بسم رب الشهدا و الصدیقین
«بِأَيِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ» (سوره تکویر، آیه ۹)
بیست‌وچهارمین سالگرد فاجعه دلخراش شهدای یکه‌ولنگ را به مردم شهیدپرور ولایت بامیان، به‌ویژه خانواده‌ها و بازماندگان شهدای مظلوم ۱۹ جدی ۱۳۷۹ خورشیدی، تسلیت عرض می‌کنم. از خداوند متعال برای این عزیزان صبر جمیل و اجر جزیل مسئلت دارم.
در چهل‌وهشتمین برنامه «جنبش بیداری»، که به مناسبت این فاجعه تاریخی برگزار شد، ضمن ابراز همدردی با بازماندگان قربانیان، یاد و خاطره این شهدا را گرامی داشتیم و بر ضرورت حفظ این واقعه در حافظه جمعی ملت تأکید کردیم.
یادآوری و بزرگداشت شهدای یکه‌ولنگ
۱۹ جدی ۱۳۷۹ یکی از غم‌انگیزترین روزهای تاریخ افغانستان است؛ روزی که در آن مردم بی‌دفاع ولسوالی یکه‌ولنگ بامیان توسط نیروهای طالبان به‌طرزی وحشیانه قتل‌عام شدند.
یادآوری این فاجعه، نه‌تنها وظیفه‌ای اخلاقی، بلکه ادای دین به شهدایی است که جان خود را در راه انسانیت از دست دادند. فراموشی این جنایت، ظلمی مضاعف به تاریخ و نادیده گرفتن مظلومیت قربانیان خواهد بود.
اهداف و پیامدهای بزرگداشت این فاجعه
۱. بازخوانی عوامل حادثه: بررسی زمینه‌ها و دلایل وقوع این جنایت به‌منظور پیشگیری از تکرار آن.
۲. گرامیداشت یاد شهدا: زنده نگه‌داشتن یاد قربانیان به‌عنوان بخشی از هویت تاریخی افغانستان.
- 3. محاکمه عاملان جنایت: تلاش جامعه جهانی و دولت‌ها برای شناسایی و مجازات عاملان این فاجعه.
پیش‌زمینه فاجعه یکه‌ولنگ و جزئیات آن
در ۸ جدی ۱۳۷۹، ولسوالی یکه‌ولنگ از تصرف طالبان خارج شد. اما در ۱۸ جدی همان سال، طالبان با نیرویی گسترده به این ولسوالی یورش بردند و در ۱۹ جدی یکی از هولناک‌ترین جنایات تاریخ افغانستان را رقم زدند.
در آن زمان، مردم یکه‌ولنگ به دلیل شرایط دشوار زمستانی از محمد کریم خلیلی، فرمانده محلی، درخواست کردند عملیات نظامی به بهار موکول شود، زیرا امکان جابه‌جایی زنان و کودکان در سرمای شدید وجود نداشت. با این حال، خلیلی بدون توجه به خواسته‌های مردم، به این منطقه وارد شد.
طالبان پس از بازپس‌گیری یکه‌ولنگ، مردان بی‌گناه را از خانه‌ها و مساجد بیرون کشیدند و در برابر چشمان خانواده‌هایشان به گلوله بستند. تعداد قربانیان این فاجعه بین ۳۸۶ تا ۶۰۰ نفر تخمین زده می‌شود. اجساد شهدا برای روزها بر روی برف باقی ماندند و خانواده‌ها به دلیل شرایط سخت و فشار طالبان قادر به دفن آنها نبودند.
جنایات یکه‌ولنگ، لکه ننگی بر تاریخ معاصر افغانستان است. زنده نگه‌داشتن یاد این شهدای مظلوم، تضمینی است برای آنکه تاریخ بار دیگر شاهد چنین فجایعی نباشد. بیایید با وحدت و آگاهی، اجازه ندهیم روایت مظلومیت و فداکاری این شهدا به دست فراموشی سپرده شود.
روایت یک شاهد عینی از فاجعه یکه‌ولنگ و گورهای دسته‌جمعی
در ماه ثور ۱۳۹۷ خورشیدی (دهه‌ی آخر رمضان ۱۴۳۹ هجری قمری)، به همراه حجت‌الاسلام شیخ غلام‌عباس مصباح به عیادت شیخ عبدالعظیم احمدی رفتم. از ایشان خواستم به‌عنوان شاهد عینی، درباره فاجعه‌ی یکه‌ولنگ توضیح دهد. احمدی با تأثر عمیق گفت:
«در ولسوالی ورس، شورایی قضایی با حضور نمایندگان «شورای انقلابی اتفاق اسلامی»، «سازمان نصر»، و «پاسداران جهاد» فعالیت داشت. اعضای شورا شامل من، قاضی عرفانی، قاضی فصیحی و منشی شورا، آقای رضوی، بودند. پس از حمله طالبان به یکه‌ولنگ، به پیشنهاد استاد محمد اکبری و فکوری بهشتی، هیئتی برای بررسی اوضاع اعزام شد. وقتی به یکه‌ولنگ رسیدیم، شاهد قتل‌عام بی‌رحمانه مردم بودیم. طالبان مردان، زنان و کودکان را به شکلی وحشیانه به قتل رسانده بودند. اجساد روی برف‌ها یخ‌زده و بی‌صاحب مانده بود، چرا که مردان منطقه کشته شده بودند. ما جنازه‌ها را در گورهای دسته‌جمعی دفن کردیم.»
پس از بازگشت به ولسوالی ورس، احمدی این فاجعه را در حسینیه‌ی بازار برای مردم بازگو کرد و گفت:
«در ۱۸ و ۱۹ جدی ۱۳۷۹ خورشیدی، طالبان به قریه‌های یکه‌ولنگ حمله کردند. مردان را از خانه‌ها و مساجد بیرون کشیده و در مقابل چشمان خانواده‌هایشان به رگبار بستند. تعداد قربانیان این جنایت، بین ۳۸۶ تا ۶۰۰ نفر تخمین زده می‌شود.»
این سخنان واکنش‌های عاطفی شدیدی به دنبال داشت. اما در پی فشارها و تهدیدهای طالبان، احمدی مجبور شد روایت خود را تغییر دهد و مردم یکه‌ولنگ را مقصر جلوه دهد. این تناقض‌گویی‌ها خشم مردم را برانگیخت و اعتبار او را خدشه‌دار کرد.
گورهای دسته‌جمعی و ابعاد فاجعه
در یکه‌ولنگ، بیش از ۱۰ گور دسته‌جمعی شناسایی شد که هر یک حاوی اجساد حدود ۳۰ نفر بودند. قربانیان شامل معلمان، پزشکان، روحانیون، و سایر افراد بی‌گناه بودند که تنها جرم‌شان تعلق به جامعه هزاره و شیعه بود. اجساد برای روزها روی برف باقی ماندند، زیرا زنان و کودکان توان دفن آنها را نداشتند.
این فاجعه منجر به آوارگی گسترده مردم شد؛ بسیاری به ایران و پاکستان پناه بردند و تعدادی از کودکان در سرمای کوهستان‌ها جان باختند. بازماندگان با مشکلات شدید معیشتی، روحی و جسمی روبرو شدند.
مقایسه و تناقض در توجه به فجایع
با وجود آنکه فاجعه افشار (با کمتر از ۳۰۰ قربانی) به‌عنوان جنایتی ملی برجسته شده است، جنایاتی مانند قتل‌عام مزار شریف، بامیان و یکه‌ولنگ کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. این رویکرد پرسش‌های جدی درباره سیاست‌زدگی و تبعیض در بزرگداشت برخی حوادث تاریخی ایجاد می‌کند.
ضرورت گرامیداشت و تحلیل پیامدها
فراموشی شهدای یکه‌ولنگ به معنای فراموشی بخشی از تاریخ مظلومیت افغانستان است. گرامیداشت این روز، ادای احترام به قربانیان و ابزاری برای جلوگیری از تکرار چنین فجایعی است.
تناقض‌گویی درباره فاجعه و پیامدهای آن
این جنایت، لکه‌ای ننگین بر کارنامه طالبان و نمادی از ضعف هماهنگی و بی‌تدبیری نیروهای محلی در دفاع از مردم بود. آقای اکبری مدعی است که طالبان او را بیگانه می‌دانستند تا این فاجعه رخ داد. پس از وقوع جنایت، شیخ عبدالعظیم احمدی به یکه‌ولنگ اعزام شد. او در سخنرانی‌ای مردم را به گریه انداخت، اما تحت فشار طالبان مجبور شد روایت خود را تکذیب کند و مردم یکه‌ولنگ را مقصر معرفی کند.
این تناقض‌گویی‌ها، خشم و واکنش شدید مردم را به همراه داشت و اعتماد عمومی را نسبت به برخی چهره‌ها و روایت‌ها خدشه‌دار کرد. بررسی جامع این وقایع و بازخوانی حقایق برای شناسایی عوامل داخلی و خارجی این جنایات و جلوگیری از تکرار آنها ضروری است.
مسئولیت‌ها، پیشنهادها و درخواست‌ها
محمدکریم خلیلی در زمستان همان سال به یکه‌ولنگ رفت، اما حضور او با فاجعه‌ای خونین همراه شد. بسیاری او را به‌عنوان یکی از مسئولان این فاجعه می‌شناسند. در مراسم‌های یادبود این جنایت، پیشنهادهایی مطرح شد که بر تأسیس نهادهای دادخواهی دائمی و پیگیری جنایات علیه بشریت تأکید داشت:
- 1. تحقیقات جامع: شناسایی و محاکمه عوامل داخلی و خارجی دخیل در این فاجعه.
- 2. نام‌گذاری ۱۹ جدی: به‌عنوان «روز شهدای گمنام» در تقویم رسمی افغانستان.
- 3. حمایت از خانواده‌های بازمانده: فراهم کردن امکانات معیشتی، تحصیلی و بهداشتی برای خانواده‌های قربانیان.
- 4. دادخواهی جهانی: جلب حمایت سازمان‌های بین‌المللی برای اجرای عدالت و پاسخگویی عاملان این جنایت.
۱۹ جدی؛ تراژدی، خیانت و سکوت جهانی
۱۹ جدی ۱۳۷۹ خورشیدی یکی از تلخ‌ترین روزهای تاریخ افغانستان است. قتل‌عام وحشیانه مردم بی‌گناه در یکه‌ولنگ تنها به جرم تعلقات قومی و مذهبی، زخمی عمیق بر تاریخ ملت افغانستان به‌جای گذاشت. خیانت‌ها، بی‌تدبیری‌ها و ضعف در هماهنگی مسئولان محلی، از جمله محمدکریم خلیلی، نقشی اساسی در وقوع این فاجعه داشت.
این جنایت نه‌تنها مظلومیت مردم افغانستان را به نمایش گذاشت، بلکه سکوت جامعه جهانی و نهادهای بین‌المللی در برابر چنین جنایات، ضعف عدالت جهانی را آشکار کرد.
نتیجه‌گیری
یاد و خاطره شهدای مظلوم یکه‌ولنگ همواره در قلب مردم افغانستان زنده خواهد بود. گرامیداشت این روز، گامی در جهت زنده نگه‌داشتن حقیقت، تسکین درد بازماندگان، و جلوگیری از تکرار چنین فجایعی است.
برای قربانیان این جنایت آرزوی درجات عالی در بهشت و برای مردم افغانستان صلح، آرامش و عدالت داریم. جنایات یکه‌ولنگ باید به نسل‌های آینده یادآوری شود تا تاریخ عبرت گیرد و عدالت محقق شود.
منبع: 48مین برنامه «جنبش بیداری» 19 جدی 1403 خورشیدی .