یکی از آیات مورد بحث، آیه 61 سورة آل عمران می باشد که این آیه سند افتخار پیامبر بزرگوار اسلام(ص) و اهل بیت طاهرینش(ع) است.
این آیه به روشنی به ما می گوید: هدف از نزول قرآن، این است که قرآن ما را از ظلمت انحراف به سوی نور مستقیم الهی می کشاند. بنا بر این اگر ما در عمل از دستورات و اهداف قرآن پیروی کنیم، موجب نجات ما از جهالت و تاریکی ها به سوی سعادت و روشنایی می گردد؛ بدین جهت قرآن کریم کتابی است که سراسر اندرز و شفای دل ها و مایة هدایت و رحمت بر مومنان است.
بنابر این یکی از ادلة حقانیت و شایستگی پیامبر اسلام و اهل بیتش(ع) آیة معروف مباهله ( آیه 61 آل عمران ) است.
مباهله در اصل از مادة »بهل» به معنای رها کردن و قید و بن را از چیزی برداشتن است؛ مباهله، از نظر مفهوم متداول که در آیة 61 سوره آل عمران آمده، به معنی نفرین کردن دو نفر به یکدیگر است.
در مورد شان نزول آیه مباهله طبق نقل جمع البیان از ابن عباس و قتاده و حسن روایت شده است که چون پیامبر اسلام(ص) مسیحیان رابه مباهله دعوت کرد، از وی تا فردا مهلت خواستند؛ و چون به بزرگان خود مراجعه و با آنها مشورت کردند، اسقف آنان گفت: فردا بنگرید: اگر محمد(ص) با اهل و فرزندانش آمد، از مباهله بپرهیزید؛ ولی اگر با اصحابش آمد، پس مباهله کنید که کاری از او ساخته نیست.
در این نوشتار به طور فشرده و گذرا به جریان و وقوع مباهله اشاره می شود.
بخش با صفای نجران با هفتاد دهکدة تابع آن در نقطه مرزی حجاز و یمن قرار گرفته است، در آغاز ظهور اسلام، این نقطه تنها منطقه مسیحی نشین حجاز بود که به عللی از بت پرستی دست کشیده به آئین مسیح گرویده بودند. پیامبر اکرم(ص) به موازات مکاتبه با سران دول جهان و مراکز مذهبی، نامه ای به اسقف نجران ابو حارثه نوشت و طی آن ساکنان نجران را به آیین اسلام دعوت کرد.
نمایندگان پیامبر(ص) وارد نجران شده ، نامه پیامبر(ص) را به اسقف نجران دادند.
وی نامه را با دقت خواند و برای تصمیم گیری در این باره شورای مرکب از شخصیت ها بارز مذهبی و غیر مذهبی تشکیل داد. یکی از افراد طرف مشورت « شر جبیل» بود که به عقل و درایت و کاردانی معروفیت داشت. وی گفت : ما مکرراً از پیشوایان مذهبی خود شنیده ایم که روزی منصب نبوت از نسل اسحاق به فرزندان اسماعیل انتقال خواهد یافت و هیچ بعید نیست محمد، که از اولاد اسماعیل است، همان پیغمبر موعود باشد. بعد از سخنان شرجیل، شورا نظر داد که گروهی به عنوان هیات نمایندگی نجران به مدینه برود تا از نزدیک با محمد(ص) تماس گرفته و دلایل نبوت او را مورد بررسی قرار دهد. بدین ترتیب ، شصت تن از داناترین مردم نجران انتخاب گردیدند که در راس آنها سه پیشوای مذهبی قرار داشت:
1- ابو حارثه بن علقمه، اسقف اعظم نجران که نماینده رسمی کلیساهای روم و حجاز بود.
2- عبدالمسیح، رئیس هیئت نمایندگی که به عقل و کاردانی شهرت داشت.
3- ایهم که فرد کهنسال و شخصیت محترم ملت نجران به شمار می رفت.
شروع جریان مباهله و نیز مذاکرات پبامر اسلام(ص) با هیئت مسیحی در کتابهای؛ «اقبال» سید بن طاووس، جلد دوم تاریخ یعقوبی ، جلد هشتم و دوم « بحار الانوار » علامه مجلسی و … ذکر شده که در این نوشتار کوتاه نمی گنجد؛ به فرمایش نورانی علی بن موسی الرضا(ع) « خداوند پاکان بندگان خود را در آیة مباهله مشخص ساخته است … ، این مزیتی است که هیچ کس در آن بر اهل بیت(ع) پیشی نگرفته، فضیلتی است که هیچ انسانی به آن نرسیده و شرفی است که قبل از آن هیچ کس از آن برخوردار نبوده است.»
آیة مباهله جز معرفی نزدیکترین افراد به رسول گرامی اسلام(ص) حاوی پیام های دیگری است که باید به کتب روایی و تاریخی مراجعه شود .
یکی از پیام های دوستان مباهله، مظاهر و دلایل قوت ایمان پیامبر اسلام(ص) به رسالتش است؛ زیرا پیشنهاد مباهله از طرف آن حضرت اگر مومن به دعوت خود نبود، یک انتحار واقعی و دادن سند بطلان دعوت به دست دشمن بود و با این حال از دو قسم بیرون نبود، یا نفرین نصارای نجران در حق آن حضرت متسجاب می شد و نه نفرین پیامبر(ص) به آنها مستجاب می گشت؛ که در هر صورت بطلان ادعای آن حضرت آشکار می گشت، و هیچ خردمندی که مدعی نبوت باشد، چنین پیشنهادی نداده و سند بطلان دعوای خود را به دست مردم نخواهد داد، مگر آنکه صد در صد اطمینان به استجابت دعای خود و هلاکت دشمنی داشته باشد، و پیامبر اکرم(ص) چون یقین جزئی به صحت رسالت و استجابت دعای خود و نابودی دشمن در خواست مباهله داشت با کمال شجاعت و صراحت پیشنهاد مباهله داد.
شرکت دادن اهل بیتش(علی، فاطمه زهرا، حسن و حسین(ع)) در مباهله که به یقین و امر خداوند بود نیز دلیل بر این است که این چهار نور مقدس که با پیامبر(ص) در مباهله حاضر شدند، شایسته ترین و گرامی ترین خلق در نزد خدا، و عزیزترین همه در نزد پیغمبر خدا بوده اند.
آیة مباهله اعلان جلالت مقام، و تقریب خاص آنها به خداوند متعال است.
جریان مباهله را مفسرین بزرگ، محدثین و مورخین در کتاب های تفسیر ، حدیث و تاریخ نقل کرده اند که جهت تحقیق و استفاده بیشتر به آنها مراجعه گردد.
سید جعفر عادلی حسینی
پامیر نشریه شهر کابل – شماره 257 چهار شنبه 19 جدی 1386