نشست علمی-فرهنگی با موضوع «سادات افغانستان؛ از چالش‌های تاریخی تا فرصت‌های معاصر و ضرورت همبستگی اجتماعی»، روز دوم جوزای ۱۴۰۴ خورشیدی با حضور پژوهشگر فرهیخته کشور، استاد سید جعفر عادلی حسینی، از طریق پلتفرم زوم برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جهاد فرهنگی، استاد عادلی حسینی در این نشست با اشاره به جایگاه دینی و تاریخی سادات، به بررسی چالش‌هایی همچون تبعیض ساختاری، مهاجرت، گسست هویتی و ضعف نهادهای سیاسی پرداخت. وی بر ضرورت بازسازی هویت، تقویت انسجام اجتماعی، بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان مهاجر و استفاده مؤثر از رسانه‌های دیجیتال تأکید کرد.
در بخش پایانی نشست و در قالب پرسش و پاسخ، بر تولید محتوای آگاهی‌بخش برای نسل جوان، مقابله منطقی با تحریفات دینی و تقویت مرجعیت علمی مستقل نیز تأکید شد.
مشروح سخنان استاد عادلی حسینی در ادامه تقدیم می‌شود.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
«قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى» (سوره شوری، آیه ۲۳)
آیه مودّت، اساس مشروعیت محبت، احترام و همبستگی با اهل‌بیت را در قرآن کریم بنیان می‌گذارد. مفسران اهل‌سنت و شیعه «القُربى» را خاندان پیامبر اسلام (ص)، از جمله سادات، دانسته‌اند.
عنوانی که امروز به این‌جانب سپرده شده است: «سادات افغانستان؛ از چالش‌های تاریخی تا فرصت‌های معاصر و ضرورت همبستگی اجتماعی». با مقدمه‌ای کوتاه سخنانم را آغاز می‌کنم. از آنجا که فرصت سخنرانی محدود است، برخی دیدگاه‌ها و توضیحات تکمیلی را در صورت امکان، به بخش مباحث آزاد واگذار می‌کنم.
جامعه سادات در افغانستان، یکی از اصیل‌ترین و دیرپاترین لایه‌های اجتماعی و مذهبی به‌شمار می‌رود که در طول تاریخ، نقشی مؤثر در عرصه‌های دینی، فرهنگی و سیاسی ایفا کرده است. با این حال، سادات در برهه‌های مختلف با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده‌اند و امروز نیز با تهدیدهایی نوین مواجه‌اند. مرور این وضعیت، ضرورت بازسازی هویت، تقویت انسجام اجتماعی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نوین را یادآور می‌شود.
۱. چالش‌های تاریخی جامعه سادات
الف) تبعیض ساختاری و حاشیه‌نشینی اجتماعی
با وجود منزلت معنوی، سادات در ادوار مختلف تاریخ افغانستان، غالباً از مشارکت مؤثر در قدرت و اداره کشور کنار گذاشته شده‌اند. نقش آنان عمدتاً نمادین و غیرتصمیم‌ساز بوده است.
ب) فقدان روایت تاریخی نظام‌مند
تاریخ سادات در افغانستان اغلب به شکل شفاهی و پراکنده نقل شده و از ثبت علمی و مستند بی‌بهره مانده است. این کمبود، موجب تحریف یا فراموشی نقش تاریخی سادات گردیده است.
ج) خلأ هویتی در اسناد رسمی
عدم ثبت واژه «سید» یا «سادات» در مدارک هویتی و سرشماری‌ها، سبب تضعیف جایگاه رسمی و فرهنگی این قشر شده و مطالبه‌گری حقوقی و مدنی را با دشواری مواجه ساخته است.
۲. چالش‌های معاصر جامعه سادات
الف) مهاجرت، پراکندگی و گسست نسلی
عوامل چون ناامنی، ترورهای هدفمند و تبعیض ساختاری، مهاجرت گسترده‌ای را در میان سادات رقم زده است که گسست‌های هویتی و فاصله‌گیری از بسترهای فرهنگی داخلی را به دنبال داشته است.
ب) فقدان ساختار سیاسی منسجم
حضور سادات در عرصه سیاست اغلب فردمحور، بی‌برنامه و فاقد سازماندهی جمعی بوده که توان پیگیری مؤثر مطالبات این جامعه را کاهش داده است.
ج) فشارهای اقتصادی و محدودیت در دسترسی به خدمات
در مناطق محروم، سادات با مشکلات جدی در حوزه‌های آموزش، سلامت و معیشت روبه‌رو هستند که در کنار تبعیض، آسیب‌پذیری آنان را دوچندان کرده است.
۳. فرصت‌ها و ظرفیت‌های راهبردی
الف) سرمایه اجتماعی و جایگاه دینی
اعتماد عمومی به سادات به‌مثابه نوادگان پیامبر (ص)، فرصتی بی‌بدیل برای ایفای نقش فعال در هدایت اخلاقی، فکری و فرهنگی جامعه فراهم آورده است.
ب) نخبگان مهاجر و ظرفیت‌های علمی
نسل تحصیل‌کرده سادات در مهاجرت، ذخیره‌ای ارزشمند برای بازسازی هویت، بازنویسی تاریخ و مشارکت در آینده افغانستان محسوب می‌شوند.
ج) ابزارهای نوین ارتباطی و فضای دیجیتال
رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به پیونددهنده نسل‌ها، مهاجران و ساکنان داخل کشور تبدیل شوند و بستر همبستگی فکری و فرهنگی را فراهم سازند.
۴. راهبردهای پیشنهادی برای تقویت همبستگی اجتماعی
تدوین تاریخ علمی و مستند سادات، با بهره‌گیری از اسناد تاریخی، خاطرات و منابع بومی.
ایجاد نهادهای مستقل مدنی، فرهنگی و حقوقی برای نمایندگی مطالبات فراتر از جناح‌بندی‌های سیاسی.
توانمندسازی جوانان از طریق آموزش، رسانه و تقویت حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی.
گفت‌وگوی میان‌نسلی و پیوند مهاجران با مقیمان برای کاهش شکاف‌های اجتماعی.
تعامل فعال با دیگر اقوام و مذاهب برای تقویت همزیستی و اعتماد متقابل در بافت چندقومیتی کشور.
۵. ابتکار رسانه‌ای: هویت دیجیتال جمعی سادات
راه‌اندازی پلتفرمی با عنوان‌هایی همچون «صدای سادات» (Sadat Voice).
تولید محتوای تصویری از چهره‌های الهام‌بخش دینی، علمی و فرهنگی سادات.
راه‌اندازی کمپین‌های عمومی با محور آگاهی‌بخشی، یادبود و مشارکت مردمی (مانند: #من_سیدم).
بهره‌گیری از چهره‌های تأثیرگذار در رسانه برای تقویت پیام هویت و همبستگی.
ایجاد روایت‌های اصیل درباره گذشته و آینده سادات با مشارکت نسل جوان.
نتیجه‌گیری
جامعه سادات افغانستان در برهه‌ای تاریخی قرار دارد؛ از یک‌سو دارای حافظه‌ای غنی و جایگاه فرهنگی والا، و از سوی دیگر با چالش‌هایی چون تبعیض، گسست هویتی و ضعف انسجام درگیر است. عبور از این وضعیت مستلزم بازشناسی ریشه‌ها، بازیابی روایت‌ها، تقویت پیوندها و اقدام جمعی است. نخبگان، جوانان و فعالان سادات با همکاری و هم‌افزایی می‌توانند جامعه خویش را به جایگاهی درخور شأن و تاریخ آن بازگردانند.
پرسش و پاسخ
در نشست برگزارشده، شرکت‌کنندگان پرسش‌هایی مطرح کردند که بخش عمده‌ای از آن‌ها به فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی با محوریت آگاهی‌بخشی به نسل جوان اختصاص داشت. در ادامه، پاسخ‌های ارائه‌شده به‌اختصار آمده است:
ترویج آگاهی و معارف اصیل اسلامی و ملی
با توجه به نیاز نسل جوان به شناخت هویت تاریخی، فرهنگی و دینی خود، تولید محتوای مفید در زمینه‌های زیر ضروری است:
آگاهی‌بخشی اجتماعی و ارائه اطلاعات عمومی
معرفی تاریخ و هویت ملت افغانستان و جهان اسلام
تبیین معارف اصیل اسلامی بر پایه قرآن، سنت و منابع معتبر
مقابله با تحریف مفاهیم و القاب دینی-اجتماعی
برای جلوگیری از رواج القاب غیرواقعی و استفاده نادرست از عناوین دینی، موارد زیر باید رعایت شود:
استفاده از عناوینی چون «آیت‌الله»، «استاد»، «شهید»، «مجاهد» باید بر اساس معیارهای علمی و دینی باشد.
ارج نهادن به علمای واقعی و الگوسازی از بزرگان گذشته با معیارهای علم، اخلاص و خدمت‌گزاری
مرجعیت دینی باید از وابستگی به قوم، حزب و سیاست دور نگه داشته شود؛ چنان‌که در متون دینی شرایط دقیق آن تبیین شده است.
ترویج فرهنگ پاسخ‌گویی به هتاکی با منطق و اخلاق
پاسخ به دشنام، نباید با دشنام باشد؛ بلکه باید آگاهانه، مستند و اخلاق‌مدارانه باشد.
نسل جوان باید بیاموزد که در مواجهه با دین‌ستیزان و ارزش‌ستیزان، با منطق، علم و اخلاق برخورد کند.
ریشه‌یابی شبهات و تولید پاسخ‌های مستدل و قابل‌فهم، به‌ویژه در قالب‌های جذاب و متناسب با ذائقه نسل امروز، از ضرورت‌های فعالیت در فضای مجازی است.
پایگاه اطلاع رسانی جهاد فرهنگی / 2 جوزا 1404 خورشیدی