بسیاری از نسل امروز هم‌وطنان ما در مهاجرت، آشنایی چندانی با شخصیت علمی، خدمات صادقانه و رنج‌های طاقت‌فرسای آیت‌الله العظمی علامه شهید سید محمد سرور واعظ ندارند؛ به‌ویژه آزارهایی که به‌خاطر هویت مذهبی‌شان متحمل شدند.
در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، سرکار خانم زهرا سادات مصباح، بانویی فرهیخته و از شاگردان حوزه علمیه قم، طی تماس از همان شهر، از تصمیم خود برای ساخت مستندی درباره ابعاد علمی، مبارزاتی و اجتماعی شخصیت آیت‌الله شهید واعظ خبر دادند. این پروژه با همکاری یک مؤسسه فرهنگی طراحی شده بود. بنده ضمن استقبال از این اقدام شایسته، حمایت خود را اعلام داشتم.
با توجه به ساختار سنتی جامعه ما که اغلب، فعالیت‌های بزرگ را برای مردان متصور است، پیش‌بینی می‌شد چنین کاری برای یک بانوی مستندساز، آن‌هم در حوزه تاریخ و پژوهش‌های مذهبی، با دشواری‌های فراوانی همراه باشد؛ به‌ویژه دسترسی به منابع معتبر و گفت‌وگو با شخصیت‌های علمی در نقاط مختلف دنیا، تلاش و امکانات گسترده‌ای می‌طلبد.
اما خانم مصباح با اراده‌ای کم‌نظیر وارد میدان شدند. در مراحل مختلف، با این‌جانب مشورت‌هایی داشتند و مشخص بود مسیر دشواری را با صبر و پشتکار می‌پیمایند. در این راه، پدر بزرگوارشان حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید ابراهیم مصباح، از علمای برجسته حوزه، نقش مهمی در هماهنگی‌ها ایفا کردند. همسر ایشان، حجت‌الاسلام والمسلمین سید رضا مرتضوی نیز پشتیبانی علمی و اخلاقی طرح را به‌عهده گرفتند.
سرانجام پس از ماه‌ها تلاش، مستند «سرو بی‌نشان» در تاریخ ۲۴ ثور ۱۴۰۴ خورشیدی، در تالار مرکزی تئاتر شهر قم، با حضور جمعی از علما، فرهنگیان و چهره‌های سیاسی افغانستان و کشور میزبان رونمایی شد.
این مستند، تصویری مستند و تحلیلی از زندگی و سیره علمی، اخلاقی، اجتماعی و جهادی فقیه بیدارگر، معلمی باتقوا، خطیبی روشنگر و خدمتگزاری صادق، آیت‌الله العظمی شهید واعظ ارائه می‌دهد؛ عالمی که در جبهه جهاد، میدان تعلیم، و عرصه تألیف و نشر، حضوری مؤثر و بی‌بدیل داشت.
مستند «سرو بی‌نشان» نه پایان راه، بلکه آغازی برای بازتعریف مفاهیمی چون «عالم دینی»، «علم، جهاد و سیاست» و «شهادت» در تاریخ معاصر افغانستان است.
در این اثر، به بخش‌های مهمی از زندگی آن شهید بزرگ پرداخته شده است؛ از تألیف نخستین تقریرات درس خارج اصول فقه آیت‌الله العظمی خویی که به‌عنوان متنی مرجع در حوزه‌های علمیه شناخته می‌شود، تا تأسیس نخستین مدرسه رسمی دینی در مناطق مرکزی افغانستان (مدرسه محمدیه، کجاب بهسود، ۱۳۲۸ خورشیدی) و افتتاح حوزه علمیه و مسجد بزرگ محمدیه در تپه سلام کابل (۲۳ جوزا ۱۳۴۷). ایشان همچنین بنیان‌گذار نخستین مجله دینی شیعیان افغانستان به نام «برهان» بودند که با هدف روشنگری، مبارزه با اندیشه‌های مارکسیستی و انسجام اهل علم و قلم منتشر می‌شد.
از آثار مهم علامه شهید واعظ می‌توان به کتاب «خاطرات زندان و یاد اخلاق» (نخستین اثر اخلاقی نگاشته‌شده در زندان) و اثر مهم «سیف‌الاسلام» در پاسخ به شبهات و حمایت از حقایق مذهبی اشاره کرد.
او همچنین نخستین عالمی بود که نظام شهریه طلاب و اساتید دینی را در افغانستان بنیان نهاد و با برگزاری آزمون‌های علمی، به ارزیابی دقیق طلاب می‌پرداخت. در حوزه سلامت نیز، خدماتی برای علما و اقشار نیازمند سازمان‌دهی کرد.
در آیین رونمایی، شخصیت‌های علمی و فرهنگی به نقش تحول‌آفرین علامه شهید واعظ در بیداری اسلامی، اصلاح اجتماعی و ارتقاء فرهنگی افغانستان پرداختند.
مستند «سرو بی‌نشان» تلاشی ارزنده برای زنده نگه داشتن یاد عالمانی است که با قلم و قدم، برای تعالی دین و جامعه کوشیدند. چنین آثاری می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای نسل امروز و آینده افغانستان باشد.
در پایان، از سرکار خانم مصباح برای بزرگ‌منشی و لطف‌شان به این‌جانب سپاس‌گزارم و توفیق روزافزون‌شان را در این مسیر آرزو دارم.
با احترام
سید جعفر عادلی حسینی
هامبورگ آلمان / 27 ثور 1404 خورشیدی