به مناسبت درگذشت مرحوم کربلایی سید محمد ابراهیم هاشمی، معروف به حاج آقا و بچه سید لشمک، در پنجاهمین برنامه‌ی جنبش بیداری تحت عنوان «غزل‌خوان مبتکر سبک دَیدو» نکاتی را یادآوری می‌کنم.
ابتدا، درگذشت این هنرمند بزرگ و حمله‌خوان خوش‌صدا و بلندآوازه‌ی جاغوری را به تمامی بستگان، دوستان و ارادتمندانش تسلیت عرض می‌کنم. «جنبش بیداری» در پنجاهمین برنامه‌ی زنده‌ی خود، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره‌ی او، از نقش ارزنده‌اش در غزل‌خوانی محلی جاغوری تجلیل می‌کند.
حمله‌خوانی در جاغوری و بهسود
نه‌تنها در جاغوری، بلکه در بهسود نیز شاعران، مدیحه‌سرایان، مناقب‌خوانان و حمله‌خوانان بسیاری حضور داشتند. از جمله، سید محمد عظیم (مشهور به سید کاکا)، پدرم مرحوم سید آقا حسن حسینی، سید الله اکبر و بسیاری دیگر که مجالس حمله‌خوانی برگزار می‌کردند. این محافل، به‌ویژه در زمستان‌ها، به‌صورت حلقات ویژه تشکیل می‌شد و در آن‌ها اشعار کتاب حمله حیدری خوانده می‌شد.
حمله حیدری یکی از مشهورترین حماسه‌سروده‌های مصنوع در ادبیات فارسی است که اثر باذل مشهدی (درگذشته‌ی ۱۱۲۳ قمری در دهلی) می‌باشد. این منظومه جنگ‌های پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و امام علی عله‌السلام را تا شهادت آن حضرت به تصویر کشیده است.
نقش استاد هاشمی در فرهنگ جاغوری
مرحوم سید محمد ابراهیم هاشمی نه‌تنها مبتکر چندین سبک جدید در سرایش غزل «دَیدو» بود، بلکه با صدای دلنشین خود در محافل مذهبی نیز نقش برجسته‌ای ایفا می‌کرد. او با اجرای حمله‌خوانی و روایت غزوات پیامبرصلی‌الله علیه و آله و شجاعت‌های امام علی(علیه‌السلام)، سهم بزرگی در زنده نگه داشتن فرهنگ مذهبی جاغوری داشت.
او نه‌تنها یک هنرمند کم‌نظیر و خوش‌صدا، بلکه انسانی خوش‌طبع و خوش‌اخلاق بود که در گسترش و تقویت فرهنگ محلی نقش برجسته‌ای ایفا کرد. مجالس مذهبی و جشن‌های مردم جاغوری سال‌ها با صدای منحصربه‌فرد او رنگ و روحی تازه می‌یافت.
سید محمد ابراهیم هاشمی و سادات شش‌پر
مرحوم سید محمد ابراهیم هاشمی فرزند سید میرحسن متولد سرتاله مسکه در شرق جاغوری متولد و او اصالتاً سادات شش‌پر و تبار شاه سید بابا ولی، سرسلسله‌ی سادات حیدری که در قریه‌ی شش‌پر ولسوالی جاغوری مدفون است. این موضوع به‌تفصیل در کتاب «کوثرالنبی» بررسی شده است.
پدر سید ابراهیم سید میر حسن معروف لقب «سید لشمک» بود، این لقب به این دلیل به پدر مرحوم هاشمی اطلاق می‌شد که او شخصی مرتب، خوش‌لباس و باوقار بود. در کویته پاکستان رفت‌وآمد داشت و چهره‌ای شهری به خود گرفته بود، لذا مردم او را «سید لشمک» (به معنای فرد با استایل) خطاب می‌کردند.
هاشمی اصالتاً از سادات شش‌پر بود، اما پدرانش در نقاط مختلف جاغوری، از جمله انگوری مهاجرت کرده و زندگی می‌کردند.
سادات شش‌پر؛ تاریخ، موقعیت و ویژگی‌ها
سادات جاغوری شامل سادات حسینی، موسوی و نقوی می‌شوند. یکی از شاخه‌های آنان، سادات حیدری است که در شش‌پر، علیاتو جاغوری و دره مالستان سکونت دارند.
سادات شش‌پر موسوی‌نسب بوده و از فرزندان امام موسی کاظم علیه‌السلام محسوب می‌شوند. آنان به شجاعت، مهمان‌نوازی، عیاری و خیرخواهی شهرت دارند و از نوادگان ابراهیم المرتضی علیه‌السلام هستند. نسب آن‌ها به میر‌سید علی یخسوز که در بامیان مدفون است، می‌رسد.
موقعیت جغرافیایی شش‌پر
شش‌پر در مرز ولسوالی جاغوری با ناور قرار دارد و با شغله، نی‌قله، قاش‌امرو و دهن‌اوبَی از مربوطات ولسوالی‌های جاغوری، ناور، قره‌باغ و مالستان هم‌مرز است.
علت نام‌گذاری شش‌پر
در جلد اول کتاب «هزاره در جریان تاریخ» نوشته‌ی حجت‌الاسلام شیخ اسحاق اخلاقی، به وجود سنگی با نقش تیرکمانی شش‌پر اشاره شده که مردم آن را منتسب به حضرت علی علیه‌السلام می‌دانند.
مرقد سید شاه بابا ولی
در شش‌پر، مرقد سید شاه بابا ولی قرار دارد که شخصی صاحب‌کرامت بود. محدوده‌ی مقبره‌ی او شاه ولایت نامیده می‌شود.
جشن‌ها و آیین‌های سنتی سادات شش‌پر
هر سال در فصل تابستان، مراسمی در مرقد سید شاه بابا ولی برگزار می‌شود که شامل:
خیرات
اسب‌دوانی
بزکشی
کشتی‌گیری
منقبت‌خوانی
مردم از ولسوالی‌های جاغوری و مناطق همجوار در این مراسم شرکت می‌کنند.
ویژگی‌های سادات شش‌پر
۱. شجاعت و حاضر‌جوابی: آنان به سخنوری و بیان قوی مشهورند.
۲. سخاوت و مهمان‌نوازی: احترام زیادی برای مهمان قائل‌اند.
۳. استعداد و ذکاوت: از هوش بالایی برخوردارند اما شرایط سخت زندگی، مانع بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌هایشان شده است.
مهاجرت سادات شش‌پر
در زمان امیر عبدالرحمن خان، برخی از سادات شش‌پر به دلیل فشارهای حکومتی به ایران مهاجرت کرده و در مشهد به سادات حیدری معروف شدند. برخی از آنان در نهادهای حکومتی ایران مشغول به کار هستند.
همچنین، در دوران جهاد و پساجهاد، عده‌ای از سادات شش‌پر به ایران، پاکستان، استرالیا و اروپا مهاجرت کردند. در دوران جهاد، سادات این منطقه حضور فعالی در مبارزات داشتند و شهدای بسیاری را در دفاع از ارزش‌های دینی تقدیم کردند.
مرحوم سید محمد ابراهیم هاشمی در برابر گروه‌هایی که تلاش داشتند با جنگ‌های خانمان‌سوز، فرهنگ غم و افسردگی را به جامعه تحمیل کنند، استوار ایستاد و با غزل‌خوانی، روحیه‌ی شادی و امید را در دل‌های مردم زنده نگه داشت.
جنبش بیداری در فراخوان خود به بررسی چند موضوع، از جمله «آسیب‌های اجتماعی ناشی از جنگ‌های داخلی»، می‌پردازد. تا جایی که فرصت باشد، عوامل جنگ‌های داخلی در جاغوری و سراسر هزاره‌جات، پیامدهای نفرت‌پراکنی و تأثیرات مخرب جنگ بر جامعه تحلیل خواهد شد. مردم افغانستان باید با دادخواهی و حرکت‌های مدنی علیه جنایتکاران ایستادگی کرده و برای بازگشت صلح، امنیت، برادری و همزیستی بدون تعصبات قومی و منطقه‌ای تلاش کنند. جنبش بیداری نیز با روشنگری، همین مسیر را دنبال می‌کند.
چند سال پیش، زمانی که گزارشگر تلویزیون محلی بامیان از زادگاه و قلعه‌ی پدری داوود سرخوش با کاکایش مصاحبه کرد و درباره‌ی کشته شدن سرور سرخوش و چهار نفر از بستگانش پرسید، کاکای داود سرخوش گفت: «کسانی که آن‌ها را کشتند، ایرانی‌ها نیز همراه‌شان بودند و یکی از آن‌ها به نام اکبر پاریزی شناخته می‌شد.» این کلیپ را سرج بزنید در شبکه‌های اجتماعی نیز موجود است.
مرحوم سید محمد ابراهیم هاشمی راوی قصه‌های تلخ مردم جاغوری بود. اما در گزارش‌ها، کمتر به حمله‌خوانی و مدیحه‌سرایی‌های او در مناسبت‌های مذهبی و ولادات معصومین (علیهم‌السلام) اشاره می‌شود و یا به‌ندرت از آن یاد می‌گردد. درگذشت او، نقطه‌ی پایانی بر تاریخ غزل‌خوانی در جاغوری و مالستان خواهد بود.
قربانیان جنگ‌های داخلی در جاغوری
در دهه‌ی شصت، جنگ‌های خانمان‌سوز داخلی در نقاط مختلف هزاره‌جات رُخ داد. آنچه که در این برنامه یاد آوری می‌شود، تنها گوشه‌ای از جنایات و قتل‌های زنجیره‌ای در مناطق مرکزی افغانستان است که در کتاب «در هزاره‌جات چه گذشت؟» به تفصیل بررسی شده و برخی از این فجایع شامل موارد زیر است:
اعلامیه‌ی شورای علمای جاغوری یکی از عوامل خلق فجایع آن دوران؛ خاطره‌ی اسارت دکتر سید شاه حسین علوی؛ اذیت و آزار استاد محمد جمعه فاضل انگوری (مشهور به ابوالعلما) توسط شورای روحانیت جاغوری؛ شکنجه‌ی قریه‌دار محمد نظر انگوری توسط سازمان نصر؛ حذف فیزیکی مأمور اسحق علی ناصری به جرم نخبه بودن؛ ترور شهید چمران جاغوری به دستور مزاری؛ جنایات قومندان باشی حبیب و اختطاف عبدالصمد خان یاری؛ این فجایع تنها بخش کوچکی از تاریخ پررنج مردم جاغوری و هزاره‌جات است که هنوز بسیاری از ابعاد آن ناشناخته باقی مانده‌اند. برای رسیدن به حقیقت و احقاق حقوق قربانیان، دادخواهی و مبارزه‌ی مدنی ضروری است.
نتیجه‌گیری
مرحوم سید محمد ابراهیم هاشمی نه‌تنها یک غزل‌خوان مبتکر و حمله‌خوان برجسته، بلکه چهره‌ای تأثیرگذار در فرهنگ و هنر جاغوری بود. او با صدای دلنشین خود، محافل مذهبی، حمله‌خوانی و غزل‌خوانی محلی را زنده نگه داشت و نامش در تاریخ هنر و فرهنگ جاغوری ماندگار خواهد ماند.
روحش شاد و یادش جاویدان!
منبع: پنجاهمین برنامه زنده «جنبش بیداری» 3 دلو 1403 خورشیدی