالله سید مهدی رجایی و دیگر بزرگان، با آثار علمی و پژوهشهای دقیق خود در زمینه انساب سادات، میراثی ارزشمند از تاریخ اهل بیت (ع) و نسلهای آنان بر جای گذاشتهاند. این آثار علاوه بر مستندسازی، درک بهتری از نقش تاریخی و اجتماعی سادات در جهان اسلام ارائه میدهند و آیتالله مرعشی نجفی یکی از برجستهترین علمای شیعه در علم انساب و تاریخ بود. او کتابخانه بزرگی با نسخههای خطی نایاب در قم بنا نهاد که شامل منابع مهمی در باب انساب سادات است. آیتالله مرعشی نجفی چندین اثر پژوهشمحور درباره انساب سادات و جهان نوشته¬اند و او نسخههایی از متون تاریخی و نسَبشناسی را تصحیح و شرح کرده است، از جمله تصحیح برخی آثار قدیمی مانند آثار ابن عنبه و فهرست شامل نسخههای مهمی از کتابهای نسَبشناسی در کتابخانه او نگهداری میشود.
و نیز آیتالله سید مهدی رجایی یکی دیگر از پژوهشگران معاصر در حوزه انساب و تاریخ و فعلاً رئیس دانشکده انساب سادات در حوزه علمیه قم است و آثار او بهویژه در زمینه تاریخ و نسبشناسی سادات در ایران و افغانستان شناخته شده است.
آيتاللّه شيخ محمد واعظ زاده خراسانى رئيس مجمع تقريب مذاهب اسلامى بقول خودش بیشترین عمرش را تحقیق در باره تاریخ سادات نموده، حدود پنجاه سال قبل او تعدادى نفوس سادات در جهان به شصت ميليون نوشته بود که سلسله مقالاتش تحت عنوان «جايگاه اهلبیت (ع) در جوامع اسلامى»، سال 1380 خورشیدی در یازده مقاله در روزنامه جمهورى اسلامى، منتشر شد و در یکی از مقالاتش آن زمان خواندم که وی در «در سمينار مجمع اهلبیت (ع) سال 1379 خورشیدی) در مكه مكرمه برگزار شد راجع به تجديد «نقابت سادات» پیشنهاد نمودم كه در قطعنامۀ آن سمينار نيز ذكر شده بود كه اين سنّت از ياد رفته «نقابت سادات» احياء گردد. اين عمل در جهان بسيار جاذبه دارد و بدين وسيله مىتوان با كليهى خاندان سادات در جهان رابطه بر قرار كرد و از اين راه اسلام را روح و صفاى ديگر بخشيد. در رابطه با بحث نقابت چون بحث تاریخی است زمان و فرصت دیگری را میطلبد و من در جلسه به آن نمیپردازم.
همچنان مجموعهای جامع از اطلاعات درباره طوایف و خاندانهای سادات کتاب «کوثرالنبی»، پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان را من با منابع معتبر بررسی کردم و من از 117 منبع که در پایان کتاب از منابع نام برده شده استفاده نمودم و این منابع از دورانهای مختلف تاریخ اسلامی تا عصر حاضر، پایههای تحقیق و پژوهش در تاریخ سادات را تشکیل میدهند و درک عمیقتری از جایگاه اجتماعی، دینی و سیاسی اهل بیت (ع) و سادات در تاریخ اسلام به ما میدهند.
کتاب «کوثرالنبی» به بررسی معنا و مفهوم سادات، تاریخچه اصطلاحات سادات، سادات نسل کوثر، نقابت چیست؟ مهاجرت سادات، طوایف سادات، مشاهیر و مفاخر سادات، نقش علمای سادات، جایگاه سیاسی و اجتماعی سادات ورود سادات پس از صدر اسلام در چند مرحله بررسی شده و امیدوارم با تداوم این بحثها، زمینهای برای شناخت بهتر جایگاه اهلبیت فراهم شود و يكى از پيامدهاى اجتماعى ظهور اسلام، شكلگيرى طبقهاى به نام سادات در جامعهى اسلامى بود؛ سادات همگام با گسترش اسلام در سرزمينهایى همچون افغانستان، ایران، پاکستان، سوریه، عراق و دیگر مناطق اسلامی حضور یافته و به عنوان گروهی محترم و تأثیرگذار شناخته شدهاند. حضور سادات، علاوه بر ابعاد معنوی، تأثیرات اجتماعی و سیاسی گستردهای داشته است.
افغانستان از جمله سرزمينهایى بود كه سادات از همان روزهاى نخستين ورود اسلام به منظور تبليغ از اين آيين به آنجا هجرت نمودند؛ آنان تأثیر به سزا و فوقالعاده شگرفی در شرايط سياسى، اجتماعى، اقتصادى و مذهبى دورههاى مختلف تاريخ اين كشور گذاشتهاند. بررسى تاريخ افغانستان نشان مىدهد كه روزبهروز بر شهرت و اعتبار طوايف سادات در عرصههاى مختلف اين كشور افزوده شده است.
مهاجرت و تأثیرات سادات در تاریخ افغانستان
سادات افغانستان در طول تاریخ، بهویژه در دوران بنیامیه و بنیعباس، به دلیل ظلمها و سرکوبهای گستردهای که از سوی حکام جور و عوامل حکومتی متحمل میشدند، ناگزیر به مهاجرت به مناطق مختلف شدند. این مهاجرتها، بهویژه به خراسان که بخشی از افغانستان امروزی است، از ویژگیهای برجسته تاریخ سادات به شمار میرود.
در دوران بنیامیه و بنیعباس، فشارهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی بسیاری از سادات و پیروان اهلبیت (ع) را وادار به ترک دیار کرد. نمونهای از این مظالم، شهادت یحیی بن زید (ع) و قتلعام سادات به دست حجاج بن یوسف، حاکم ظالم بنیامیه بود. این حوادث موجب شد بسیاری از سادات به مناطق دورافتاده مانند خراسان پناه ببرند.
گروهی از سادات نیز به منظور تبلیغ معارف اهلبیت (ع) و گسترش اسلام به این مناطق هجرت کردند و تأثیر بسزایی در ترویج تشیع در افغانستان داشتند. داستان عبرتآموز عیسی بن زید (ع)، یکی از این شخصیتهای تاریخی است. پس از قیام زید بن علی(ع) و شهادت او، عیسی بن زید به دلیل تعقیبهای شدید حکومتهای اموی و عباسی، مجبور به تقیه و مخفی کردن هویت خود شد. این تقیه، نه تنها برای حفظ جان او، بلکه برای حفاظت از پیروانش نیز ضروری بود. زندگی او در غربت و دور از برادران، نمادی از مظلومیت اهلبیت (ع) و سادات در برابر ظلمهای آن دوران است.
این مهاجرتها نه تنها باعث بقا و گسترش نسل سادات شد، بلکه موجب انتقال معارف اهلبیت (ع) و تعمیق فرهنگ تشیع در خراسان و دیگر مناطق گردید. تأثیرات این مهاجرتها در تاریخ تشیع و گسترش نفوذ آن در شرق جهان اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است.
یکی از منابع برجسته درباره تاریخ سادات افغانستان، کتاب «کوثرالنبی» است که به پژوهش در این زمینه اختصاص دارد. این کتاب، که برای نخستین بار ۲۵ سال پیش منتشر شد، در ابتدا با برخی کاستیهای پژوهشی همراه بود، اما در طول زمان با اصلاحات متعدد ارتقا یافت. این اثر در سطح بینالمللی، از جمله در پاکستان و دیگر کشورهای اسلامی، مورد توجه قرار گرفت و اکنون بهعنوان یک مرجع علمی برای پژوهشگران و علاقهمندان تاریخ سادات افغانستان شناخته میشود.
چاپ سوم کتاب «کوثرالنبی» که اخیراً با اصلاحات و افزودنیهای جدید منتشر شده است، همچنان منبعی معتبر و ارزشمند برای شناخت تاریخ سادات افغانستان محسوب میشود و نقش مهمی در معرفی این بخش از تاریخ اسلام ایفا کرده است.
پاسخ به انتقاد آقای مقدسی و واکنشها به آن
انتقاد آقای مقدسی در بخش آمار واکنشهایی را در پی داشت که پاسخ به دو نکته از این واکنشها را در صفحات مجازی منتشر میکنم:
- برخی از افراد که به نفاق قومی متهم هستند، با استناد به کلیپ آقای مقدسی خواستند سوءاستفاده کنند. آنها به آقای مقدسی طعنه زدند و اکنون به این نتیجه رسیدهاند که سادات فاشیست هستند.
- برخی از افراطیهای سادات نیز در واکنش به این انتقادها، از من خواستهاند که پاسخگو باشم. در یکی از لایوها شنیدم که فردی میگفت من ترسیدهام و جرئت ندارم به این افراطیها پاسخ دهم. من از ابتدا در کتابهای خود تاریخ سادات را نوشتهام و از هیچ قومی، از جمله پشتون، تاجیک، هزاره، ازبیک یا قزلباش انتقاد نکردهام. در واقع، در کتابهایم اشاره کردهام که سادات میان اقوام مختلف افغانستان، مانند پشتونها، تاجیکها و هزارهها، احترام زیادی دارند و در بسیاری از مناطق با لقبهایی چون آقا، پیر و پادشاه یاد میشوند.
پیش از آنکه با آقای مقدسی تبادل نظر کنم، برخی از عناصر فرصتطلب تلاش کرده بودند تا او را متقاعد کنند که من علیه هزارهها نفرتپراکنی کردهام. این ذهنیتها ناشی از فرافکنیهای کسانی بود که میخواستند به راحتی از این موضوع سوءاستفاده کنند.
یکی از انتقادات نسل جوان سادات به شهید کاظمی این است که چرا در تدوین قانون اساسی دهه 80، نام سادات آورده نشد. به همین دلیل، هنگامی که آقای مقدسی از من پرسید که آیا در کتاب خاطراتم موضوع آمار را ذکر کردهام، گفتم که در کتاب «ثابت قدم» چنین چیزی نیامده است، اما در کتاب «کوثرالنبی» این موضوع مطرح شده بود. همچنین، اشاره کردم که شهید کاظمی در پاسخ به اعتراض برخیها که چرا نام سادات در قانون اساسی نیامده بود، گفته بود: «سادات در میان هزارهها مانند ماهی در دریا میماند.» البته آقای مقدسی فراموش کرده بود که این نکته را در کلیپ خود مطرح کرده بود.
در دوران وزارت مرحوم انوری در وزارت زراعت، آقای کاظمی در وزارت تجارت، و آقای جاوید در وزارت ترانسپورت و پلان، نیروهای زیادی از اقوام هزاره در پستهای مختلف دولتی جابجا شدند. بهویژه، آقای جاوید در وزارت ترانسپورت ملی بسهای کمکی ژاپن را به بامیان فرستاد که هنوز هم مورد استفاده قرار میگیرند. مرحوم انوری نیز در وزارت زراعت در هرات به حل مشکلات اقامتی و استخدام هزارهها کمک کرد، و این اقدامات نه به دلیل تعصب قومی، بلکه به دلیل اجحافهایی بود که هزارهها در حقشان متحمل شده بودند.
در عین حال، برخی از رهبران مانند آقای خلیلی و محقق بهطور غیرمستقیم باعث شدند که نسل جوان سادات به اعتراضهای مدنی پرداخته و خواستههای خود را مطرح کنند. این نسل جوان خودجوش به دولت اعتراض کرد که علیرغم تحصیلات و شایستگیهایشان، برای استخدام در ادارات دولتی با تبعیض و تعصب قومی مواجه شدند.
نقد آقای مقدسی بر آمار سادات در افغانستان
سادات محترم در طول تاریخ افغانستان در مسئولیتهای اسلامی و مذهبی در مناطق مختلف این کشور فعال بودهاند و در نشر معارف دینی و احیای تفکر اسلامی در برابر طاغوتها و دشمنان اسلام، جهاد و مبارزه فراوانی انجام دادهاند. آنها با حضور فعال خود، مکتب اسلام را زنده نگه داشته و به توسعه آن کمک کردهاند. امروز مسلمانان این سرزمین مرهون زحمات فراوان سادات هستند و تاریخ گواه این مطلب است.
کتاب «کوثرالنبی (پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان)» به حضور گسترده سادات در ابعاد مختلف زندگی اشاره دارد. این کتاب بیانگر خدمات و تلاشهای مخلصانه سادات است که توانستهاند در ترویج و توسعه تفکر اسلامی نقشی بزرگ ایفا کنند. در این کتاب آمده است که به دلیل ناامنیهای چهار دهه گذشته، آمار دقیق جمعیت سادات در افغانستان ثبت نشده است و آماری که در کتاب ذکر شده، تقریبی است، همراه با ذکر منابع مربوطه.
آمار کاندیداهای سادات در هفدهمین دور انتخابات مجلس نمایندگان افغانستان بهطور کلی ۱۹۴ نفر در ۳۰ ولایت بودهاند که مجموعاً ۲۹۵۱۰۵ رای کسب کردند. از این میان، ۱۳ نفر موفق به ورود به مجلس شدند. علت عدم موفقیت بسیاری از این کاندیداها، تعدد کاندیداهای سادات و پراکندگی آرای مردم بوده است. این آمار بهمنظور جلوگیری از پراکندگی بیشتر آرا و ورود سادات به میدان رقابتهای انتخاباتی دقیقتر ارائه شده است.
برخی منابع دیگر جمعیت سادات در افغانستان را بیش از سه میلیون نفر ذکر کردهاند. بر اساس آمار آکادمی علوم افغانستان، قوم پشتون ۶۲ درصد، تاجیک ۱۲ درصد، هزاره ۹ درصد و ازبیکها ۶ درصد جمعیت افغانستان را تشکیل میدهند. همچنین، آمارهایی از جمعیت اقوام افغانستان در منابع مختلف ذکر شده است که نشان میدهد پشتونها ۴۲٪، تاجیکها ۲۳٪، هزارهها ۹٪ و ازبیکها ۷٪ جمعیت کشور را شامل میشوند.
سادات، که سالها در میان اقوام مختلف افغانستان حضور دارند و از احترام ویژهای برخوردارند، تاکنون در مسائل قومی وارد نشدهاند. با این حال، از سال ۱۳۹۱ خورشیدی، برای حفظ حقوق خود و پیگیری مطالبات قانونی، برخی بزرگان سادات و نسل جوان این قوم شروع به اعتراضات مدنی کردند و خواستار ثبت نام سادات در شناسنامههای الکترونیکی شدند. در پی این تلاشها، رئیسجمهور غنی در ۲۱ حوت ۱۳۹۷ خورشیدی فرمان تقنینی صادر کرد که بر اساس آن، سادات بهعنوان یک قوم شناخته میشوند.
در این میان، آقای مقدسی انتقاداتی بر آمار سادات در هزارهجات داشتهاند. ایشان برخی از مناطق هزارهجات را که سادات در آن حضور کمتری دارند، مطرح کردهاند. بهطور خاص، در مناطق جاغوری، بعضی ولسوالیها مانند یکاولنگ و سولچ اکثراً سادات هستند. اما آمارهای مختلف نشان میدهند که جمعیت سادات در افغانستان حدود ۱۰ درصد است. همچنین، در کتابهای مختلف و تحقیقات منبعدار، آمارهای دقیقتری از سادات ارائه شده است.
آقای مقدسی در نقد خود به مسائل قومی اشاره کردهاند و معتقدند که از دهه ۷۰ خورشیدی، قومگرایی در افغانستان افزایش یافت. بهویژه از اجحافهایی که در حق سادات توسط برخی چهرهها از جمله خلیلی، محقق و دانش صورت گرفت، آقای مقدسی در یکی از برنامه تأکید داشت که باید سادات، راه و روش اجدادشان در پیش گیرند، واقعاً خجالت آور است که سادات فحاشی کند، باید سادات از فحش و نفرتپراکنی پرهیز نمایند.
آقای مقدسی بحث پیرو مریدی را در جاغوری مطرح نمود، ولی در بهسود سادات از زمین داران بود، زمین خربید را به صید احمدخان شاهنور، در دعوای کوچی پدرم و پسر عمهاش از جیب خود مصرف میکرد در یوتیوپ مستند کوچی و ده نشین را سرج بزنید. تبلیغات شده و چنانچه در باره سادات ششپر شده و حتی میخواهد آقای مقدسی بد معرفی کند، سید ششپر میگویند و در حال شیخ اسحاق اخلاقی در کتاب «هزاره جات در جریان تاریخ» مفصل نوشتند از شجاعت، میهمان نوازی و حالا ممکن تبلیغات منفی نیز علیه آنان بوده باشد.
در نهایت، آقای مقدسی بر اهمیت گفتگو و تعامل با گروههای مختلف اجتماعی و مذهبی تأکید کردهاند. ایشان با اشاره به اقدامات پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع)، از لزوم حفظ وحدت و تقویت مشترکات در میان مسلمانان سخن گفتهاند.
درباره عبدالعزیز دهلوی و محبت اهلبیت (ع)
عبدالعزیز دهلوی، نویسنده کتاب «تحفه اثنا عشریه»، در این اثر تلاش کرد مذهب شیعه جعفری را نقد کند. با این حال، او در بخشهایی از کتاب، محبت اهلبیت (ع) را امری واجب برای مسلمانان دانسته و آن را مطابق با آموزههای اهل سنت معرفی میکند. این دیدگاه مبتنی بر حدیث مشهور پیامبر اکرم (ص) است که فرمود: «أحبوا أهل بيتي» و محبت اهلبیت را در منابع اهل سنت مانند صحاح ستة مورد تأکید قرار داده است. برای استناد دقیق، «تحفه اثنا عشریه» و شروح آن مانند آثار شاه ولیالله دهلوی بررسی شوند.
عبارت «لولا علی لهلک عمر»
این جمله منسوب به خلیفه دوم، عمر بن خطاب، در منابع اهل سنت به موارد متعددی از مراجعه او به امام علی (ع) برای حل مسائل پیچیده قضاوت اشاره دارد. عبارت «لولا علي لهلك عمر» به معنای «اگر علی نبود، عمر هلاک میشد» در چندین کتاب معتبر اهل سنت آمده است. برخی از منابع که این نقل را ذکر کردهاند، عبارتند از:
- مسند احمد بن حنبل (جزء 1، ص 111)
- کنز العمال، متقی هندی، (ج 12، ص 83)
- تاریخ الخلفاء، سیوطی، (ص 172)
- الاستیعاب، ابن عبدالبر، (ج 3، ص 39)
این روایت به مواردی اشاره دارد که عمر بن خطاب در مسائل قضاوت و احکام شرعی دچار تردید میشد و با راهنمایی امام علی(ع)، حقیقت را درک میکرد. این جمله به عنوان تأیید ضمنی بر علم و جایگاه والای امام علی (ع) در میان صحابه شناخته میشود.
فضایل حضرت زهرا سلام الله علیها در منابع شیعه و سنی
حضرت زهرا (س) در نزد اهلسنت به عنوان «سیده نساء العالمین» شهرت دارد. به نقل از عایشه، پیامبر اکرم (ص) حضرت زهرا(س) را به عنوان بهترین زنان عالم معرفی کرده. سیوطی در کتاب خود میگوید: «ما عقیده داریم که برترین زنان عالم، مریم و فاطمه(س) هستند.» همچنین آلوسی در کتاب خود آورده است: «فاطمه (س) افضل زنان پیشین و پسین است.»
در منابع معتبر اهلسنت مانند صحیح بخاری، صحیح ترمذی و مستدرک الصحیحین نیز روایات زیادی درباره فضائل حضرت زهرا(س) آمده است. از جمله حدیثی از پیامبر (ص) که میفرماید: «فاطمه (س) سرور زنان بهشت است.»
مفسران اهلسنت همچون امام فخر رازی نیز بر این نکته تأکید دارند که از بین همه زنان تاریخ، چهار نفر از آنها در مقام «کاملترین» قرار دارند که حضرت زهرا (س) یکی از این چهار نفر است و لذا لقب «سیده نساء العالمین» که پیامبر (ص) به ایشان دادهاند، تنها مختص به حضرت زهرا (س) است که پیامبر رحمت (ص) در وصفش فرمود: «فانّها سیدة نساء العالمین من الاولین و الآخرین».
اشعار علامه اقبال لاهوری از دانشمندان جهان اسلام، فیلسوف، نویسنده، شاعر و سیاست مدار بود. او نخستین کسی بود که ایده یک کشور مستقل را برای مسلمانان هند مطرح کرد و این ایده در نهایت منجر به ایجاد کشور پاکستان شد. شعر اقبال در باره حضرت زهرا(س) که برگرفته از متون روایی منابع شیعه وسنی در عنوان«سیدةالنساالعالمین» آن حضرت را اسوة کامل زنان عالم و سرمشق زنان مسلمان اینگونه بیان داشت:
| مریم از یک نسبت عیسی عزیز نور چشم رحمة للعالمین آنکه جان در پیکر گیتی دمید بانوی آن تاجدار «هل اتی» پادشاه و کلبه ئی ایوان او مادر آن مرکز پرگار عشق آن یکی شمع شبستان حرم تا نشیند آتش پیکار و کین وان دگر مولای ابرار جهان در نوای زندگی سوز از حسین سیرت فرزند ها از امهات مزرع تسلیم را حاصل بتول بهر محتاجی دلش آنگونه سوخت نوری و هم آتشی فرمانبرش آن ادب پرورده صبر و رضا گریه های او ز بالین بی نیاز اشک او بر چید جبریل از زمین رشته آئین حق زنجیر پاست ورنه گرد تربتش گردیدمی |
از سه نسبت حضرت زهرا عزیز آن امام اولین و آخرین روزگار تازه آئین آفرید مرتضی مشکل گشا شیر خدا یک حسام و یک زره سامان او مادر آن کاروان سالار عشق حافظ جمعیت خیرالامم پشت پا زد بر سر تاج و نگین قوت بازوی احرار جهان اهل حق حریت آموز از حسین جوهر صدق و صفا از امهات مادران را اسوه کامل بتول با یهودی چادر خود را فروخت گم رضایش در رضای شوهرش آسیا گردان و لب قرآن سرا گوهر افشاندی بدامان نماز همچو شبنم ریخت بر عرش برین پاس فرمان جناب مصطفی است سجده ها بر خاک او پاشیدمی |
|
در میان روایات مشهور و متعددی که در منابع شیعه و سنی آمده:
روایت «فَاطِمَهُ بَضْعَهٌ مِنِّى، فَمَنْ أَغْضَبَهَاأَغْضَبَنِى» یعنی پیامبرفرمود: فاطمه پاره تن من است. پس هرکس اورا غضبناک کند مرا غضبناک نموده و این روایت در منابع شیعه و سنی سند صحیح دارد و این روایت را قطعی میدانند و علما بر تواتر آن اتفاق نظر دارند؛
با توجه به شأن صدور این روایت، هدف رسول خدا صلی الله علیه وآله معرفی جایگاه دخترش در نزد خدا و رسول، و اخطار جدی برای پرهیز از آزار و اذیت پاره تنش، و نشان دادن میزان دشمنی آزاردهندگان حضرت زهرا سلام الله علیها بوده است.
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يااَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ ؛ اَلسّلامُ عَلَيْكِ اَيُّتَهَاالْمَظْلُومَةُ الْمَمْنُوعَةُ حَقُّها اَلْمَكْسُورَةِ ضِلْعُها اَلْمَظْلُومِ بَعْلُهااَلْمَقْتُولِ وَلَدُها…
يا فاطِمَةُ الزَّهْراءُ، يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ، يَا قُرَّةَ عَيْنِ الرَّسُولِ، يَا سَيِّدَتَنا وَمَوْلاتَنا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِكِ إِلَى اللّهِ وَقَدَّمْناكِ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا، يَا وَجِيهَةً عِنْدَ اللّهِ اشْفَعِي لَنا عِنْدَ اللّهِ.
یادآوری!
این برنامه زنده یکشنبهشب، 18 قوس 1403 خورشیدی، در صفحه تیکتاک سید رضا محمدی برگزار شد. در پایان، به پرسشهای شرکتکنندگان پاسخ داده شد و بحثی با رویکرد دیالکتیک متفاوت انجام گرفت.
منبع: لایو تیکتاک/ سید رضا محمدی
[1]. سوره کوثر، آیات 1 تا 3 .
[2]. این روایت به «حدیث کساء» یا آیه تطهیر اشاره دارد و در منابع معتبر اسلامی آمده است. متن این دعا که پیامبر اسلام (ص) در حق اهل بیت خود بیان کردهاند، به آیه ۳۳ سوره احزاب مرتبط است: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»، همانا خداوند میخواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاکیزه گرداند، پاکیزهای کامل. روایات مرتبط با این دعا و آیه تطهیر در کتب حدیثی و تفسیری اهل سنت و شیعه آمده است. برخی منابع معتبر این روایت عبارتاند از:
- منابع اهل سنت: صحیح مسلم: در کتاب فضائل الصحابه، حدیث 2424. 2. مسند احمد بن حنبل: ج6، ح2922. سنن ترمذی: ح3787؛ در باب فضائل اهل بیت.
- منابع شیعه: تفسیر عیاشی؛ ذیل آیه ۳۳ سوره احزاب. اصول کافی؛ کتاب الحجه، باب فضائل اهل بیت. عیون اخبار الرضا؛ شیخ صدوق، با نقلهای متعدد درباره حدیث کساء. این حدیث از طریق روایتهای متعدد به عنوان یکی از مستندات برجسته جایگاه اهل بیت (ع) در اسلام پذیرفته شده است.
[3]. بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج43، ص214 و کتاب کامل الزیارات، ابن قولویه قمی .