به مناسبت سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت آیت الله العظمی حجت کابلی(ره)
به مناسبت سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت آیت الله العظمی حجت کابلی(ره)
چکیده: اخوت و ایجاد اتحاد میان آحاد مسلمانان در سراسر جهان باالعموم و در کشور اسلامی ما باالخصوص از ضرورت های مهم و اولیه جامعه هست. وحدت و اخوت اسلامی از اصول راهبردی ومورد توجه قرآن کریم و سیره پیامبراسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) می باشد. وحدت وبرادری در افغانستان میان پیروان تسنن وتشیع با تلاش جدی وپیگیر علمای دینی، اخصا در صده اخیر با همت مشعلدار شریعت حضرت آیت الله العظمی میرعلی احمد حجت کابلی(ره) صورت پذیرفته است.
واژگان کلیدی: همبستگی واخوت اسلامی، امت واحده، الفت و برادری دینی، عملکردحضرت آیت الله العظمی حجت کابلی(ره) جهت استحکام اخوت اسلامی، رمز استحکام و پایداری اخوت اسلامی در کشور.
مقدمه
موضوع ایجاد همبستگی واخوت اسلامی ملت مسلمان افغانستان که از رسالت و تلاش های مفید و موثر حضرت آیت الله العظمی حجت(ره) در صده اخیر هست قابل مکث و تأمل می باشد؛ این مطلب بنا برفراخوان سمینار «مشعلدار شریعت» بمناسبت سی و پنجمین سالگرد ارتحال ملکوتی حضرت آیت الله حجت کابلی(ره) به همت بنیاد فرهنگی، تبلیغی پیامبراعظم(ص) اقدام شده تهیه گردیده است.
بدون شک و تردید حضرت آیت الله حجت(ره) اکثرا مسلمانان این کشور را مدیون قرآن و پیامبر خاتم(ص) می دانست و می افزود: ما مسلمانان وظیفه داریم در حفظ سیره و دستورات الهی و نبی مکرم(ص) که همانا وحدت و جاری شدن اسلام واقعی است تلاش کینم .
ما امروز شاهد گسترش احیای مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در افغانستان هستیم که این اعلان موجودیت امروز در دنیا به بار نشسته است و این از برکت تلاش و زحمات علمای گذشته مخصوصا حضرت آیت الله حجت(ره) هست؛ وی توانست با اتحاد و انسجام میان مسملمانان کشور( با وجود همه موانع و مشکلات) توطئه‌ها ی دشمنان اسلام را خنثی سازد و با شناساندن تشیع از مرزها ی تعصبات مذهبی بگذرد و این تلاش هم اکنون به عنوان دستاورد درخشان و عظیم مطرح است.
امروزه یکی از نمودهای بسیار خوب از وحدت اسلامی میان شیعه و سنی گامی است که آیت الله حجت(ره) برای مساله وحدت وهمبستگی ملت مسلمان افغانستان برداشته است.
از دیدگاه آیت الله حجت(ره) مذاهب اسلامی در اصول با یکدیگر هیچ اختلافی ندارد و همه مسلمانان از یک خدا، قرآن و پیامبر پیروی و به سوی یک قبله نماز می‌گزارند، البته در مذاهب اختلافاتی هم وجود دارد که به نظر ما این اختلافات، یک اختلاف فرعی است که علما می‌توانند با تشکیل جلسات علمی این مسائل را حل و به توافق برسند، زیرا وحدت یک فریضه قرآنی است و آیات قرآن و احادیث پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) به آن تاکید ویژه‌ای دارد.
از این رو همه مسلمانان بر این مبانی اتفاق نظر دارند و در امر وحدت هیچ‌گونه اختلافی بین مسلمانان وجود ندارد.
در این مقاله بر آنیم که به تبیین و نقش آیت الله حجت مرحوم جهت شکل گیری اخوت وهمبستگی اسلامی در کشور افغانستان بپردازیم.
ایجاد اتحاد و اخوت میان ملت‌ها و آحاد مسلمانان در سراسر جهان از اهداف و آرمان‌های اصیل اسلام است که ریشه در قرآن و سنت و آراء اندیشمندان مذاهب اسلامی دارد. جهت عملی شدن این هدف و شکل‌گیری امت واحده اسلامی در راستای اعتلاء و عزت و عظمت و اقتدار جهان اسلام، وحدت بر محور اصول دین و مشترکات اعتقادی و دامن نزدن به مسائل اختلافی در این عرصه از ضروریات است.
مطالعه مباحث و فصول اثر حاضر نتایج ذیل را در پی دارد:
۱- دعوت به وحدت اجتماعی و فراتر از آن، ایجاد الفت و محبت در جامعه اسلامی و پرهیز از تفرقه و تنش‌های بی‌حاصل سیاسی، اجتماعی و فکری یکی از مهم‌ترین اصول و دستورهای قرآن و پیامبر اسلام(ص) بوده است.
۲- آن بزرگان، علاوه بر دعوت به وحدت، الفت اجتماعی، گذشت و سعه صدر، مبانی و محورهای مشترک بین مسلمانان را نیز مشخص کرده و ایشان دامن زدن به اختلافات و سلایق مختلف مذهبی را میان مسلمانها به رسمیت می‌شناسند.
۳- آیت الله حجت، نه‌تنها در ارائه راهکارهای علمی و عملی و بیان شیوه‌های به دست آوردن وحدت، الفت قلوب و تقریب مذهبی از چیزی فروگذاری نکردند، بلکه تقویت بنیان‌های اخلاقی، اخوت اسلامی و هم بستگی اجتماعی را اساس سیره خود قرار داده بود.
همبستگی و اخوت اسلامی در قرآن کریم
قرآن ضمن اینکه یکی از اهداف پیامبر را «امت سازی» می‌نامد، امت اسلامی در عصر پیامبر را بهترین امت و جامعه‌ای دانسته است که تا آن زمان تشکیل شده بود.(۱) از ویژگی‌هایی که قرآن برای امت نمونه و شاهد بیان می‌کند، این است که بر کارهای یکدیگر نظارت دارند، امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند،(۲) تعاون بر خیر و تقوا در میان ایشان اصالت دارد: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التّقْوى»(۳) برادری ایمانی در میانشان به اندازه‌ای است که از خود می‌گذرند و ایثار می‌کنند، در جستجوی وضعیت یکدیگر به تجسس و جاسوسی اقدام نمی‌کنند، غیبت و تهمت و افترا در میان شان نیست، اختلافات کلی و جزئی را با حکمیت و یا رجوع به قانون حل و فصل می‌کنند، در میانشان شمشیر قضاوت نمی‌کند، جان و مال و آبروی یکدیگر را محترم می‌شمارند، امنیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی را برای یکدیگر و جامعه فراهم می‌آورند، عوامل پدید‌آورنده آرامش و آسایش در جامعه را تقویت می‌کنند، در همه امور اصل بر تقوا و عدالت و قسط نهاده می‌شود، عفو و گذشت را حتی در مورد قاتل در نظر می‌گیرند و اصالت را به قصاص و قتل نمی‌دهند؛ هر چند قصاص و امور دیگری از این دست حقشان است و به یک معنا از حق خویش برای تقویت همبستگی می‌گذرند، اصول همدلی و همراهی را در خود تقویت می‌کنند، از یکدیگر انتقام نمی‌گیرند و …
آثار همبستگی و اخوت اسلامی از دیدگاه قرآن
آثار اتحاد از دیدگاه قرآن از مهم‌ترین و شاخص‌ترین عناصر زندگی بشر است که انسان به عنوان امری راهبردی در زندگی خویش خواهان دستیابی به این آثار است. از جمله این اهداف و عناصر می‌توان به «امنیت و آرامش اجتماعی و سیاسی» اشاره کرد. قرآن تبیین می‌کند که مهم‌ترین دستاورد اتحاد هر جامعه‌ای، حفظ صلح و آرامش و امنیت و دور ماندن از جنگ و خونریزی و جدایی و تفرقه است؛ زیرا اتحاد در جامعه جهانی، حس نوع‌دوستی و همکاری متقابل را تقویت می‌کند و همه فتنه‌های اجتماعی را که از برتری جویی نژادی سرچشمه می‌گیرد، از میان می‌برد؛ چنان‌که اتحاد میان مؤمنان و پیروان ادیان آسمانی از تنش و درگیری میان آنها می‌کاهد. قرآن از تفرقه به عنوان کرانه‌های گودال آتش جهنم یاد می‌کند.(۶)
از دیگر آثاری که قرآن برای اتحاد برمی‌شمارد، استواری و حفظ هیمنه و استحکام جامعه است. هنگامی‌که جامعه از اختلاف دست بردارد و تنازع را به کناری نهد، دلها به هم نزدیک و صفوف آنها منسجم و مستحکم می‌گردد؛ به گونه‌ای که خللی در میان نمی‌ماند تا دشمن از آن نفوذ کند و به جامعه ضربه زند. قرآن با اشاره به آثار اختلاف در میان مردمان می‌فرماید: « وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا».(۷) در این تحلیل، علت و سبب شکست جامعه، وجود اختلافات و درگیری‌ها دانسته شده است که مفهوم دیگر آن می‌تواند چنین باشد که اتحاد، عاملِ انسجام و وحدت صفوف و در نتیجه، پیروزی است.
با توجه به مبانی بالا، به نظر می‌رسد که نه تنها طرح وحدت و انسجام اسلامی طرحی راهبردی و یکی از اصول مهم مورد توجه قرآن و سیره و سنت پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) است.
مهم‌ترین آثارهبستگی و اخوت اسلامی از دیدگاه قرآن از این قرار است:
۱٫ «رسیدن به آرامش و آسایش» (آل عمران / ۱۰۳؛ انعام / ۶۵).
۲٫ «برچیده شدن زمینه سلطه بیگانگان و استعمارگران» (قصص / ۴).
۳٫ «افزایش قدرت و هیمنه مؤمنان» (انفال/۴۶).
۴٫ «تأکید بر اصول دین و چنگ زدن به ریسمان الهی و دور نشدن از آن» (آل عمران/۱۰۳؛ نساء/۵۹).
۵٫ «رعایت حقوق برابری و عیب‌جویی نکردن، و گمان باطل به یکدیگر نبردن» (حجرات/۱۱و۱۲).
۶٫ «امر به کار شایسته و معروف و پرهیز و نهی از کار زشت و ناهنجار و منکرات» (آل عمران/۱۰۴).
در تعالیم دینی، متون و منابع مختلف اسلامی، کلمات و اصطلاحاتی مانندِ: امت، امت واحده، الفت و اخوت اسلامی، برادری دینی، وحدت اسلامی، اتحاد اسلامی، دارالاسلام و … به کار رفته است که این مفاهیم به طور مستقیم بر اهمیت و جایگاه و نقش برجسته وحدت در جامعه اسلامی دلالت دارند. قرآن کریم با توصیه به اعتصام به حبل الله و نهی از تفرقه، به الفت و برادری می نماید.
شخص پیامبر بزرگ اسلام در زمان خودش از آغازی که پایه نظام اسلامی را در مدینه گذاشتند و طوایف مختلف به اسلام(ص) گرویدند همواره با برخی از مشکلات عشیره‌ای و قومی که در میان بعضی از طوایف مختلف وجود داشت که باعث یک نوع اختلاف می‌شد، روبرو بودند اما مراقبت و عنایت خاصی که داشت هر کجا که احساس می‌کرد که یک موضوعی ممکن است.
بنا به دیدگاه ائمه(ع) حکومتها صالح نبودند، ولی مخالفت با حکومت مرکزی نمی‌کردند و حتی برای تجسم وحدت همیشه به یارانشان سفارش می کردند که در نمازهای عید و جمعه و جماعات آنها شرکت کنید و عملا به یارانشان دستور می‌دادند که به گونه‌ای با آنها باشند که احساس نشود که دوگانگی وجود دارد و به مسئله وحدت بسیار توجه داشتند.
همبستگی و اخوت اسلامی در سیره عملی حضرت آیت الله العظمی حجت(ره)
من در این جا می خواهم پاره ای از محورهایی را که درشخصیت وعملکرد این مرد قابل تامل ودقت است وممکن است درحاشیه آنها تفسیر وتحلیل های متفاوتی ارائه گردد، ذکرنمایم. این محورها را ذکر می کنم ونمی خواهم بدون اسناد وشواهد کافی چیزی بنویسم وخودم نمی خواهم درین معرکه وارد شوم بلکه مسئولیت را برعهده راوی می گذارم، چراکه داوری راجع به شخصیت وزندگی مردی همچون آیت الله حجت، ممکن است قضاوت کننده را گرفتار مسئولیت درپیشگاه خداوند گرداند، واو را مستحق مجازات دنیوی و اخروی گرداند.
فرهیختگان و علما در زمینه ایجاد همبستگی و اخوت اسلامی در یکصد سال اخیر، در رأس حضرت آیت الله حجت(ره) تبلور یافت و در این مسیر سعی و تلاش های فراوانی نموده و آسیب شناسی کردند.
نکته اصلی که همواره علمای شیعه و سنی به آن تاکید کردند «شناختن دشمن و توطئه‌های دشمن است» ما باید بدانیم هرگونه فتنه انگیزی و برانگیختن خصومتها در میان مسلمانان تحت هر عنوانی چه بطور مستقیم و چه غیرمستقیم از سوی دشمنان اسلام تحریک می‌شود.
امروز ما شاهد آن هستیم که غیرمسلمانان دارند دست به دست هم می‌دهند و با هم متحد می‌شوند چرا ما مسلمانان با هم متحد نشویم؟ ما وقتی حجم توطئه‌ها را می‌بینیم باید بیشتر به فکر بیفتیم که وحدت و اتحاد مسلمانان را عملی کنیم علما و فرهیختگان و استادان دانشگاه و مردم در این زمینه باید کوشش کنند و هرکس که نغمه خلاف سر می‌دهد با آن رابطه نداشته باشند و آنها را منزوی کنند تا وحدت اسلام بیشتر و بهتر شکل بگیرد.
لذا باید حقیقت را دریابیم و به آن مسائل اساسی تکیه کنیم و آن امر برادری را که خدا به ما فرمان داده سرلوحه اهداف و زندگیمان بدانیم و با محبت و مودت در میان مسلمانان وحدت و انسجام را گسترش دهیم که خداوند در قرآن فرموده «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ الله وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ الله وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ»(۸) در مقابل کفار باید شدید و سخت باشید و نسبت به مسلمانان رئوف و مهربان باشید و اگر به این پایبند شویم به آن وحدت بزرگ و انسجام اسلامی می‌توانیم دست پیدا کنیم.
قبل از آمدن مرحوم حضرت آیت الله العظمی حجت(ره) درافغانستان، عده ای از اهل سنت بخاطر تبلیغات سوء از جانب افراد متعصب و مغرض شیعیان را مسلمان نمی دانستند و به همین لحاظ ارتباط میان اهل تسنن و تشیع در کابل و دیگرشهرهای افغانستان ضعیف بود، برای اینکه مردم تشیع بتوانند زندگی آرام داشته باشند به ظاهر اعتقادات مذهبی شان را مخفی نگه می داشتند و در تقیه بسرمی بردند؛ اما مرحوم حضرت آیت الله العظمی حجت(ره) اولین قدمی که در این راستا برداشت این بود که برای بزرگان و به تبع آن برا عوام اهل سنت ثابت کند که شیعه مسلمان هست و مذهب جعفری از مذاهب اسلامی می باشد، ایشان مناظراتی را با علمای اهل سنت ترتیب می داد و تا از این طریق به اثبات رسانید که مشترکات دینی میان تسنن و تشیع وجود دارد ودر حقیقت او در عصرما پایه گذار معمار اخوت در افغانستان گردید.
یکی از مناظرات که ایشان در سالهای اول حضورش به افغانستان داشت و من آن را از زبان خودش شنیدم و می فرمود: در نخستین روزهای گذاشتن بنای تکیه خانه عمومی چنداول بود، یکتن ازعلمای بزرگ اهل سنت با تعداد زیادی از شاگردانش وارد حجره ام شد ومرا خطاب قرار داد که شما العیاذ باالله مسلمان نیستید، چرا خودتان را مسلمان می دانید و تبلیغات سوء می کنید!
آیت الله حجت(ره) می گوید بنا شد که با وی بحث ومناظره کنم، ابتداء من شروطی جهت ادامه بحث گذاشتم وپیشنهاد کردم:
۱ – بحث و مناظره باید معقول، منطقی، مستند و براساس متون هردو مذهب صورت گیرد.
۲ – در مناظره احترام متقابل حفظ شود.
۳ – تعداد شما زیاد هست سعی شود یکی، یکی وارد بحث شوید تا به نتیجه برسیم.
ایشان می فرماید بعد از چند ساعت، موارد مختلف را بحث کردیم، درپایان مناظره جناب مولوی به حدی با من نزدیک شد وهمانند بهترین دوست مرا درآغوش گرفته و اظهار محبت نمود، وقت نماز ظهر فرا رسید همه در مسجد نمازظهرشان را به من اقتدا نمودند.
من بخاطر دارم که همین مولوی تا اواخر عمر مرحوم آیت الله العظمی حجت(ره) با ایشان رفیق بود وهمیشه رفت و آمد می کرد وایشان و بسیاری از علمای دیگر اهل سنت در جلسات مختلف دینی پای منبر آیت الله العظمی حجت(ره) شرکت می نمودند، علاوه برآن ایشان کتب تفسیری، فقهی و روایی اهل سنت را در تکیه خانه عمومی برای علمای اهل سنت تدریس می نمود و عده ای از بزرگان اهل سنت شاگردان ایشان بودند.
ایشان در اکثر سخنرانی هایش مردم را توصیه به برادری واخوت می نمود و از آنها می خواست که باهم متحد باشند و به همین حساب روابط میان علمای شیعه وسنی بهبود یافت و تا فضای اخوت اسلامی در افغانستان از همان زمان بحمدالله ریشه گذاری شده تا به امروز ثمراتش را می بینیم. (۹)
عملکرد آیت الله حجت(ره) جهت استحکام اخوت اسلامی درکشور
به باور نگارنده آیت الله حجت(ره) یک تن ازاین گونه شخصیت ها به شمار می رود. فعالیت های گسترده وفراخ داشت که هم ازنظر سرعت تاثیر، وهم ازلحاظ افغانستان شمولی، کم نظیربوده وباعث این شد که توجه جامعه را به خود جلب کند، ومنجر به این شد که بسیاری ازدست هایی که در صدد ضربه زدن به اسلام ومسلمانان بودند، وسخت می کوشیدند به هروسیله ای برخی مذاهب وکیش های استعماری را رواج ببخشند، درصدد برآیند که از حجت کابلی به شکلی ازاشکال برای تحقق بخشیدن به اهداف خود یا پخش ونشر افکار واندیشه های انحرافی مورد نظر خود، استفاده نمایند وبه همین جهت تلاش نمودند که او را به آغوش خود بکشانند هرچند حجت هم گمان می کرد که می تواند ازآنها به نفع خود استفاده کند.
این است که مشاهده می کنیم برخی محورها وموضعگیری ها در زندگی حضرت آیت الله حجت(ره) وجود دارد که می توان ازآنها به عنوان محورها وموضعگیری های مبهم ومعماگونه، یاد کرد و از جمله: شناساندن حقانیت مذهب اهل تشیع برای برادران اهل سنت بود که قطعاً کار آسانی نبود ولی ایشان از طریق راه انداختن مناظرات و مباحثات علمی این مهم را انجام دادند و با استدلال به کتب اهل تسنن آنان را قانع می ساختند که مذهب اهل تشیع یک مذهب که خارج از اسلام باشد، نیست، مذهب اهل بیت پیغمبر(ص) و ائمه معصومین(ع) است. در حالی که قبل از برگشتن ایشان به افغانستان وضعیت این طوری نبود و حتی خون، مال و جان پیروان مذهب شیعه مباح و آنها مهدور الدم بودند و ملاهای متعصب غیر شیعی در کتب و نوشته های خود به کشتن شیعیان فتوا می دادند و می نوشتند کسی که هفت نفر از شیعه ها را بکشد، بهشت برایش واجب می گردد! وعده ای از عوام از آنها پیروی می کردند. عبد الرحمان خان نیز از همین گونه فتوا ها استفاده می کرد، به هزاره جات لشکر کشی می کرد و آنها را می کشت، می گفت آنها کافر هستند، مال و جان شان مباح است مانند کفار، ایشان در یک چنین شرایطی مبارزه کرد و این ذهنیت نادرست را از جامعه برداشت و موفق هم شد. (۱۰)
وحدت در اندیشه آیت الله حجت(ره)
شناخت مواضع و دیدگاههای مردی که خود منادی وحدت امت اسلام در عصر خویش بود و بر همین مبنا نیز تاریخ فراموش نمی کند که مردی خداخواه با دستهایی به ظاهر خالی از همه سلاحهای مادی، ندای وحدت سر داد، انسانهای مؤمن اجابت گفتند، حکومت وبرخی اشخاص با تمام وجود در مقابلش قد علم کرد، اما «اندیشه وحدت و اخوت گرایانه» حضرت آیت الله حجت در مقابل توطئه گران منافق که اختلافات را دامن می زدند بطور جدی و گسترده دفاع نمود و عملا وحدت واخوت را در میان مسلمین پایه گذاری نمود که در این جا به بخشی از گفته های یکی از فرزندان دانشمندش بسنده می کنیم:
آیت الله سید محسن حجت می گوید که ایشان از همان اوایل که به وطن برگشت، یکی از فعالیت های مهمش تحکیم و اخوت و تقریب بین مذاهب بود. یادم می آید وقتی که مرحوم آیت الله حجت بیرق سخی را بلند کردند، همان جا در سخنرانی خود روی اتحاد و اتفاق مسلمانان بسیار تاکید داشت و به این شعر استناد کرد که :
گر چه مذهب مختلف شد هیچ کس بیگانه نیست
باغبان را در چمن هر گل به رنگ دیگر است
و از علمای اهل سنت دعوت به عمل می‌آورد و از آنها می خواست که ما را برادر خود بدانند، همان طوری که ما آنها را برادر خود می دانیم که بسیار مؤثر واقع شد. به اثر همین تلاش ها بود که تعامل رفت و آمد بین ایشان و علمای اهل سنت زیاد شد و ایشان کتب اهل سنت را برای خود آنها تدریس می‌کرد. وقتی که ایشان رحلت کردند، تعداد فراوانی از برادران اهل سنت و حتی از مناطق دور کابل مثل پغمان، شمالی و… به تشییع جنازه شان آمده بودند. در آن زمان به اثر همین تلاش ها بود که سطح ازدواج ها میان پیروان اهل تشییع و تسنن از امروز هم بیشتر بود و آیت الله حجت فوق العاده میان علما و عوام اهل سنت محبوبیت داشت همان طوری که میان پیروان مذهب شیعه چنین بود.(۱۱)
او در مکتب عرفانی خویش که برگرفته از قرآن کریم و آموخته های عارف اکمل، حضرت ختمی مرتبت حضرت محمدبن عبدالله(ع) و ائمه طاهرین(ع) بود، وحدت حقیقی عالم خلق و امر را برای خویش حل کرده بود و در مشرب فلسفی خود نه تنها از وحدت وجود بلکه حتی در مجامع خصوصی که اهلش حضور داشتند از وحدت حقیقی موجودات سخن می گفت.
آیت الله حجت، وحدت را یک تکلیف الهی و وظیفه ای شرعی برای آحاد ملت می دانست و در این میان مسئولیت مضاعف برای علما و روشنفکران و حکام بلاد اسلامی قائل بود و فصلی خاص از پیامهای عمومی ایشان همواره به همین مهم اختصاص داشت. حضرت امام معتقد بود که برای تحقق وحدت و تحکیم آن می بایست بهای لازم پرداخت شود و خود پیشقدم این راه بود. طبعاً در این جا مجال بازگوئی فرازهای منتخب از رهنمودهای آن حضرت درباره هر یک از ابعاد و مراتب وحدت وجود ندارد.
حضرت آیت الله حجت در مواضع خویش در باب وحدت به همان اندازه که به ضرورت و اهمیت آن سفارش کرده است بر توجه به لوازم آن نیز تأکید داشت و معتقد بود که اتحاد بدون تحقق زمینه ها و راهبری جامعه بدان سمت شکل نمی گیرد و یا آنکه پایدار نمی ماند.
از دیدگاه نورانی حضرت آیت الله حجت(ره) ، وحدت بزرگترین راهبرد قدرتمند شدن جوامع اسلامی است.ایشان در همین زمینه فرموده اند :
مهم این است که تنها این نباشد که همه با هم مجتمع باشید و متفرق نباشید ، ( بلکه مهم ) این است که همه با هم اعتصام به حبل ا… بکنیم . وحدت از دیدگاه ایشان ، دارای ویژگی های زیر است :
۱- اعتصام به حبل الله
۲- مصلحت عمومی مسلمانان
۳-حفظ اسلام و مصالح آن
۴- اخوت و برادری
با استدلال به آیه شریفه « و اعتصمو بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا»(۱۲) وحدت بین مسلمین را واجب خواند و افزود: در این آیه بطور صریح، مسلمانان به اتحاد و هماهنگی امر و از تفرق و پراکندگی نهی شده اند. ایشان با اظهار این مطلب که دین مقدس اسلام دین صلح، برادری و برابری است گفت، اسلام نه تنها بر ضرورت اتحاد بین مسلمانان تأکید می کند بلکه خواهان اتحاد بشری و الهی می باشد آنانیکه خداپرست اند- ولو پیغمبر اسلام را قبول ندارند- باید متحد باشند زیرا خداوند متعال می فرماید: «یا اهل الکتاب تعالو الی کلمته سواء بیننا و بینکم ان لا نعبد الا الله»(۱۳) ای پیروان انجیل، زبور و تورات و فرقان بیایید یک محور را انتخاب کنید که آن پرستش خداوند است و مشکلات خود را با تفاهم حل کنید.
حضرت آیه الله حجت بر اساس آیه شریفه «انما المؤمنون اخوه»(۱۴) مسلمانان را برادر هم قرار داده است. لذا باید احکام برادری را مراعات نمایند و ایشان در ارتباط تحمیل یک مذهب بر پیروان مذهب دیگر و هر طایفه ای پیرو مذهب خود بوده، مذهب شان در نزد خودشان رسمیت دارد و یا فقط به ذکر اسلام اکتفا گردد تا عدالت اجتماعی و اخوت اسلامی مراعات و دستور خداوند اجرا گردد.
در جامعه اسلامى همیشه عامه مسلمین همان اصل اخوتاسلامى را اساس عمل مىدانستند و امتیازات عناصر حاکمه و همچنینتعصبات شعوبى ضد آن را نیز به چشم یک تجاوز به قلمرو اخوت اسلامىمىدیدند.
قرآن کریم ضمن دعوت مسلمین به وحدت با اعتصام به حبل‌ا… و نهی از تفرقه؛ با اشاره به الفت و برادری و مودت ایجاد شده میان دو طایفه‌ی اوس و خزرج و از بین رفتن عداوت و کینه دیرینه در سایه‌ی نعمت اسلام که مبنای اتحاد و همبستگی آنهاست این گونه یادآور می‌شود: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعًا وَ لا تَفَرّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوانًا وَ کُنْتُمْ عَلى شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلّکُمْ تَهْتَدُونَ.»(۱۵)
در جای دیگر مسلمانان را به وحدت در پیروی از خدا و پیامبرش دستور داده و از تنازع و مشاجره جهت پیشگیری از سستی و زبونی و اضمحلال اقتدار و عظمتشان به طور صریح نهی نموده و می‌فرماید: «اطیعوالله و اطیعوا الرسول و لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم.» (۱۶)
پیامبر گرامی اسلام با تکیه بر مبانی اتحاد اسلامی مدینه‌ی فاضله‌ای مملو از عشق و صمیمیت و برادری و ایثار و تمامی فضایل انسانی ساخت که هنوز بشریت در حسرت و آرزوی تحقق دوباره‌ی چنین جامعه‌ای بسر می‌برد.
پیامبر اکرم(ص)، ذلت و زبونی پس از عزت و سربلندی و در پی آن ضعف و سستی هر ملتی را نشأت گرفته از تفرقه‌ای می‌داند که ریشه در خصومت و دشمنی دارد؛ لذا ایجاد الفت و پرهیز از تفرقه و عداوت را بر مسلمانان واجب کرده و می‌فرماید:
بزرگ اسطوره صبر و وحدت، حضرت علی(ع) در خطبه ۱۴۶ ضمن بیان نقش محوری رهبر در جامعه، وحدت را رمز عزت و قدرت دانسته و می‌فرماید: «عرب امروز گرچه از نظر تعداد اندکند، اما با نعمت اسلام فراوانند و با اتحاد و هماهنگی عزیز و قدرتمندند.»
در فرازی از خطبه‌ی قاصعه به علل پیروزی و شکست و عزت و ذلت گذشتگان پرداخته و می‌فرماید: «پس آن گاه که در زندگی گذشتگان مطالعه و اندیشه می‌کنید. عهده دار چیزی باشید که عامل عزت آنان بود و دشمنان را از سر راهشان برداشت و سلامت و عافیت زندگی آنان را فراهم کرد و نعمت‌های فراوان را در اختیارشان گذاشت و کرامت و شخصیت به آنان بخشید، که از تفرقه و جدایی اجتناب کردند و بر وحدت و همدلی همت گماشتند و یکدیگر را به وحدت واداشته و به آن سفارش کردند و از کارهایی که پشت آنها را شکست، و قدرت آنها را در هم کوبید، چون کینه‌توزی با یکدیگر، پر کردن دلها از بخل و حسد، به یکدیگر پشت کردن و از هم بریدن و دست از یاری هم کشیدن، بپرهیزید.»
وحدت و برادری که در عصر رسالت به احسن وجه در میان یاران رسول خدا(ص) تحقق یافت، متأسفانه پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) دیری نپایید که آن اتحاد و اخوت به ضعف گرایید و بروز اختلاف و تفرقه و تشتت و تنازع به تدریج زمینه‌ساز حرکت امت اسلامی در مسیر ذلت و انحطاط شد.
رمز استحکام و پایداری وحدت اسلامی
وحدت مسلمانان برخاسته از پیوند دلهای پاک و خدایی آنهاست. لذا این پیوند روحی گسست ناپذیر و محکم است و تا چنین است توطئه‌های غربی‌ها ره به جایی نخواهد برد.
آیت‌الله العظمی حجت(ره) عاشق و دلباخته وحدت مسلمین بوده و در فضایی سرشار از صمیمیت با علمای برجسته تسنن برای تحقق این آرمان بزرگ همکاری می کرد.
منابع:
۱٫ سوره بقره، آیه ۱۴۳٫
۲٫ سوره آل عمران، آیه ۱۰۴٫
۳٫ سوره مائده، آیه ۵٫
۴٫ همان، ۱۰۳
۵٫ سوره های مائده/ ۴۸؛ انعام/۳۵؛ هود/۱۱۸؛نحل/۱۶؛ شوری/۸ .
۶٫ سوره های آل عمران / ۱۰۳؛ انعام / ۶۵؛ المیزان، علامه طباطبائی، ج۳
۷٫ سوره انفال، آیه ۸ .
۹٫ سوره فتح، آیه ۱۳
۱۰٫ مصاحبه با فقیه نوگرا حضرآیت الله سید محسن حجت، فرزند مرحوم حضرت آیت الله العظمی حجت کابلی(ره).
۱۱٫ همان.
۱۲٫ سوره دآل عمران، آیه ۳
۱۳٫ سوره آل عمران، آیه ۳٫
۱۴٫ سوره حجرات، آیه ۴۹٫
۱۵٫ سوره آل عمران، آیه ۱۰۳٫
۱۶٫ سوره انفال، آیه ۴۶٫
نویسنده:
سیدجعفرعادلی «حسینی»، منشی شورای اخوت اسلامی افغانستان