یکی از مهمانان این برنامه حجت الاسلام والمسلمین سید جعفرعادلی«حسینی» معاون بنیاد فرهنگی، تبلیغی پیامبراعظم(ص) و منشی شورای اخوت اسلامی افغانستان بود که صبح سه شنبه 3 اسد 1391 از ساعت 7 و 30 دقیقه تا ساعت 8 و 25 دقیقه تحت عنوان «روزه و نقش آن در سلامتی روان و جسم انسان» به بحث گرفته شد، در ابتداء مجری برنامه ضمن خیر مقدم و معرفی مهمان برنامه گفت: اینک سید جعفرعادلی حسینی را با خود داریم، جناب عادلی را در این برنامه خوش آمد می گویم و در این برنامه پیرامون فضایل و نقش روزه از فرمایشات ایشان استفاده می کنیم.
عادلی حسینی: من هم به نوبه خود به شما، همکاران محترم تان و بینندگان محترم عرض سلام و صبح بخیر دارم، طاعات و عبادات همه به درگاه پروردگار قبول باشد.
مجری: اولین سئوالی که از جناب آقای عادلی داریم، اینکه روزه چه نقشی را می تواند در زندگی انسان داشته باشد؟
روزه، سرچشمه تقوا
فلسفه اين عبادت انسان‌ساز و تربيت‌آفرين را در يك جمله كوتاه، اما بسيار پرمحتوا چنين بيان ميكند: «تا پرهيزكار شويد: لعلكم تتقون».
روزه، عامل مؤثري براي پرورش روح تقوا و پرهيزگاري در تمام زمينه‌ها و همه ابعاد است. از آنجا كه انجام اين عبادت با محروميت از لذائذ مادي و مشكلاتي ـ مخصوصاً در فصل تابستان ـ همراه است، تعبيرات مختلفي در آيه فوق به كار رفته كه روح انسان را براي پذيرش اين حكم آماده سازد.
«روزه» يكي از برنامه هاي تربيتي و تكامل دهنده انسان و ضامن سعادت دنيا و آخرت و سلامت جسم و روح آدمي است. روزه رمز تقوا و پرهيزكاري ؛ تهذيب نفس و پالايش درون؛ تمرين صبر، خودداري و ايستادگي در برابر تمايلات اهريمني نفس سركش؛ و مبارزه با شيطان است. روزه مكتب انسان ساز، آرامش دهنده روح و روان، تربيت دهنده نيروهاي دروني، و زيبا كننده چهره شخصيت انسان در پرتو وصل به نيروي لايزال الهي است و جان انسان را در مسير نسيم هاي رحمت الهي قرار مي دهد. روزه خانه تكاني دل از گناه و آلودگي، صفاي باطن، و شكوفا كننده نهال ايمان در بوستان جان است. بايد آن را يك موهبت الهي دانست كه اثراتش در رشد و بالندگي، تربيت روح، اصلاح رفتار و اعتلاي بهداشت رواني وصف ناشدني است. دست يابي به ملكه تقوا مهمترين فايده و اثر روزه می باشد كه قرآن كريم به آن تصريح دارد و مي فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (1) اي كساني كه ايمان آورده ايد، روزه بر شما واجب شد، همانگونه كه بر آنها كه پيش از شما بودند واجب شد، باشد كه تقوا پيشه كنيد.» تقوا حالت، ملكه و صفت ثابتي است كه آدمي را از كمين گاه هاي شيطان و نفس اماره مي رهاند و از آلودگي به گناهان و رذايل اخلاقي بازمي دارد. در واقع تقوا براي انسان به حصار و سپري مي ماند كه از حملات وسوسه هاي شيطاني و كشش ها و تمايلات نفساني در امان مي دارد.
نخست با خطاب يا ايها الذين آمنوا؛ اي مؤمنان! آنگاه، با بيان اين حقيقت كه روزه اختصاص به شما ندارد، بلكه در امتهاي پيشين نيز بوده است. و سرانجام با بيان فلسفه آن و اين كه آثار پربار اين فريضه الهي صددرصد عائد خود شما ميشود، آن را يك موضوع دوست‌داشتني و گوارا مي‌‌سازد.
روزه انسان را از عالم حيوانيت ترقي داده و به جهان فرشتگان صعود مي‌‌دهد، جمله لعلكم تتقون: «باشد كه پرهيزگار شويد» اشاره به همه اين حقايق است. و نيز حديث معروف: «الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّار»(2) روزه سپري است در برابر آتش دوزخ، اشاره به همين موضوع است.
مجری: روزه ماه مبارک رمضان چه حکمت و فلسفه دارد؟
عادلی: روزه يكى از احكام انسان ساز اسلام است كه آگاهى از همه فوايد و پى بردن به فلسفه كامل آن، همچون ساير احكام الهى براى انسان عادى ممكن نيست و دانش محدود بشر نمىتواند راهگشاى همه اين اسرار نهفته باشد. يکي از عبادات مهم اسلامي، بلکه کلية اديان الهي روزه است. واجب شدن روزه بر همه امتها دلالت بر عظمت و ارزشمند بودن این عبادت می کند.
روزه ابعاد گوناگوني دارد و آثار فراواني از نظر مادي و معنوي در وجود انسان مي‌‌گذارد كه از همه مهمتر «بعد اخلاقي» و فلسفه تربيتي آن است. از فوايد مهم روزه اين است كه: روح انسان را «تلطيف»، و اراده انسان را «قوي»، و غرايز او را «تعديل» ميكند. روزه‌دار بايد درحال روزه با وجود گرسنگي و تشنگي از غذا و آب و همچنين لذت جنسي چشم بپوشد، و عملاً ثابت كند او همچون حيوان، دربند اصطبل و علف نيست، او مي‌‌تواند زمام نفس سركش را به دست گيرد، و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.در حقيقت بزرگترين فلسفه روزه همين اثر روحاني و معنوي آن است.
لذا يكي از آثار تربيتي روزه در بعد اجتماعي، احساس تساوي و برابري افراد جامعه در برابر قانون و برنامههاي ديني است.
خداوند خواسته در ماه رمضان همهي افراد جامعه بطور يك سان طعم گرسنگي و تشنگي را چشيده، محروميت ها و سختي ها و فشارهاي ناشي از روزه داري را در كنار هم تحمل نمايند. براين اساس ميتوان گفت كه يكي از آثار تربيتي روزه در بعد اجتماعي، برقراري مساوات و برابري بين افراد جامعه در برابر برنامههاي ديني است. در اين ماه، خداوند نمونهاي از عدالت خود را به نمايش گذاشته و همهي افراد و اصناف جامعه را به طور يك سان موظف به تحمل گرسنگي و تشنگي و چشيدن درد محروميت از نعمتهاي خداوند كرده است. با اجراي قانون روزه داري درباره ي اصناف جامعه، باور برابر بودن همه در برابر قانون تقويت شده و باعث ميشود كه هيچ كس براي خود تمايزي در برابر قانون قائل نباشد.
مجری: روزه چه آثار و پیامدهای را می تواند برای انسان داشته باشد؟
عادلی: آثار فردی روزه عبارتند از:
1. تقوا
مهمترین فائده و اثر روزه که قران کریم بر آن تصریح دارد تقوا و پرهیز گاری است، چنانکه می فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ». ای کسانی که ایمان اورده اید! روزه بر شما مقرر شد ،همانگونه که بر کسانی که پیش از شما بودند، مقرر شده بود تا شاید شما خود نگه دار باشید.
تقوی حالت و ملکه و صفت ثابتی است که انسان را از کمین گاه های شیطانی نفس اماره می رهاند و از آلو دگی به گناهان و رذ ائل اخلاقی بازمی دارد .
در واقع تقوی برای انسان همانند سپری می ماند که از حملات و سوسه های شیطانی و کشمکش وتمایلات نفسانی در امان می دارد از این رو است که قرآن کریم مارا در آیه فوق و سائر آیا ت که در این مورد آمده است به این گوهر گران بها توصیه می کند.
پس انسان می تواند با استعانت از خدای متعال وبا بهره مندی ازفیض وبرکات ماه رمضان وروزه داری به صفت تقوی دست یابد و از انسانها متقی وپرهیز گار گردد.
2. تواضع
یکی از صفات پسندیده نزد خداوند تواضع است افراد که به این صفت مزین هستند در درگاه خداوند از جایگاه و منزلت خاص برخوردار ند روزه داران با پالایش روح و جان خودشان بواسطه ای تشنگی و گرسنگی که برای فرمان برداری از دستورخدای متعال کشیده اند به این صفت دست می یابند .
بدون شک یکی از ثمرات تربیتی روزه ،پدیداوردن روح تواضع در شخص روزه دار است انسان پس از انکه عبادت را خالصانه و با حضور قلب انجام می دهد نورانیت و صفای دیگری در قلب خویش احساس می کند میل او به خوبی ها بیشتر می شود و تنفر او از بدی ها افزون می گردد و خود را به خوبی هانزدیکتردیده روح خضوع و تواضع و عبودیت و تسلیم در برابر حق را در خود زنده میبیند.
اماروزه فوايد جسمى و روحى فراوانى دارد: شفا بخش جسم و توانبخش جان است، پاك كنندهاى آدمى از رذايل حيوانى است، در ساختن فرد صالح و اجتماع سالم بسيار مؤثر است و در تهذيب و تزكيه نفس تأثير بسزاى دارد.
الف) فوايد روحى و معنوى
1 . روزه عامل باز دارنده از گناه
روزه بويژه روزهاى ماه مبارك رمضان كه در اسلام برهمه مسلمين مكلف واجب است، عامل مؤثرى در ايجاد تقويت روحيه تقوا و پرهيزگارى است. قرآن مجيد اين فائدهاى بزرگ روزه را با جمله «لَعَلَّكُمْ تَتَّقوُن» ياد آور مىشود و اين عبادت را عامل مهمى تقوا مىشمارد.
تقوا و پرهيزكارى در تربيت و سازندگى شخصيت يك مسلمان نقش بسيار مهمى دارد؛ براى رسيدن به اين اثر پر ارزش است كه بهترين عبادت در ماه صيام، اجتناب از گناهان است.
2 . روزه و تقويت اراده
حكومت غرايز و شهوات بر انسان خطر ناكترين حكومتهاست كه آدمى را اسير و بى اختيار مىسازد و به پستى و رذالت مىكشاند، مبارزه با سلطه شهوات كه در اسلام «جهاد اكبر» ناميده شده، به پايمردى و ارادهاى استوار نياز دارد.
انسان با روزه دارى، كه امساك از خوردن و آشاميدن و خوددارى از برخى چيزهاى ديگر است، در واقع با خواهشهاى نفسانى خود مىجنگد و در برابر غرايز خود مقاومت مىكند و جان را از قيد حكومت و سلطه هوسها و خواهشها مىرهاند.
پيشوايان اسلام فرمودهاند: «اَفْضَلُ النّاسِ مَنْ جاهَدَ هَواهُ» و «اَقْوى النّاسِ مَنْ غَلَبَ هَواهُ»(3) بهترين مردم كسى است كه با هواى نفس مبارزه كند و نيرومندترين آنان كسى است كه بر آن پيروز شود.
3. روزه و صبر
صبر و تحمل، به نيروى مقاومت و پايدارى آدمى مىافزايد و ارادهاى را توانا مىسازد. اگر در جامه تحمل ناگواريها را نداشته باشد، بر مشكلات خويش و بردشمنان خود پيروز نخواهد شد، با صبر و مقاومت است كه مىتوان به پيكار ستمگران رفت و دست استعمارگران را كوتاه كرد، و روزه (به ويژه در روزهاى گرم و طولانى تابستان، كه فشار تشنگى طاقت فرسا مىشود) به طور چشمگيرى به انسان صبر و مقاومت مىبخشد و تحمل رنج و سختى را بر آدمى آسان مىسازد؛ قرآن كريم با توجه به همين اثر است كه از روزه به «صبر» تعبير كرده است: «وَ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ وَ إِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَـشِعِينَ»(4) از صبر (روز) ونماز يارى جوييد؛ (وبااستقامت ومهار هوسهاى درونى وتوجه به پروردگار، نيرو بگيريد؛) واين كار، جزبراى خاشعان، گران است.
4. روزه همدردى با فقيران
«و هو (شهر رمضان) شهر مواساة» ماه مبارك رمضان ماه مواسات است. از نتايج بارز روزه، برانگيختن حس همدردى نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست است. آنان كه زندگى آسودهاى دارند و رنج فقر و طعم گرسنگى و تشنگى را چشيدهاند، ممكن است از حال مستمندان غافل بمانند، روزه وسيله است كه آنان را از غفلت مىرهاند و رنج مستمندان رابه ياد آنان مىآورد تا به دستگيرى فقيران همّت گمارند و به درد آنان برسند.
از سويى به احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارك رمضان بسيار سفارش شده است و از سوى ديگر گرسنگى و تشنگى روزه موجب درك وضعيت مستمندان مىگردد، و بدين ترتيب، ثروتمند به فقير نزديك مىشود و احساساتش تلطيف مىشود؛ احسان و انفاق فزونى مىگردد و در جامعه كمك به همنوع را مىآموزد.
«مواسات» يعنى سهيم ساختن برادران در رزق و روزى؛ رمضان را به همين جهت ماه «مواسات» ناميدهاند تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرين اين صفت ارزندهاى انسانى، جامعه را از حسد و كينه برهانند و برادر وار در كنار هم از نعمتهاى الهى بهره بگيرند؛ پس شايسته است كه روزه داران به همه اين نكات انسانى توجه كنند و از برنامههاى سازندهاى اين ماه بهرهمند شوند.
5. پرورش روحيهي مواسات:
يكي ديگر از آثار روزه در بعد اجتماعي، پرورش روحيه ي مواسات در افراد جامعه نسبت به همديگر است. مواسات به معناي در يك سطح قراردادن ديگران و يا مقدم داشتن آنها بر خود ـ به ويژه در امور مالي ـ است كه از ويژگيهاي برجسته و مثبت در نظام اخلاق اسلامي و نيز از خصلتهاي مؤمنان به حساب ميآيد.
همدردي با افراد نيازمند و شريك ساختن آنها در نعمتهايي كه انسان در اختيار دارد، يكي از خصلت هاي مفيد و مورد تاييد و تاكيد اسلام بوده است.
6. پرورش روحيهي سخاوت
با توجّه به توصيههاي زيادي كه در منابع ديني به دادن افطاري و طعام در ماه رمضان شده و نيز اجر و پاداش فراواني كه در قبال آن وعده داده شده، ماه رمضان مي‌‌تواند فرصت مناسبي براي پرورش و تقويت اين خصلت در افراد باشد.
پيامبر(ص) فرمود: «مَنْ فَطَّرَ فِيهِ صَائِمًا كَانَ لَهُ … مِثْلُ أَجْرِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُنْتَقَصَ مِنْ أَجْرِهِ شَيْءٌ»(5) هركس روزه داري را افطاري دهد براي او اجري مانند پاداش آن روزه دار داده ميشود بدون آن كه از مزد او كاسته شود. همچنين واجب بودن زكات فطريه در پايان ماه رمضان عامل ديگري براي تقويت و پرورش خصلت سخاوت است.
7. كاهش جرايم
يكي ديگر از آثار روزه‌داري، كاهش جرم و گناه در جامعه است. در ماه مبارك رمضان در اثر كنترلي كه افراد روزه‌دار بر خواسته ها و تمايلات خودشان دارند، عوامل و زمينه‌هاي گناه به مقدار قابل توجهي كاهش پيدا ميكند. از اين رو به مقدار زيادي از جرايم كاسته شده و امنيت اجتماعي به ميزان زيادي افزايش مي‌يابد. شايد آن چه در روايات اسلامي درباره‌ي به زنجيرشدن شيطان و عوامل آن وارد شده، اشاره به همين اثر روزه‌داري باشد. چنان كه پيامبراكرم(ص) فرمود: «يامعاشر النّاس اذا طلع هلال شهر رمضان غلّت مرده الشيطان… و غلّت ابواب النّار»(6) اي مردم زماني كه هلال ماه رمضان طلوع كند شيطان و عواملش در زنجير مي شوند و … درهاي آتش بسته ميشود.
8. روزه و نشاط
چيزى ديگرى كه بواسطه روزه به انسان دست مىدهد، نشاط است، روزه حالت افسردگى، غم، غصّه، دلهرگى، اضطراب خاطر و نگرانى را كه بر انسان حكم فرما باشد، مىگيرد، لذا تجربتا ثابت گرديده كه يكى از راههاى بدست آوردن نشاط روزه است. چنانچه در روايات فراوان از پيامبر و ائمه(ع) دربارهاى روزه آمده، شیخ صدوق(ره) در كتاب خصال به سندش از امام صادق(ع) روایت كرده كه پيامبر اسلام(ص) فرموده: «لِلْصائِم فَرَحْتاَن، فَرَحهُ عِنْدَ اْلاْفطار وَ فَرَحهُ عِندَ لِقاء اللّه عِزّوَجَل»(7) روزه دار دو فرح و نشاط دارد،نشاط اول وقت افطار است (و لو اينكه خود روزه دار توجه به نشاط نداشته باشد، ناخود آگاه، در افطار يك نشاط و فرحى در دل او حكم فرما مىشود.)
نشاط دوم، روز قيامت وقتى كه وارد بهشت مىشود (بدون حساب و كتاب خدمه، بهشتى او را بسوى نعمتهاى بهشتى استقبال مىكند) كه پيامبر(ص) مىفرمايد: «كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الأَيَّامِ الْخَالِيَةِ»(8) يعنى بخوريد و بياشاميد و خوش بحال شما، اين نعمتهاى است كه بواسطه روزههاى شما نعمت بهشت شده است.
ب) فوايد جسمى
۱. سلامت جسم و بدن
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «صومُوا تَصِحُّوا»(9) روزه بگیرید تا تندرست بمانید (شوید). یکی از پزشکان روسی به نام الکسی سوفورین روزه طبی (یعنی فرد ۴۰ روز فقط آب بخورد) برای تجویز بیماری های صعب العلاج تجربه کرده و نتایج موفقیت آمیزی از آن به دست آورده بود که استدلال این طبیب بدین شرح است: انواع بیماری ها از غذاهای زاید و اضافی که از معده می گذرد و به تصرف بدن نمی رسد، سرچشمه می گیرد. این مواد غذایی اضافه، تولید عفونت هایی می کند که بهترین شرایط را برای نشو و نمای میکروب ها و باکتری ها فراهم می سازد. بنابراین، اساس درمان همه آنها نیز مصرف کردن و نابود ساختن آن مواد اضافی از طریق گرسنگی و امساک از غذاست. این دو اصل همان است که در عبارت کوتاه و پرمعنی از یک حدیث مشهور که از پیغمبر اکرم(ص) نقل شده، صریحاً آمده است: المعدةُ بیتُ کلّ داءٍ، و الحمئة رأس کل دواء»(10) معده خانه تمام دردهاست و امساک بالاترین داروهاست.
فوايد طبى و بهداشتى روزه كه از آثار مثبت اين فريضه انسان ساز است به حدى آشكار است كه شايد نياز به توضيح و تكرار نداشته باشد، زيرا بيشتر مردمكم و بيش آگاهند. با اين حال، ما به اختصار به گوشه از اين فوايد اشاره مىكنيم:
دستگاه گوارش، از اعضا پر كار اندام آدمى است. با سه وعده غذاى روزانه كه مردم معمولاً مصرف مىكنند، تقريبا همه ساعات روز، دستگاه گوارش به هضم و تحليل و جذب و وضع مشغول است؛ روزه باعث مىشود كه از يكسو اين اعضا استراحت كنند و از فرسودگى مصؤن بمانند و نيروى تازهاى بگيرند، و از سوى ديگر، ذخاير چربى كه زيانهاى بسيارى دارند، تحليل رفته و كاسته شوند.
پيامبر گرامى اسلام(ص) در همين رابطه فرموده است: «صومُوا تَصِحُّوا» روزه بگيريد تا سالم بمانيد.
و نيز در روايات بسيارى از پيشوايان اسلام فرمودهاند: «معدههاى آدمى خانه بيمارىهاى اوست و پرهيز از غذا درمان آن است.» روزه از ديدگاه طب جديد يك نوع رژيم غذائى به حساب مىآيد، بسيارى از افراد در اثر چربىهاى درخون و مواضع حساس بدن، موجب امراض فراوان مىگردد. لذا بهترين رژيم غذايى روزه است. با پيشرفت دانش پزشكى، برخى از پزشكان و متخصصان دريافتهاند كه امساك از خوردن و آشاميدن، عاليترين روش درمانى است، يكى از پزشكان مىگويد!
«طرح درمان بوسيله روزه چنان معجزه آساست كه بكار بستن آن مسير طرحها و برنامههاى طب عملى و جراحى را تغيير خواهد داد، زيرا روزه راه تازهاى بروى دانش پزشكى مىگشايد و صلاح مؤثرى براى مبارزه به اين دانش مىبخشد، صلاح كه مىتوان از راههاى گوناگونى مورد استفاده قرار داد، و انسان را در مبارزه با علت بيمارىها براى بهبود بيماران به نتيجه مطلوب و آشكارا مىرساند.» با روزه و امساك مىتوان بيمارىهاى را بهبود بخشيد و معالجه كرد، البته در صورتيكه اعتدال و ميانه روى مقرون باشد. هنگام سحر و افطار در خوردن و آشاميدن افراط نشود.
روزه باعث استراحت معده است و در حال روزه دارى اسيد معده به جاى غذا بوسيله صفراى خنثى مىشود و زخم ايجاد نمىگردد. و اينكه انسان مريض نشود از اين جهت دوبارهاى روزهاى مستحبى سفارش زياد شده است و صواب بسيارى در اين باره است كه حداقل ماه سه روز، روزه مستحبّى سفارش شده است و خود اين كار، رژيم غذايى است، دربارهاى اميرالمؤمنين(ع) آمده است كه: در روز روزه مىگرفت و شب زنده دارى مىنمود، اين درسى را به ما مىدهد، كه غير ماه مبارك رمضان، به اندازهاى كه ضرر به كار و جسم و نشاط ما نداشته باشد، بايد روزه بگيريم، مخصوصا اگر بتوانيم، روزهاى دوشنبه وپنجشنبه و يا حداقل در اول و نيم و آخر هر ماه روزه بگيريم، پروردگار عالم همه ماه او را روزه دار محسوب مىكند.
آثار تربيتي روزه
روزه كه عبادتي ديني است، نقش سازنده و مفيدي در تربيت انسان دارد. در پرتو روزه داري، زمينه‌ها و شرايط لازم فراهم ميآيد و آثار اجتماعي تربيتي روزه عبارتند از:
1. غفلت زدايي
يكي ديگر از آثار تربيتي روزه در بعد اجتماعي، غفلت زدايي از ثروتمندان و آشنا ساختن آنها به وضعيت زندگي فقرا و مسئوليتي است كه در برابر آنان دارند. در ماه رمضان افراد ثروتمند در كنار فقرا طعم گرسنگي و تشنگي را چشيده، محروميتها را تحمل ميكنند. از اين طريق به طور محسوس از وضع محرومان جامعه آگاه شده، درد هميشگي آنها را كه نداري و فقر است، بخوبي لمس مينمايند. در حالي كه اگر ماه رمضان نبود هرگز چنين فرصتي براي آنها پيش نميآمد. زيرا براي ثروتمندان و آناني كه وضع مالي مناسبي دارند، هر وقت كه بخواهند هر نوع غذايي برايشان آماده بوده، توان تهيهي آن را دارند. بنابراين هرگز دچار محروميت نميشوند تا از وضعيت فقرا اطلاع پيدا كرده، رنج و فشار نداري ـ كه همراه هميشگي فقرا در زندگي است ـ را لمس نمايند و بفهمند كه آنها چگونه روزگار را سپري ميكنند؛ چگونه همواره هوس و آرزوي غذاي لذيذي را دارند اما به دليل فقر، دست رسي به آن نداشته، و از آن محروم هستند. در ماه رمضان افراد ثروتمند نيز با تحمل گرسنگي و تشنگي به طور محسوس، ازحال فقر و مستمندان باخبر شده، در كنار آنها فشار گرسنگي، محروميت و نداري را لمس ميكنند.
2. نوع دوستي
يكي ديگر از آثار تربيتي روزه در بعد اجتماعي، ايجاد رقت و نوع دوستي در اغنيا و ثروتمندان نسبت به افراد ضعيف جامعه است. روزه ي ماه رمضان باعث ميشود كه ثروتمندان حال و روز فقرا و مستمندان را بهتر درك كرده و به طور محسوس لمس نمايند كه آنها در اثر فقر، در طول سال به چه سختي و وضعيت رقت باري روزگار ميگذرانند. اين امر باعث ميشود كه روحيهي ترحم، نوع دوستي، مهرباني و دل سوزي نسبت به فقرا براي آنها حاصل گردد.
3. صرفه جويي
يكي ديگر از آثار تربيتي روزه كه در زندگي اجتماعي افراد بروز و ظهور پيدا ميكند، صرفه جويي در مصارف زندگي افراد است. در ماه رمضان به دليل حذف برخي از وعدههاي غذايي و سفارش اسلام به كم خوردن در موقع افطار، انسان مي‌‌تواند مقداري از درآمدهاي خود را پس انداز و ذخيره نمايد و سپس از آن در راههاي خير به ويژه كمك به افراد نيازمند جامعه استفاده كند، امام صادق(ع) در بيان آثار روزه مي فرمايد: «والاحسان الي الفقرا» (11) (يكي از آثار روزه) احسان به فقراست.
بنابراين جامعه ي اسلامي مي‌‌تواند با برنامه ريزي درست و فرهنگ سازي كارآمد، مردم را هدايت و تشويق نمايد كه مقداري از هزينههاي زندگي را در ماه رمضان كم و پس انداز كنند و از آن در جهت كمك به فقرا و نيازمندان جامعه استفاده كنند و بخشي از نيازهاي آنان را برطرف سازند.
4. عامل وحدت جامعه ی اسلامی
در تمام کشور های اسلامی مسلمانان از ملیتهاونژاد های مختلیف همه با هم با اشتیاق و علاقه مندی فراوان انتظار ماه مبارک رمضان را می کشند ودر آن به عبادت ویاد خدا مشغول می شوند .مراسم های جمعی از قبیل نماز جماعت هاونماز عید واحیا شب های قدر این موارد است که در جهت ارتباط بیشتر بین مسلمانان وایجاد وحدت بین آنها میشود
واز سوی دیگر روز عید سعید فطر همه مسلمانان یکباره چه به مناسبت پیروزی بر شیطان و غلبه برهوای نفس جشن می گیرند همانگ با نگ الله اکبر سر می دهند و نعمت بزرگ اسلام را سپاس می گویند و از خداوند می خواهند ظمن قبولی طاعات و عبادا تشان روحه وحدت واخوات را در بینشان حاکم نماید به همین مناسبت است که می توانند افراد که در طول سال ندیده اند او را در مسجد و محلی زیارت می کنند همین امر باعث می شود که افراد از مشکلات اجتماعی محله خودش گاه شود و قدر احساس مسئولیت کند و خودرا با سائر ین در جهت رفع مشکلات اجتماعی همسو کند.
5. روزه، نظم و انضباط
وقتشناسى و نظم و انضباط در امور از عوامل مهم توفيق و پيشرفت است. شايد برخى گمان كنند كه اين از ويژگيهاى زندگى غربيان و تمدن آنهاست، در حالى كه نظم و انضباط و تنظيم اوقات، از تعليمات اصيل اسلام است،اميرمؤمنان(ع) در اولين فراز وصيت خود به فرزندانش مىفرمايد: «أُوصِیکُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُم»(12) شما و همه فرزندان و بستگانم و هر كسى كه وصيت من به او برسد را به تقوا و نظم در كارها سفارش مىكنم.
اصولاً فرامين اسلامى نشانگر توجه اسلام به نظم و انضباط است، هريك از نمازهاى پنجگانه را بايد در وقت مخصوص آن به جا آورد، مراسم حج بايد در وقت و مكانى ويژه انجام شود و روزه نيز بايد در ماه مبارك با ديدن هلال ماه رمضان شروع و با ديدن هلال ماه شوال خاتمه يابد، يا هر روز، از سپيده دم آغاز و به مغرب پايان پذيرد و با توجه به اينكه ماه رمضان ماه قمرى است، طبعا در فصول چهارگانه سال جريان دارد و گاه در روزهاى بلند تابستان و گاه در روزهاى كوتاه زمستان قرار مىگيرد، لذا در همه شرايط لازم است كه لحظه و دقيقه را در شروع سپيده دم و آغاز مغرب در نظر داشت و به هيچ وجه روزه دار نمىتواند از نظام آن سرپيچى نمايد، و اين خود درسى است تا مسلمان امور خويش را در زندگى تنظيم كند.
مجری: کمی در مورد تفاوت روزه با سایر اعمال و عبادات که برما واجب شده توضیح دهید؟
اما به ماه رمضان و روزه آن كه مىرسد، مىفرمايد: « الصَّوْمُ لِي» (13) روزه من، نه روزه تو. چون تو لايق نبودى كه روزه مال تو باشد، بلكه روزه مال من است. من به كَرم خودم تو را توفيق مىدهم كه وارد روزه شوى وگرنه روزه مال من است، نه مال تو. اما نماز به اين عظمت مال تو، با اين كه در نماز، همه اعضا و جوارح تو در نماز است؛ ركوع، سجده، قنوت و تشهد دارد.- البته قنوت مستحب است، ولى بعضى از گذشتگان در فتواهاىشان واجب مىدانستند.
اگر به اين ماه رمضانى كه وصل به خدا است، وصل شوى، تو هم تواناى شكستناپذير مىشوى. به اين شكل هم مىتوان از خدا رنگ گرفت.
در اين آيه قرآن مىفرمايد: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ و لِرَسُولِهِ و لِلْمُؤْمِنِينَ» (14) قدرت شكست ناپذيرى در اين عالم مخصوص سه نفر است؛ خدا، پيغمبر(ص) و اهل ايمان است. كسى كه با تمام وجود وصل به ماه رمضان است، مؤمن واقعى است.
مجری: در پایان برنامه قرار داریم، باتشکر و سپاس از استاد عادلی حسینی که دعوت ما را پذیرفتند، در پایان برنامه سخنی با بینندگان محترم این برنامه داشته باشند استفاده می کنیم.
عادلی: با تشکر از شما، در پایان می خواهم عرض کنم که ماه مبارک رمضان، فرصت عبادت و بندگی پروردگارعالمیان است باید از این فرصت استفاده کافی و شایسته صورت گیرد.
بقول سعدی:
سعدیا دی رفت، فردا همچنان معلوم نیست
در میان این و آن فرصت شمار امروز را
لذا روزه فرصت آمادگى براى دعا است، در اين ماه روح و روان انسان بر اثر پاك شدن جسم از آلودگيها و دورى شخص از رجس گناهان و تمرين بر ترك آنها و تقرب به ذات مقدس الهى، تا حدود زيادى تلطيف شده و آمادگى براى سخن گفتن با خداوند و ارتباط معنوى با او بيش از پيش مىگردد، بى سبب نيست كه رسول مكرماسلام(ص) فرمود: «دَعَائُكُمْ فِيهِ مُسْتَجابٌ» دعاى شما (روزه داران) در اين ماه مستجاب است.
پي نوشت ها:
1.سوره بقره آیه 153.
2. الكافى، ج 4، ص 162؛ من لا يحضره الفقيه : 2 / 74 .
3. غررالحكم، ص 90 و 91 .
4. سوره بقره آیه 45 .
5. محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، ج96، ص254.
6. محمد بن حسن حر عاملي، وسائل الشيعه، ج10، ص310 .
7. خصال صدوق ، ج 1، ص 44 .
8. تفسير ابن كثير.
9. مجلسی، بحارالانوار، ج 96، ص255 .
10. بحار الانوار، ج 14 .
11. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج96، ص256 .
12. سید رضی، نهج البلاغه، نامۀ 47 از وصایای امام علی(ع) به امام حسن و امام حسین(ع).
13. من لايحضره الفقيه: 2/ 75، حديث 1773؛ بحار الأنوار: 93/ 255، باب 30، حديث 31؛ «قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي (أُجْزَى) بِهِ».
14. سوره منافقون، آیه 8 .
گرد آورنده: سیدرضا احسانی