قال الله تعالی فی کتابه: «لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُوْلِي الأَلْبَابِ…» (سوره یوسف، آیه 111)
اولاً ؛ میلاد امیرالمومنین امام علی(ع) مولود کعبه را به همه شیفتگان امامت و ولایت تبریک می‌گویم.
دوماً ؛ از گردانندگان برنامه «جنبش بیداری» مخصوصاً جناب آقای مقدسی تشکری می‌کنم که برنامه این هفته به کتاب «ثابت قدم» اختصاص دادند و من توفیق نوشتن خاطراتم از حوادث تاریخی نیم قرن اخیر افغانستان را یکی از الطاف الهی می‌دانم. تدوین این خاطرات تحت عنوان «ثابت قدم» (خاطرات من از جمهوریت تا جمهوری اسلامی افغانستان) نه‌تنها برای من سرمایه‌ای معنوی است، بلکه به‌عنوان منبعی برای تحلیل و بررسی تحولات مهم تاریخی کشور، برای نسل‌های آینده ارزشمند خواهد بود.
این اثر که در چهل‌ونهمین برنامه «جنبش بیداری» به مناسبت چهارمین سالگرد رونمایی آن معرفی می‌شود، نخستین بار در ۲۹ جدی1399 خورشیدی در سالن کنفرانس بین‌المللی وزارت اطلاعات و فرهنگ رونمایی شد. در این مراسم، وزارت اطلاعات و فرهنگ با اهدای لوح سپاس از زحمات من تقدیر کرد.
درباره کتاب «ثابت قدم»
کتاب «ثابت قدم» روایتی است از رویدادها، جهاد، فجایع، و دولت‌سازی در افغانستان. اثری که با افشای حقایق و تحلیل‌های دقیق، پرده از مسائل کلیدی تاریخ معاصر کشور برمی‌دارد و نقش افراد، احزاب، و جریان‌های سیاسی و نظامی را روشن می‌سازد.
متأسفانه، پس از پیروزی جهاد ملت مسلمان افغانستان بر اتحاد جماهیر شوروی، بحران‌های تازه‌ای به دلیل اختلافات و قدرت‌طلبی برخی سران جهادی به وجود آمد. این تحولات باعث فجایع گسترده‌ای شد که تأثیرات آن تا امروز باقی مانده است. بسیاری از تاریخ‌نگاران به دلیل مصلحت‌اندیشی از روشنگری این مسائل خودداری کردند، اما «ثابت قدم» با صراحت و دقت، به بیان این حقایق می‌پردازد.
ساختار و ویژگی‌های کتاب
این اثر شامل شش فصل است و از زندگی شخصی و عنعنات مسقط‌الرأس نویسنده آغاز شده و تا تحولات مختلف سیاسی و اجتماعی ادامه می‌یابد. چاپ نخست این کتاب در پاییز 1399 خورشیدی با همکاری وزارت اطلاعات و فرهنگ جمهوری اسلامی افغانستان منتشر شد و به دلیل استقبال گسترده به‌زودی نایاب گردید. نسخه دوم این کتاب با اضافات و اصلاحات لازم آماده چاپ است.
کتاب «ثابت قدم» شامل 1264 صفحه متن و 64 صفحه ضمائم است و با تلخیص‌های فارسی، پشتو، عربی، و انگلیسی منتشر شده است. این بخش‌ها با همکاری مترجمان برجسته‌ای از جمله مولوی محمد عارف ملکیار، شمس‌الحق حیران، دکتر سید حسین واعظ زاده، و استاد عطاالله صادق ترجمه شده‌اند.
موضوعات کلیدی کتاب
این کتاب علاوه بر تمرکز بر دوره حکومت شاهی و رژیم خلق و پرچم، به دوران حاکمیت مجاهدین، طالبان، و عصر دموکراسی نیز پرداخته است. از جمله موضوعات برجسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عوامل بروز جنگ‌های داخلی و اختلافات رهبران جهادی
تحلیل فاجعه افشار و دیگر وقایع خونین کابل و ولایات
بررسی نقش کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی در تحولات افغانستان
معماهای قتل و ترور شخصیت‌های برجسته
آینده «ثابت قدم»
با توجه به استقبال مخاطبان و علاقه‌مندان به تاریخ افغانستان، تلاش می‌کنم این کتاب در نسخه‌های آینده با اسناد جدید و دیدگاه‌های منتقدانه تکمیل‌تر شود. امید است که این اثر بتواند نسل‌های آینده را در فهم بهتر گذشته کشور یاری رساند و چراغی برای حرکت به سوی آینده‌ای روشن‌تر باشد.
مختصر اطلاعات در مورد کتاب «ثابت قدم»
کتاب «ثابت قدم: خاطرات من از جمهوریت تا جمهوری اسلامی افغانستان» (اثری از سید جعفر عادلی حسینی) است که در آن به روایت و تحلیل پنج دهه از تحولات مهم سیاسی، فرهنگی، و اجتماعی افغانستان پرداخته شده است. این کتاب به تفصیل تاریخ معاصر کشور را از دوران جمهوریت سردار محمد داود خان تا پایان جمهوری اسلامی افغانستان در دوران محمد اشرف غنی بررسی می‌کند.
ساختار و محتوای کتاب
این اثر در شش فصل تنظیم شده است:
- کارنامه زندگی؛ افغانستان در دهه ۵۰
- ثمره جهاد مردم افغانستان و چالش‌ها؛ افغانستان در دهه ۶۰
- فجایع خونین کابل و ولایات و تسلط گروه طالبان؛ افغانستان در دهه ۷۰
- حضور جامعه بین‌المللی و جمهوری اسلامی افغانستان؛ افغانستان در دهه ۸۰
- مصایب افراطی و آنارشیزم در عصر دموکراسی؛ افغانستان در دهه ۹۰
- متعلقات و ملحقات؛ شامل دیدگاه‌ها، نامه‌ها و اسناد مکتوب
چاپ و استقبال
نخستین چاپ این کتاب در پاییز 1399 با تیراژ یک‌هزار نسخه منتشر شد و با استقبال گسترده محققان و اهل مطالعه روبه‌رو گردید. در مراسم رونمایی این اثر که با حضور شخصیت‌های ملی و سیاسی در مرکز بین‌المللی مطبوعات وزارت اطلاعات و فرهنگ برگزار شد، کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
موضوعات کلیدی مطرح‌شده در کتاب
برخی از موضوعات کلیدی که در این اثر به تفصیل بررسی شده‌اند، عبارت‌اند از:
- ۷ ثور ۱۳۵۷ خورشیدی: آغاز نابه‌سامانی‌های سیاسی یا تلاش برای مساوات؟
- فروپاشی نخستین حکومت اسلامی بومی در مناطق مرکزی: نقش سازمان نصر و پاسداران جهاد.
- فاجعه افشار: بررسی علل، مقصران، و پیامدها.
- طالبان: حکومتی اسلامی یا ابزاری برای استخبارات منطقه‌ای؟
- امضای پیمان امنیتی با آمریکا: خیانت ملی یا ضرورت؟
- نقش قومیت در سیاست: تبدیل «هزاره» به چماق سیاسی-نژادی در دهه ۷۰.
واکنش‌ها و نقدها
این کتاب پس از انتشار، واکنش‌های گسترده‌ای را در میان احزاب، شخصیت‌های سیاسی، و محققان داخلی و خارجی برانگیخت. برخی از احزاب به انتقاد از محتوای کتاب پرداختند، اما در مقابل، بسیاری از سازمان‌های فرهنگی و علمی بین‌المللی از آن استقبال کردند.
نگاه تحلیلی به تاریخ
کتاب «ثابت قدم» با ارائه روایت‌هایی از پشت پرده تحولات سیاسی و تاریخی افغانستان، حقایق پنهان و ناگفته‌های بسیاری را افشا می‌کند. این اثر علاوه بر تحلیل علل و عوامل جنگ‌های داخلی و اختلافات سیاسی، به رویدادهایی مانند فاجعه چنداول، افشار، 23 سنبله و دخالت‌های خارجی، و نقش رهبران جهادی در سرنوشت کشور پرداخته است.
پیام کتاب
«ثابت قدم» اثری است برای بازخوانی تاریخ افغانستان و فهم واقعیت‌های تلخ و پیچیده‌ای که مسیر سیاسی و اجتماعی کشور را شکل داده‌اند. این کتاب فراتر از یک مجموعه خاطرات، راهنمایی برای درک چرایی بحران‌های مستمر و تلاش‌های ملت افغانستان برای عبور از آن‌هاست.
پس‌لرزه‌های چاپ اول کتاب «ثابت قدم»
چاپ و رونمایی کتاب «ثابت قدم»، که تاریخ شفاهی فجایع نیم قرن اخیر افغانستان را بازگو می‌کرد، واکنش‌های متفاوتی را از سوی موافقان و مخالفان به دنبال داشت. وزارت اطلاعات و فرهنگ جمهوری اسلامی افغانستان با اهدای لوح سپاس از این اثر قدردانی کرد و وعده داد چاپ دوم کتاب از طریق این وزارت منتشر شود.
با این حال، مخالفان، به‌ویژه برخی از هواداران احزاب شیعه و سنی در داخل و خارج از کشور، برای مقابله با نویسنده کتاب دست به اقدامات مختلفی زدند. این مخالفان با حمایت مالی و سیاسی برخی افراد، تیم‌هایی سازمان‌یافته تشکیل دادند تا نویسنده کتاب را هدف قرار دهند. در نهایت، محمد کریم خلیلی و محمد محقق پشت وندی‌های مزاری به نام یتیمان بابه را تحریک و حمایت کردند.
تشکیل جلسه کمیسیون بررسی شکایات
در تاریخ ۳۰ حمل ۱۴۰۰، «کمیسیون بررسی شکایات و تخلفات رسانه‌ای» به ریاست محمد طاهر زهیر، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ، جلسه‌ای برگزار کرد. یکی از شش شکایت مطرح‌شده در این جلسه، علیه نویسنده کتاب «ثابت قدم» بود.
در این جلسه، نویسنده کتاب بخشی از مطالب مرتبط با وندی‌های مزاری را به مطالب «استیومک» امریکایی و دیگر نویسندگان خارجی، ارجاع و تأکید کرد که گزارش منتشرشده توسط یتیمان بابه خلاف واقع است. نویسنده همچنین توضیح داد که بخش زیادی از خاطرات ذکرشده در کتاب به دلیل مسائل امنیتی مستند نشده‌اند اما شاهدان عینی متعددی از آن‌ها آگاهی دارند.
جزئیات بیشتر از جلسه کمیسیون
- کمیسیون شکایت وندی‌ها را بررسی کرد، اما برخی مخالفان در فضای مجازی تلاش کردند با شایعات و دروغ‌پراکنی از این فرصت سوءاستفاده کنند.
- نویسنده به فجایع دهه هفتاد و جنایات جنگی مستندشده در خاطرات دیگر نویسندگان داخلی و خارجی اشاره کرد.
اقدامات مخالفان
پس از رونمایی کتاب «ثابت قدم»، برخی افراد از داخل و خارج کشور با هدف سرپوش گذاشتن بر اعمال گذشته‌شان، وندی‌ها را برای شکایت تحریک کردند. این افراد، که بسیاری از آن‌ها در کشورهای غربی پناهنده هستند، با راه‌اندازی کمپین‌های مجازی و ایجاد صندوق‌های اعانه به حمایت از وندی‌ها پرداختند.
اتهامات مطرح‌شده علیه نویسنده شامل دریافت مبالغی از شورای امنیت برای چاپ کتاب بود. نویسنده این ادعا را رد کرده و از وزارت اطلاعات و فرهنگ خواست تا از حیثیت نویسندگان و آزادی بیان در افغانستان حمایت کند.
پیشنهادات
- تدوین کتابی با عنوان «سربازگیری زیر سن در احزاب قدرت‌طلب» برای روشنگری بیشتر درباره فجایع دهه هفتاد.
- برگزاری مناظره تلویزیونی میان خاطره‌نویسان داخلی و خارجی در یکی از رسانه‌های پربیننده کشور.
- پیگیری قانونی برای مقابله با افرادی که از خارج به دامن‌زدن به نفاق قومی و خشونت مشغول‌اند و سلب تابعیت آن‌ها.
موضع نویسنده
نویسنده در پایان جلسه تأکید کرد که نام کتاب «ثابت قدم» گویای موضع وی است و حتی ذره‌ای از آن عقب‌نشینی نخواهد کرد. او گفت:
«هر تصمیمی که کمیسیون بگیرد، قابل احترام است. اما اگر نیاز به دفاع باشد، در مراجع عدلی و قضائی داخلی و بین‌المللی از خود دفاع خواهم کرد.»
درخواست از وزارت اطلاعات و فرهنگ
نویسنده از وزارت اطلاعات و فرهنگ خواست تا از چهره‌های علمی و فرهنگی که خدمات بزرگی به افغانستان ارائه داده‌اند، تقدیر کرده و تصاویر آن‌ها را در تالارهای رسمی نصب کند.
راهکارها برای مقابله با نفرت‌پراکنی، دروغ‌پراکنی و بازسازی اعتماد اجتماعی
پیشنهادها و راهکارها برای مقابله با نفرت‌پراکنی، دروغ‌پراکنی و پایان دادن به اتهامات بی‌اساس
- مستندسازی فجایع و عبرت‌آموزی برای نسل جوان
فراد و نهادهایی که اطلاعات مستند و دقیقی از وقایع دهه‌های شصت و هفتاد دارند، باید این اطلاعات را ثبت و در اختیار عموم قرار دهند. این اقدام باعث آگاهی نسل‌های آینده و جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته خواهد شد.
- بررسی و مستندسازی سوءاستفاده از اطفال
مسئله سربازگیری اطفال و سایر اشکال سوءاستفاده‌های غیراخلاقی و خشونت‌آمیز باید با دقت بررسی و مستندسازی شود.
پیشنهاد قبلی به آقای طاهر زُهَیر، سرپرست وقت وزارت اطلاعات و فرهنگ، باید جدی‌تر پیگیری شود تا این فجایع به‌عنوان نمونه‌های قابل‌توجه در تاریخ ثبت شوند.
- پاسخگویی عاملان فجایع گذشته
افرادی که در این فجایع دخیل بوده‌اند، مانند دایفولادی و عزیز رویش، باید پاسخگو باشند و اقداماتشان مورد بررسی قرار گیرد.
خاطرات و مستندات نشان می‌دهد که بهره‌برداری سیاسی و نظامی از اطفال از مصادیق جرایم جنگی است.
افراد آسیب‌دیده از این روند باید به مراکز درمانی روانی معرفی شوند تا تحت بازپروری قرار گیرند و جامعه نیز از آن‌ها حمایت کند.
- پایان دادن به شخصیت‌پرستی و نقد رهبران گذشته
هیچ رهبر سیاسی یا مذهبی، از جمله افرادی مانند مزاری و محسنی، اکبری… نباید از نقد و بررسی مصون باشند.
نقد عملکرد رهبران برای پیشرفت و آگاهی جامعه ضروری است و به شفاف‌سازی تاریخ کمک می‌کند.
- دادخواهی علیه جعل اسناد و پیامدهای آن
افرادی که از جعل اسناد و اتهامات ناروا آسیب دیده‌اند، به‌ویژه در کشورهای غربی و اروپایی، باید دادخواهی کنند.
نمونه‌ای از این موارد، جعل اسناد توسط عزیز رویش علیه حجت‌الاسلام مرحوم سید علی بلیغ است که آسیب‌های جدی به خانواده، بستگان و ارادتمندان او وارد کرد. مردم وزیرآباد، به‌ویژه کسانی که مرحوم بلیغ را می‌شناختند، وظیفه دارند از حقوق او دفاع کنند و اقدامات قانونی برای مقابله با اتهامات ناروا انجام دهند.
- مقابله با ترور شخصیت و اتهامات بی‌اساس
کسانی که در نتیجه این اتهامات مورد سوءظن یا تخریب شخصیت قرار گرفته‌اند، باید از طریق مراجع قانونی اقدام کنند. این نوع برخورد، پیامی قوی برای عدم تحمل دروغ‌پراکنی و بی‌عدالتی خواهد بود.
نتیجه‌گیری
این پیشنهادها با هدف ایجاد فضایی عاری از نفرت و دروغ و ترمیم آسیب‌های اجتماعی و روانی گذشته ارائه شده‌اند. تنها از طریق پذیرش مسئولیت، شفاف‌سازی، مستندسازی و دادخواهی می‌توان اعتماد از‌دست‌رفته را بازسازی و راهی به‌سوی آینده‌ای بهتر و عادلانه‌تر برای افغانستان هموار کرد.
منبع: 49مین برنامه زنده «جنبش بیداری» 26 جدی 1403 خورشیدی