(بمناسبت یکصد و بیست و دومین سالگرد ارتحال علامه سید جمال الدین حسینی افغانی)
سید جمال الدین حسینی افغانی فرزند سید صفدر در سال۱۲۵۴ هجری قمری برابر با 1217 خورشیدی و 1838 میلادی در منطقه اسد آباد ولایت کنر افغانستان چشم به جهان گشود.
سید جمال الدین که از پنج سالگی با مقدمات و علوم روز آشنا گردیده و در سال ۱۲۶۴ هجری قمری همراه با پدرش برای ادامه تحصیل از زادگاهش به کابل رفت و دو سال را در آن شهر به کسب علم مشغول بود و در سال ۱۲۶۶ هجری قمری به نجف اشرف هجرت کرد و مدت چهار سال را در محضر شیخ مرتضی انصاری(ره) بود و در این مدت سید جمال علاوه بر درس های حوزه علمیه به تحقیق در زمینه علوم دیگر مثل ریاضی، طب، تشریح، هیئت و نجوم پرداخت.
سید جمال الدین حسینی سال ۱۲۷۰ در حالی که حکم اجتهاد را از شیخ انصاری داشت به کشورهند رفت و در مدت دو سال درشهر کلکته ماند و در آنجا از نزدیک مشاهده کرد که چگونه بریتانیا تمام هند را غارت می کند و استعمار بر جان و مال و ناموس مردم هند مسلط شده است.
علامه در سال ۱۲۷۲ برای زیارت خانه کعبه عازم مکه مکرمه شد و تا سال ۱۲۷۵ اوضاع شهرهای مدینه، اردن، دمشق، حلب و بغداد را مشاهده کرد و سپس به کابل آمد و برای مدت اندکی در افغانستان اصلاح گری را آغاز و مردم را نسبت به اهداف استعمار هوشیار ساخت.
تشکیل کابینه وزرا، ایجاد مکتب های لشکری و کشوری برای تربیت جوانان تنظیم سپاه و آگاه ساختن مرم نسبت به زبان ملی، انتشار روزنامه شمس النهار، تالیف و نشر کتاب تتمه البیان فی تاریخ افغان، تاسیس شفاخانه، تاسیس بیطارخانه، ایجاد پسته خانه و کاروانسرا از جمله خدمات وی در کشور خودمان می باشد.
در پی اقدامات سیاسی سید جمال الدین حسینی وی در سال ۱۲۸۵ هجری قمری از کشور اخراج و روانه هندوستان شد، این بار نیز بیدارگری وی و مبارزه علیه استعمار انگلیس، به اخراج سید از هند انجامید.
او در سال ۱۲۸۵ وارد مصر شد و با وجود اینکه بیشتر از چهل روز در آنجا نماند به بیدارگری جوانان، محصلان و اساتید دانشگاه الازهر پرداخت که با دخالت استعمار، خدیو مصر حکم اخراج او را صادر کرد.
علامه سید جمال الدین حسینی نیز در طول عمرش به دلیل روشن ساختن مردم به اوضاع وخیم آن زمان، به کشورهایی چون ترکیه، عربستان، انگلستان، فرانسه، ایران، روسیه و عراق پا گذاشت و فعالیت های مهمی را به نفع مردم انجام داد چراکه او همیشه به این عقیده بود که وی مدافع منافع تمام مسلمانان جهان است.
علامه به دلیل دعوت های پی در پی سلطان عبدالحمید پادشاه عثمانی از انگلستان به شهر آستانه عثمانی ترکیه امروزی جهت اصلاح کشور عثمانی رفت و او در ۵ شوال ۱۳۱۴ هجری قمری برابر 18 حوت ۱۲۷۵ خورشیدی پس از گذشت چهار سال از ورودش به مرکز خلافت عثمانی و تلاش فراوان در این کشور جهت ایجاد اتحاد اسلامی با دسیسه سلطان عبدالحمید پادشاه عثمانی مسموم شد و یا به علت مریضی سرطان وفات کرد.
پیکرش را با احترام فراوان مردم ترکیه در شهر استانبول آن کشور دفن و بعد از چند سال تابوتش را از ترکیه به کابل انتقال دادند و در محوطه دانشگاه فعلی کابل به خاک سپردند.
علامه سید جمال الدین حسینی افغانی دارای مفکوره فراگیر و جهان شمول در اندیشه نظام سیاسی اسلام بود که خاستگاه و خیزشگاه بسیاری از نحله های رفرمیزم اسلامی به او منتسب و ناشی از افکار اوست.
سید جمال الدین افغانی مبدا تقویم اسلام گرایی جدید است و وظیفه هر مسلمان و هر افغانی است تا با پرداختن به اندیشه و راه سید جمال الدین، آرا و اندیشه وی را کاربردی بسازد.
محمود ابوریه نویسنده مصری در کتاب «صیحه جمال الدین افغانی» می نویسد: «سید جمال الدین دارای پسر کاکا به نام «حسین پاچا» است و ایشان از جمله شخصیت های اجتماعی افغانستان می باشد، حسین پاچا همواره علامه سید جمال الدین را ملامت می کرد که او راه ورسم نیاکان خود را فراموش کرده که با شمشیر جهاد میکردند و او با خنجر قلم مبارزه می کند و همچنان سید عباس پاچا که از شخصیت های نامور کشور می باشد و پسر کاکای سید جمال الدین است که با سید شمس الدین « مجروح » قرابت قومی دارد، این خود گواه بر آن است که علامه سید جمال الدین افغانی از سادات اسد آباد ولایت کنر افغانستان است.
علامه سید جمال الدین افغانی اولین کسی است که خطر سلطه غرب را در سرزمین های شرقی و اسلامی متناسب به دیگران بیشتر احساس کرد و عواقب حسرت بار او را دقیق تر درک نمود وی با تدبیر در روشنی خرد جمعی به تنهایی به مبارزه پرداخت و حیات خود را در راه بیداری شعور مسلمین جهان وقف نمود که بگونه مثال میتوان از تاسیس و انتشار نشریه اسلامی بنام « العروه الوٍثقی» در سال « ۱۳۰۱ هجری قمری » در کشور فراسنه نام برد.
قابل تذکر است که دکتر محمد سعید «سعید افغانی» در رابطه شخصیت و دیدگاه علامه سید جمال الدین افغانی کتابی را تحت عنوان: «نابغه الشرق السید جمالالدین الافغانی و ترجمه آن به پشتو، د شرق نابغه سید جمال الدین افغانی» نوشته است و حتی زمانیکه سعید افغانی در سال ۱۳۴۲ هجری شمسی مطـابق ۱۹۶۴ میلادی غرض تحصیلات عالی به قاهره اعزام شد و بعد از سپری نمودن امتحانات، لیسانس و به تعقیب و آن ماستری خویش را در رشته «فلسفه و الهیات» بدست آ ورد و بخاطر کسب درجه علمی «دکترا به نوشتن تیزس دکترا اجازه یافت که یکی از محتوای تیزس او در رابطه با اندیشه، هویت مذهبی و ملی علامه سید جمال الدین افغانی می باشد که ایشان با ارائه اسناد، هویت ملی سید جمال الدین افغانی را به بحث گرفته است.
سالیان متمادی هست که از شخصیت سید جمال الدین افغانی در جمهوری اسلامی ایران با برگزاری سمینارهای منطقه ای و بین المللی تجلیل می گردد و سالهاست که محققان ایرانی تلاش دارند تا به علامه سید جمال الدین حسینی افغانی هویت ایرانی ببخشد و از سوی دیگر یونسکو سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷ خورشیدی) را سال تجلیل از مبارزات سید جمال الدین افغانی نام گذاری نموده ودولت افغانستان نیز به کمک سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد – یونسکو – از صد و پنجاهمین سال آغاز مبارزات سید جمال الدین ، در یک سمینار دو روزه در شهر کابل شخصیت والای سید را ارج نهادند.
بدون شک و تردید علامه سید جمال الدین حسینی افغانی، هیچ گاه اندیشه و احساساتش را دریک مذهب، کشور و قوم خاصی محدود نکرده و اکثرا تلاش پیگیر، رنج و مشقاتی را برای اسلام و مسلمانان در جغرافیای کلان داشته و هرگز برای او مذهب و ملیت خاصی مطرح نبوده و این خود بیانگر جامعیت هویت واقعی سید در جغرافیای جهان اسلام است.
بنا بر این اگر بخواهیم هویت ملی سید جمال الدین حسینی افغانی را بشناسم در اندیشه ها و افکار او نمی توان جستجوکرد، بلکه خارج ازاین دایره درلابلای آثار، گفتار و نشانه های خانوداگی او تحقیق نمود، زیرا هیچ انسانی نیست که در سرزمین خاصی به دنیا نیامده باشد و متعلق به قوم و ملیت خاصی نباشد و همین ویژگی ها است که برخلاف اندیشه های انسانهای بزرگ هویت ملی و قومی او را شکل داده و اما آنچه که در باره هویت ملی سید جمال الدین حسینی دیدگاههای متفاوت و در نوشته های محققان کشورهای مختلف ذکر شده نیاز به یاد آوری نکات ذیل را دارد:
۱) سید جمال الدین در تمام آثار و دست نوشته های خویش، پسوند هویتی سید جمال الدین حسینی افغانی را داشته است.
۲) هرچند در اسناد و روایت برخی محققان ایرانی، تولد سید جمال الدین را در اسد آباد همدان و محققان افغانستان او را متولد اسعد آباد ولایت کنر می دانند و گاها محققان ایران و افغانستان با ارائه اسناد ضد هم از هویت ملی سید، هرکدام دیگری را نفی نموده و اسناد متانقض از هویت وی را ارائه نموده اند.
زیرا از نظر محققان ایرانی سید جمال الدین در اسدآباد همدان آستان به دنیا آمده و درد ایام جوانی زندگی طلبگی را آغاز کرده و در نجف درس خوانده و شاگردی شیخ انصاری را نموده و به دستور شیخ انصاری برای ارشاد و بیداری مسلمانان به هند سفرکرده و گذری هم به افغانستان داشته است و درمصر و دیگر بلاد اسلامی از اتحاد ویک پارچگی مسلمانان دم زده و از آنجا که هویت ایرانی در راستای اهدافش خلل وارد می کرده خود را افغانی معرفی کرده است.
اما محققان غیر افغانی و ایرانی، اکثرا تولد سید جمال الدین حسینی را اسعد آبادکنر و آغاز تحصیلات وی را در کابل و از آنجا برای ادامه تحصیل به هند تایید می نمایند و از جمله شیخ محمد عبده شاگردو همکار او شرحی از زندگی سید جمال الدین را ارایه داده و تایید کرده که سید در اسعد آباد کنر سال ۱۲۵۴ هجری قمری متولد و در کابل تحصیل را آغاز و در هیجدهسالگی برای ادامه تحصیل به هند رفته است.
۳) اسناد دیگری که برای اثبات هویت افغانی سید جمال الدین را توسط محققان افغانی و عربی آورده، نوشه خود سید در عروه الوثقی می باشد: الافغان و هی اول ارض مس جسمی ترابها…
بنا بر این بسیار از محققان کشورهای جهان بویژه در ترکیه، کشورهای عربی و شبه قاره هند اورا به عنوان افغانی می شناسند. مدرسی چهاردهی، ابراهیم صفایی، شیخ عباس قمی، سیدمحمد علی آستانه و دیگر ایرانیان، نیز او را فرزند سید صفدر حسینی، از خانواده های بزرگ افغانستان دانسته اند و نیزاستوارد لوتروب امریکایی با ذکر دلایل، سید را از اسعدآباد کنر و ملیت او را افغان ثابت کرده است.
۴) سید جمال الدین حسینی در نوشته های فارسی یا دری اش از جمله نامه هایی که او برای ایرانیان نوشته که از واژه دری افغانی بکار برده نشان می دهد او افغانی هست و از سوی دیگر سید تاریخ «تتمه البیان فی التاریخ الافغان» را نوشت که بیان وابستگی و شناخت او از افغانستان است.
- دلایل فوق و تناقض میان تحقیقات برخی محققان افغانستان و ا یران در باره هویت ملی سید جمال الدین حسینی، در نتیجه با مراجعه به تحقیقات دیگر محققان کشورهای اسلامی و عربی در می یابیم که سید در افغانستان متولد شده و چنانچه شیخ محمد عبده، شاگرد، همکار و هم صحبت سید جمال الدین حسینی، با قاطعیت و روشنی او را افغانی و زادگاهش اسعد آباد کنر از توابع کابل پایتخت افغانستان می داند، اما در مورد وفات علامه سید جمال الدین حسینی، عده ای از پژوهشگران و برخی از یاران سید بر این عقیده هستند که وی توسط اعوان سلطنت قاجاری(در تلافی ضدیت با نظام قاجار و قتل ناصر الدین شاه) مسموم و به قتل رسیدهاست.
آخرین سخن اینکه، سید جمال الدین حسینی علاوه بر آنکه در شهر استانبول کشور ترکیه دفن شده بود، پس از چند سال جسدش را به دلیل هویت افغانی به کابل منتقل نمودند.
سید جمال الدین حسینی در ۵ شوال ۱۳۱۴ هجری قمری برابر با ۱۸ حوت ۱۲۷۵ خورشیدی در ترکیه وفات می نمایند و پیکرش را در شهر استانبول آن کشور دفن و بعد ها بنا به درخواست دولت افغانستان مبنی بر انتقال کالبد او، این درخواست از سوی دولت عثمانی مورد قبول واقع شد و درسال ۱۳۲۳ هجری هجری قمری، برابر با ۱۲۸۴ خورشیدی پیکر سید جمالالدین از استانبول به کابل منتقل شد و در ۱۰ جدی همان سال در دانشگاه کابل دفن گردید که با دفن تابوت سید در این محل، نام دارالفنون به آنجا گذاشته شد و در زمان سلطنت محمدظاهرشاه درسال ۱۳۱۱ خورشیدی مقبره اش را باز سازی و منار بلندی از سنگ آبنوس سیاه بالای آن ایجاد گردید. پس از دفن سید جمال الدین حسینی در دانشگاه کابل، این منطقه را بنام جمال مینه نامگذاری و تا هم اکنون به آن نام معروف می باشد.
نویسنده: سید جعفرعادلی«حسینی»
۱۸ حوت ۱۳۹۷ خورشیدی- کابل