امام خمینی؛ منادی همبستگی پیراون مذاهب اسلامی، نماد ثبات و ماندگاری…
دیدگاه امام خمینی مبتنی بر وحدت واخوت اسلامی بود، او دفاع از مظلومین و مبارزه باظالمین ومستکبرینرا یک اصل میدانست….
این مرجع تقلید و ابوجهاد در عصر حاضر با ایستادگی در برابر ظلم وستم شامگاه ۱۳ جوزا ۱۳۶۸ خورشیدی به دیار معبودش شتافت و روحش به ملکوت اعلی پیوست.
نگارنده با موسسه انتشارات صبح امید توافق نمودم تا در آستانهی سی و یکمین سالگرد ارتحال امام خمینی کتاب «امام خمینی؛ همنوایی با مردم افغانستان» با قطع رقعی و در ۳۴۰ صفحه آماده نمودم، برای بار دوم به دست نشر بسپارند.
در این مجموعه علاوه برمروری ابعاد شخصیتی و مدیریتی وی به گوشههایی از همنوایی و حمایت امام خمینی از ملت مسلمان افغانستان در سه بهره با موضوعاتی: امام خمینی و مجاهدین افغانستان؛ امام خمینی و مهاجرین افغانستان؛ امام خمینی از دیدگاه شخصیتهای جهان اسلام و افغانستان؛ مقالات ارسالی؛ سخنرانی شخصیتهای علمی، سیاسی و فرهنگی در اولین سمینار بین المللی اندیشههای امام خمینی و همایش مردمی(نگارنده دبیر سمینار و همایشها را مدیریت مینمودم)؛ سروده های شاعران افغانستان در باره امام خمینی؛ غروب آفتاب جماران و برخی مطالب دیگر را شامل هست و همه بیانگر و زمینههای عشق و علاقهی مردم افغانستان به آن مرجع دینی را میرساند، هدف از نشر این مجموعه این است که با مطالعهی روشن شود که چرا و چگـونه امام خمینی محبوب قلوب مردم افغانستان شد.
امام خمینی از دیدگاه شخصیتهای جهان اسلام و افغانستان
علما و شخصیت های جهادی و سیاسی افغانستان در وصف امام راحل بسیار سخن گفته و میگویند و هرکدام اعتقاد دارند که عامل مهم و اساسی پیروزی انقلاب اسلامی ایران در رهبری امام خمینی ایمان او بود تا انقلاب اسلامی را در ایران به پیروزی برساند، هرچند امام خمینی رحلت نمود و از دنیا رفت و در جمع ما نیست، اما تفکر آن اندیشمند بزرگ در میان ما زنده است. امام خمینی در رهبری انقلاب اسلامی هدف شخصی نداشت، موقعیتها را خیلی خوب میشناخت و این از معنویت انقلاب و از خصلت های بزرگ امام خمینی بود. پیروزی انقلاب اسلامی روحیهی مجاهدین افغانستان را هم در نبرد با ارتش سرخ شوروی سابق تقویت کرد.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، در جهان اسلام، دولت و ملتهای اسلامی داشتیم، ولی حکومت اسلامی نداشتیم و بعد از انقلاب اسلامی در ایران تاثیرات آن همه جا را نیز فرا گرفت.
در این بخش بصورت فشرده و مختصر مرور کوتاهی به شخصیت امام خمینی از دیدگاه شخصیتهای جهان اسلام و افغانستان مینماییم:
– آیت الله العظمی شهید سید محمد سرور واعظ در مباحث عدالت اجتماعی بارها از امام خمینی یاد نمود و از جمله فرموده است:
آیت الله خمینی در راه احیای ارزشهای اعتقادی خویش رنج و مشکلاتی بسیاری کشید و من خاطرات شکنجههای که او در زندان ترکیه دیده بود از زبان خود آیتالله خمینی شنیدم که این عالم مبارز علیه صهیونیسم و امپریالیزم به حیث زعیم و مرجع عامهی دینی توسط حاکم ظالم چقدر اذیت شدند و او را در بالای تپهی بردند و گفتند، میدانی زیر این تپه چیست؟
آیتالله خمینی میگوید: نخیر.
میگوید کسانی که علیه حکومتها ایستادگی و قیام نمودند آنها اینگونه از بین رفتند.(۱)
– آیت الله العظمی شهید سیدمحمدباقرصدر: ذوبوا فی الخمینی کما هو ذاب فی الاسلام؛ ذوب شوید در خمینی همانگونه که او در اسلام ذوب شده ذوب شده است.(۲)
– علامه شهید سید اسماعیل بلخی: در عصر حاضر وجود تان در میان امت، همچون وجود پیامبر اسلام است. اگر ما در راه اسلام شهید شویم و شما زنده بمانید، دین زنده می ماند. حضرت امیر المؤمنین(ع) باید در بستر پیامبر میخوابید، تا او زنده بماند.(۳)
– علامه شهید مرتضی مطهری: و اما، آن سفربرده که صدها قافله دل همراه او است، نام او، یاد او، شنیدن سخنان او، روح گرم و پرخروش او، اراده و عزم آهنین او، استقامت او، شجاعت او، روشن بینی او، ایمان جوشان او که زبان زد خاص و عام است. یعنی جان جانان، قهرمانان، نورچشم و عزیز روح ملت ایران، استاد عالیقدر و بزرگوار ما، حضرت آیت الله العظمی خمینی(ادام الله ظلاله) حسنه ای است که خداوند به قرن و روزگار ما عنایت فرموده و مصداق بارز و روشن«ان الله فی کل خلف عدولا ینفون عنه تحریف المبطلین» است.(۴)
– علامه شهید سیدمحمدحسین مصباح وکیل امام خمینی در امور شرعیه و حسبیه:
…. زعیم بزرگ و مرجع عامه دینی حضرت علامه خمینی یکی از رهبران بزرگ کنونی، در اعلمیت و اعدلیت گوی سبقت از اقرانش ربوده و در راه احیای فکر اسلامی و بیدرای مسلمان ها رنج ها دیده و مرارت ها چشیده است.
امام خمینی اکنون(۱۳۴۹) درخاک پاک عراق اقامت داشته و مجاهدات پیگیرش علیه اسرائیل نیز ادامه دارد. در خطابه ها و مقاله ها و حتی در محاضرات درسی خویش جامعه مسلمین را به اتحاد و جبهه گیری در برابر سرسخت ترین و قدیمی ترین دشمن اسلام یعنی اسرائیل دعوت می کند.(۵)
همچنین در مقالات و تحلیل های که پیرامون شخصیت امام خمینی صورت گرفته در رسانه های نوشتار فراوان بدان پرداخته، در این بخش به دو نمونه، یکی از سرمقاله مجله میثاق خون مربوط یکی از احزاب جهادی و دیگر یکی از نشرات حکومت مورد حمایت شوروی سابق در افغانستان بنام اخبار هفته اشاره میشود:
- مجله میثاق خون، ارگان انتشاراتی جمعیت اسلامی افغانستان: امام خمینی یکی از این فرزانه فرزندان مکتب قرآن بود که عمر عزیزشرا در سایه قرآن سپری کرد، زندگی و حیاتشرا در همه ابعاد به خاطر خدا و در راه خدا وقف نمود، او جز خدا حاکمی را نمیشناخت و جز قرآن قانون و دستوری را.(۶)
- اخبار هفته، هفته نامه مشهور دوران حکومت دکتر نجیب درکابل: یک سال از وفات رهبرعالیقدر مستضعفین ایران، حضرت آیتالله روحاللهالخمینی سپری شد و میلیون ها ارادتمند همچو خیزابه ها در عمل سوگند همبستگی شان را با آرمان ها و گفته های امام خمینی تجدید کردند، در راهی که امام گام گذاشته بود، بدون تزلزل به پیش روان اند.(۷)
در آغاز جهاد مردم افغانستان، امام جمعه شهر قندهار درباره نهضت امام خمینی و تشکیل حکومت اسلامی سخنرانی میکرد؛ از قیام و رهبری قهرمانانه امام خمینی در برابر رژیم پهلوی و مبارزه ایشان با استبداد و بیدینی صحبت میکرد و بسیار با احساسات شعار میداد: مذهب من حنفی است، رهبر من خمینی است.(۸)
پس از رحلت امام خمینی مردم مسلمان افغانستان در شهرهای کابل، هرات، مزارشریف و مناطق مرکزی با شنیدن خبر ارتحال او به مساجد و تکایا روی آوردند و با برپایی مجالس عزا، یاد و خاطره رهبر معنوی جهاد مقدسشان را گرامی داشتند و عاشورای دیگری را در اذهان زنده نمودند. در شهرهای کابل و مزارشریف که تحت سیطره دولت کمونیستی بود، عزادران با وجود تدابیر شدید امنیتی به سرکها آمدند و سوگواری نمودند، شاعران و خطیبان و مداحان در سوگ وی به شعرخوانی و نوحهسرایی پرداختند.(۱۰)
حوزه و مسجدجامع محمدیه حضرت آیت الله العظمی شهید واعظ که از زمان بقدرت رسیدن کمونیست ها تا سال ۱۳۶۷ خورشیدی مسدود بود، همزمان با ارتحال امام خمینی در زمان حکومت داکتر نجیب دروازه این مرکز دینی با برگزاری مراسم و تجلیل امام خمینی بر روی مومنین گشوده شد و اعضای کابینه ی داکتر نجیب با تشریفات خاص در آن مراسم شرکت نموده و اظهار همدردی شان را با ملت مسلمان افغانستان و ایران ابراز داشتند.
در دههی هشتاد و حضور جامعه ای جهانی در افغانستان برخی جریانات وابسته به غربی ها مخصوصاً بعضی رسانههایی که در مورد امام خمینی تبلیغات مسموم کننده را داشتند، نگرانیهای را به باور آورده بود، اولین سمینار بین المللی به مناسبت نوزدهمین سالروز ارتحال آن شخصیت بزرگ جهان اسلام در عصر حاضر به همت دست اندر کاران بنیاد فرهنگی، تبلیغی پیامبر اعظم(ص) باحضور جمع کثیری از شخصیتهای علمی، سیاسی و فرهنگی در پایتخت کشور برگزار گردید و پس از آن سبب شد تا دلباختگان امام خمینی در نقاط مختلف شهرکابل وبرخی ولایات کشور جلساتی پی در پی را برگزار نمایند.
نگارنده به عنوان دبیر«سیمینار بین المللی اندیشههای امام خمینی» و مدیریت همایشها به همین مناسبت محتوای سخنرانیها و مصاحبه را پیاده و بصورت کتاب تنظیم نمودم که در آن به اعتراف خیلی از شخصیتها و صاحب نظران از کشور های مختلف، امام خمینی شخصیتی بود که در چارچوب تنگ جغرافیایی و ملی نمیگنجید و متعلق به تمام جهان اسلام است.
در این بخش به گوشهی از دیدگاههای برخی رهبران سیاسی و شخصیت های تاثیر گزار افغانستان پرداخته میشود تا روشن شود که این مرد بزرگ چقدر به سرنوشت مردم افغانستان اهتمام داشته و تقدم منافع دینی و انسانی را بر منافع ملی عملاً به نمایش گذاشته و شخصیتهای افغانستان نیز خودشان را مدیون حمایتهای امام خمینی میدانند و از میان گفتار و دیدگاههای شخصیتهایی که در دوران جهاد افغانستان و پس از آن در تحولات سیاسی این کشور حضور داشتند، در این بخش به نظریات و دیدگاههای محدودی آنان اشاره میشود:
– شهید استاد برهان الدین ربانی؛ رهبر حزب جمعیت اسلامی و اولین رئیس جمهور دولت اسلامی افغانستان و عضو شورای عالی تقریب مذاهب: «امام خمینی با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران از ملّت های مستضعف و از مجاهدین افغانستان حمایت نمودند، از این جهت شخصیتهای بزرگ مذهبی و سیاسی در جهان اسلام در حدود مرزهای جغرافیایی کشور و زادگاه خویش محدود باقی نمیمانند. آنها مربوط به کل جهان اسلاماند.»(۱۰)
امام خمینی کاپیتالیزم، هر دو را مردود خواند و راه نجات بشریت را تنها در پیروی از تعالیم والای اسلام میدانست. او در برابر مستکبران شرق و غرب، قوی و مقاوم بایستاد و با هرنوع فساد و توطئه پنجه نرم کرد، آزاد و سربلند زیست و با روح آرام و مطمئن قضاء الهی را لبیک گفت.»(۱۱)
– اکادمسین شهید برهان الدین ربانی رئیس جمهور سابق افغانستان و رئیس شورای عالی صلح: یاد و مبارزات امام خمینی جاودانه خواهد ماند، امروز اگر او در بین ما نیست اما روح و فکرشان برای همیشه باقیست. وقتی او از فرانسه به تهران میآمد همه یاران و اطرافیانش احتمال سقوط هواپیمای او را میدادند، چون دولت شاه هنوز در راس حکومت بود اما سیمای او متبسم بود، یقیناً این حالت ما را به یاد حادثه پیامبراسلام(ص) در جنگ خندق میاندازد.
– وعده خدا و انبیاء گرامیاش امروز به دست امام خمینی و ارادتمندان او محقق شد وعده اعتلای کلمه اسلام در مقابل کفر و ستم. او بیشک نمونهای از یک شخصیتی بود که جز در تاریخ انبیاء و پیامبران یافت نمیشود.
او سلطنت رضا شاه و آمریکا را در هم شکست و بر ضد قلدوری آمریکا مبارزه خود را آغاز کرد و او درست تشخیص داد که برضد کدام قدرت مبارزه کند. الان نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت اسلامی و مطرح در منطقه محسوب میشود. این گونه ایمان امام خمینی نمونهای از ایمان انبیاست و در یک کلام؛ حرکت امام خمینی ادامه دهنده راه انبیاست.(۱۲)
– آیت الله العظمی محمد آصف محسنی؛ رئیس شورای علمای شیعه و سابق رهبر حزب حرکت اسلامی افغانستان: حضرت امام خمینی (قدس الله نفسه الزکیه) در بین دانشمندان و بزرگان دینی کمنظیر است. او متدینی بود که همیشه به مستحبات و مستوجبات عمل می کرد و به همه چیز جز دین مقید بود. او مرد شجاع و اخصی بود که مادیات جهان در نظرش خوار و ذلیل بود و جز از خدا از احدی خوف نداشت. او به آنچه که می گفت، اعتقاد داشت و سخت به آن پایبند بود و خدا هم محبت او را در دلها جا داد. او روح بزرگ و با اطمینانی داشت. او نه تنها از این جهت که انقلاب بزرگی را در یک کشور، با دست خالی به پیروزی رسانید، مورد تقدیر مسلمانان جهان است؛ بلکه بیشتر تقدیر و احترام او به خاطر این است که جان خویش را برای نابودی کفر و الحاد به مادیگراها که پهلویها از آن در ایران نمایندگی میکرد، برای رضای خدا نثار نمود. او با معنویت خود فحشا، فساد، تبهکاری را در ایران نابود ساخت و ملت ایران را نجات داد و به آنان شرف و بزرگی داد. انقلاب بزرگ او در ایران به وجود آمد؛ ولی به زودی سراسر جهان را فرا گرفت، و به سرعت تاریخ دین ورق خورد و بشر را متوجه دین و خدا نمود. او نه مرده و نخواهد مرد و یاد و خاطره او در جریده جهان معنویت و تقوا، باقی خواهند ماند.»(۱۳)
آیت الله محسنی رهبر اسبق حرکت اسلامی و رئیس شورای علمای شیعه افغانستان: امام خمینی شخصیت بینظیربود که حرکت او سرآغاز بیداری اسلامی در جهان شد و او با اعتماد به نفس هرگز از قدرت سیاسی، استفاده شخصی نبرد.
احترام به امام خمینی به این دلیل است که ایشان جان خود را فدای اعتلای اسلام و مسلمانان کرد.(۱۴)
– انجنیر گلبدین حکمتیار، رهبرحزب اسلامی افغانستان: … ملت ایران در رهبری و قیادت قاطع امام، توانستند انقلاب خود را به پیروزی برسانند، ما خدای رحمان را سپاسگذاریم تا به ملت مومن ایران قیادت قاطع عنایت کرد. ما از مواضع که انقلاب ایران در خط امام اتخاذ کردند دفاع کرده ایم و دفاع خواهیم کرد. ما معتقدیم که خط امام، خط اصیل اسلامی است و ما از این خط دفاع میکنیم. ما انقلاب اسلامی ایران را مال ملت ایران نمی دانیم و به ملت ایران هم این حق را نمی دهیم که انقلاب را محدوده ایران منحصر بسازد. انقلاب اسلامی ایران متعلق به همه مسلمین است.(۱۵)
– مرحوم مولوی نصرالله منصور، از رهبران جهادی افغانستان: امام خمینی الگویی برای ایجاد اتحاد میان مسلمین است که با آگاهی بخشیدن به جوامع اسلامی، مسلمین را متحد کرد.(۱۶)
– آیت الله سید حسین ساجدی امام جمعه شهر نیوجر آمریکا: امام خمینی با روشنگری جهان اسلام در مقابل بیگانگان بیدار کرد و اسلام را جانی تازه بخشید. امروز جهان اسلام و ملت های مسلمان به خاطر حفظ اسلام، ضرورت شدید به اتحاد و اتفاق دارند. امام خمینی اتحاد بین جامعه مسلمین را آورد و امروز هفته ی وحدت، برای همبستگی مسلمانها ایجاد و تمام هم و غم این عالم بزرگوار مساله اتحاد مسلمانها بود. امروز ما میبینیم امام خمینی نه تنها در بین جامعه مسلمین، بلکه برای همه ملتها در اراده و تصمیم بعنوان الگو یاد میشود، آن زمانی که امام خمینی بعد از پیروزی یک جملهً داشتند فرمودند:« جمهوری اسلامی! نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم»(۱۷)
– آیت الله سید محسن حجت از علمای برجسته افغانستان: یک عالم مسلمان در تمام طول عمر مبارزاتی و انقلابیاش و قبل از آن دیده نشد حتی به اندازه یک سر مو از آن که از اسلام فهمیده بود عقب گرد بکند یا به خاطر کسی از آن مطلب چشم بپوشد و این خود رمز موفقیت است. امام خمینی در گفتار و نوشتار خود متن آیات و روایات را در نظر می گرفت و به گونه ای روح آیات و روایات در الفاظ و کلمات او موج می زد؛ افکار متعالی و تقید بی چون و چرای این مرد بزرگ به دستورات شرع و تعالیم پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) این بزگوار را عظمت بخشید. امام خمینی کلمه توحید را در میان مسلمانان جهان زنده کرد و مردم را با این حرکت به یکدستگی علیه متجاوزین وجهان غرب وا داشت.(۱۸)
– آیت الله شیخ محمدهاشم صالحی مدرس، معاون اول شورای علمای شیعه افغانستان: نهضت امام خمینی یک تکان عجیب در جهان معاصر و در بین ملتها ایجاد کرد و به ملتها خصوصاً نسل جوان تحرک و نیرو و مقاومت و امید به نتیجه را ایجاد کرد. در همه درسها پیامها چه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و چه بعد از آن ملت اسلام را دعوت به اخوت، برادری، هماهنگی و انسجام و صف واحد بودند «کانهم بنیان مرصوص» مینمود و هفته وحدت را که اعلام فرمود و بنیان گذار آن بود دلیل محکم بر این مدعا و توجه خاص که به فلسطین و سراسر جهان اسلام داشت.(۱۹)
– آیت الله شیخ محمد نقی افشار، امام جمعه شرق کابل: امام خمینی تمام زندگی خود را در پرتو دستورات قرآن و سنت وقف احیای ارزشهای دینی نمود و منادی آزادی و رهایی مسلمانان از قید استعمار و استکبار گردید ومسلمانان جهان را در مسیر اسلام واقعی رهبری کرد. امام خمینی مجتهد و رهبر سازش نا پذیر بود، او پرچمداربزرگی بود که مسلمین را جرئت و توان مبارزه علیه سلطه گران بخشید. حضرت امام خمینی با راه اندازی انقلاب جمهوری اسلامی ایران توانست ریشه جهان اسلام را آبیاری کند و روابط میان جهان اسلام را مستحکم نماید. امام خمینی چهره انقلابی سده اخیر است که نه تنها در وحدت جهان اسلام بلکه وحدت جهان مستضعفان نقش داشته بزرگترین انقلاب دینی را در دنیای بی دینی و فقدان معنویت پایه ریزی کرد و در عین حال هم آن را به ثمر رسانیده و هم حفظ کرد، ایشان با این اندیشه که عالمان دینی عهده دار نقش انبیاء هستند با ژرف نگری خاص خودش به تحلیل ناکامی های حرکت های انقلابی پرداخته است.(۲۰)
– انجینیر احمد شاه احمد زی، صدر اعظم اسبق افغانستان و رهبر حزب اقتدار ملی اسلامی افغانستان: امام خمینی بت شکن تاربخ بود. او میتوانست در بهترین کاخهای تهران زندگی کند ولی این کار را نکرد. او به همه ما وحدت کلمه را آموخت. او به ما آزادگی و آزادی خواهی را آموخت و این در حالی است که دین در عرصه حکومت و زندگی قرار گرفته است. امروز علمای ایران در حوزه سیاست صاحب نظرند، الان از حق خود در بحث هستهای دفاع میکنند. اگر امام خمینی فقط برای ملت و دولت ایران بود مسلماً امروز در تمام نقاط جهان چنین جلسات فرهنگی علمی در مورد ایشان برگزار نمی شد ولی امام مربوط یک ملت و دولت نیست بلکه مربوط به همه مسلمانان و آزادی خواهان جهان است.(۲۱)
– دکتر ایاز نیازی امام جمعه مسجد وزیر اکبرخان و استاد دانشگاه کابل: پیش از انقلاب امام خمینی، بشریت بر این عقیده بود که اسلام نمی تواند به عنوان یک برنامه کامل وارد زندگی سیاسی و فردی انسان ها شود اما بنیانگذار انقلاب اسلامی این موضوع را به اثبات رساند؛ این تصور نیز اشتباه است که امام خمینی فقط به مذهب اهل تشیع اختصاص دارد بلکه وی همواره از ایجاد نظام اسلامی سخن میگفت.(۲۲)
– مولوی عنایتالله بلیغ، امام جمعه مسجد پل خشتی، مشاور دینی، رئیس جمهوری، جمهوری اسلامی افغانستان:
امام خمینی در زمان حیات خود از مردم افغانستان به عنوان ملت مسلمان و قهرمان یاد کرد که برای بقای دین خود قیام کردند و امام خمینی فرموده بودند که هجرت، صلابت دینی میخواهد و این نعمت الهی برای افرادی میسر خواهد شد که در این مسیر مصمم باشند. امام خمینی در برابر ملیگرایی و قومیتگرایی ایستادگی کرده و به صراحت اعلام کرد که اسلام مرز ندارد. اگر کشورهای اسلامی و همسایههای افغانستان میخواهند پیمانهای استراتژیک با کشور غربی در کشور ما به امضا نرسد، باید برای وحدت و یکپارچگی مردم افغانستان تلاش کنند. ما باید در مقابل دسیسههای دشمنان اسلام که باعث ایجاد اختلاف در بین مسلمانان میشود از قرآن پیروی کرده و با آگاهی کامل در مقابل طراحان اصلی آن مبارزه کنیم.(۲۳)
– مولوی حبیب الله حسام؛ سابق رئیس شورای اخوت اسلامی افغانستان: «نهضتهای اسلامی در تاریخ بصورت مختلف ارائه شده ولی در زندگی اسلامی ما کم دیده شده که حرکت اندیشه اسلامی مطرح شده باشد و ما باید به این موضوع به صورت جدی بحث کنیم. «سکولاریسم»، تعدد اقوام، دیکتاتورگرایی و قدرت اقتصادی غرب از جمله چالشهای روبرو با نهضت اسلامی بوده که امام خمینی از همه این چالش ها عبور کرد و برای جهان اسلام یک حکومتداری خوب با مدل اسلامی ارائه نمودند.».(۲۴)
– استاد عبدالباری راشد، رئیس اکادمی علوم افغانستان: یاد بود ها و محافل گرامی داشت از شخصیت های بزرگ تاریخ مبنای بسیار بزرگ حق شناسی ملت ها و افراد و اشخاص حق شناس روی زمین دارد، یقیناً این سلسله محافل به منظور دریافت پیام از شخصیت های بزرگ که جهت و مسیر تاریخ را تغیر دادند، می باشد. امام خمینی علاوه بر زیبایی های علمی، زیبایی های سیاسی، فرهنگی، مدنی و درد بود؛ او نه شیعه بود نه سنی، یک مسلمان کاملاً موحد، یک انسان رهیده از تمامی تنگنا های تعصبات مذهبی بود. حضرت امام خمینی در میان شخصیتهای دینی و فرهنگی علمای اهل تشیع و تسنن به اوج عظمت اعظمی خودش به نزد خدا رسیده بود وبراساس نوشته ها و پیام هایی که از حضرت امام خمینی به جامانده احساس میشود ایشان یک رابطه دایمی با خدا داشته است.(۲۵)
– حجت الاسلام والمسلمین استاد شیخ نادر علی مهدوی، وزیر مشاور رئیس جمهور در امور دینی و قومی: انقلاب امام خمینی ارتباط به انقلاب جدّش حضرت امام حسین(ع) داشت و این انقلاب، انقلاب خالص است بخاطر خدا و برای دین خدا و هدایت بشر و نجات از بدبختی و فسق و فجور که نصیب جهان گردید؛ همانطوریکه انقلاب امام حسین(ع) تا دامنه قیامت ادامه دارد به عقیده بنده انقلاب امام خمینی میراث همان انقلاب است و باید گفت که شخصیت امام نیزیک شخصیت پاک و ناب اسلامی بوده که خون مبارک حضرت سید الشهدا(ع) در وجوشان جریان داشته است. موضوعی دیگری که باید به آن اشاره نمود این است که دنیای استبکار و دشمنان اسلام می خواهند تا این انقلاب را به انزوا کشیده و آن را تضعیف نمایند که قاطعانه میگویم که آنها کور خوانده اند و به عقیده شخصی بنده این انقلاب ادامه خواهد داشت و هر روز بر درخشش آن افزوده خواهد شد.(۲۶)
– حجت الاسلام والمسلمین شیخ قربانعلی عرفانی عضو شورای ملی و رهبرحزب وحدت ملت اسلامی: «یک نشریهی عربی در ابتدای انقلاب ایران امام را این چنین به تصویر میکشد؛ «امام خمینی پدیدهایست که جهان اسلام را تسخیر و کشورهای عربی را متحیر کرد او باعث جهش در جهان اسلام گردید و همه را به خود آورد. علم، عرفان، سیاست و کلام همه در ابعاد شخصیتی او وجود داشت. او از کنج مدرسه حرکت کرد و دنیا را تکان داد. او یک مجتهد جامع الشرایط بود و در این عرصه آدم تربیت کرد. مقام معظم رهبری، شهید مطهری، شهید بهشتی و بزرگمردانی دیگری در آن کشور و کشورهای دیگر، شاگردان این مکتب بوده و هستند.(۲۷)
– آیت الله صادقی؛ دبیر شورای مدیریت حوزه علمیه کابل: «تجلیل از امام خمینی در حقیقت پاسداری از ریشه های آرمانی واحیای فرهنگ اسلامی است، از این رو تمام مسلمانان جهان باید این ابر مرد تاریخ را الگو و سرمشق زندگی خویش قرار دهند.»(۲۸)
– حجت الاسلام والمسلمین سید رحمت الله مرتضوی؛ رئیس نمایندگی مجمع جهانی اهل بیت(ع) درکابل: امام خمینی «امام خمینی یک فیلسوف، عارف، فقیه و مفسر به تمام معنا و دارای فضایل و محسنات بود که هرچه نسبت به زندگی ایشان مطالعه شود، فضایل و کمالات او گسترده تر می شود. او زمانی دست به قیام زد که سراسرجهان را دو مکتب مارکسیست و کاپیتالیست فراگرفته بود و هیچ کس به مکتب دیگری فکر نمی کرد. زمانیکه امام راحل مکتب ولایت فقیه را در نجف اشرف تاسیس کرد و در این زمینه کتابهایی نوشت، آنگاه جوانان دنیای اسلام با خواندن این کتاب وآشنایی با طرز تفکر امام خمینی به این نتیجه رسیدند که تنها راه نجات انسان از بد بختی ها، اسلام و مکتب امام خمینی می باشد.»(۲۹)
– حجت الاسلام سید محمد هادی «هادی» رئیس بنیاد فرهنگی، تبلیغی پیامبر اعظم(ص): حضرت امام خمینی، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران یکی از مبارزین موفق جهان اسلام علیه بی عدالتی و استکبار بوده و بیشتر روی کلمه توحید، یک پارچگی و وحدت ملی تاکید داشت. حضرت امام خمینی به منظور نجات مردم مسلمان ازبردگی وارد میدان مبارزه شد و به تنهایی جهان را به لرزه درآورد و مردم را به سوی یک پارچگی دعوت کرد.
اگر امروز کشورهای غربی وارد میدان مبارزه با جهان اسلام می شوند اولین ترس و هراسی که در ذهن آنان خطور می کند همان ایستادگی و شهامت حضرت امام خمینی علیه بیداد گری است.(۳۰)
استاد محمداکبری نماینده مردم بامیان در شورای ملی و رهبر حزب وحدت ملی افغانستان: امام خمینی در زمانی انقلاب کرد که مسلمانان دیگر از برپایی حکومت متقدر اسلامی ناامید شده بودند. او انقلاب ایران را به پیروزی رساند و نهضت اسلامی را در جهان اسلام زنده کرد. اگر اکنون می بینیم که در بسیاری از کشورهای اسلامی خصوصا فلسطین جوانان و دانشجویان پرچمدار نهضت اسلامی هستند این ثمره زحمات امام راحل میباشد. امام خمینی با اندیشه و نظر مبارزاتی و اسلام شناسانهای که داشت اولین پیام و نظرشان این بود که همه عزت را در اسلام جستجو کنند، اگر ما به اسلام تکیه کنیم، بی نیاز از تکیه بر استبداد هستیم، با تکیه بر اسلام و پیروی از اصولات حیات بخش دین مقدس اسلام می توانیم حکومت تشکیل دهیم و می توانیم حکومت اداره کنیم، میتوانیم که مشکلات جامعه خودمان را در پرتو هدایات اسلام حل کنیم و می توانیم دست ابر قدرت ها را از سرزمین ها و ذخائر اسلامی کوتاه کنیم و همه اینها در این نهفته است که ما واقعا تابع اسلام باشیم و تبعیت از دستورات قرآن بکنیم، این بزرگترین پیام اندیشه امام خمینی برا ی جهان اسلام بود.(۳۱).
– حجت الاسلام والمسلمین سید عبدالعظیم فاضل حسینی رئیس بنیاد فرهنگی، خدماتی راه امین: شعارهای امام خمینی برای ملت های مسلمان حیات اندیشه های اسلامی است که منجر به سعادت جامعه اسلامی خواهد شد. امام خمینی وحدت اسلامی را یک عنصر اساسی و لازم در جامعه اسلامی می دانست و معتقد بود که وحدت تنها یک توصیه اخلاقی و اجتماعی و یا فرهنگی نیست، بلکه بزرگترین روش سیاسی جهت قدرتمند شدن جامعه اسلامی در مقابل دشمنان اسلام است، چرا که دشمنان اسلام صدها سال امت اسلامی را با تفرقه و نفاق پراکنده نموده و از همین طریق بر آنان مسلط شده است.(۳۲)
– خانم مسعوده جلال؛ کاندیِدای ریاست جمهوری و وزیر اسبق وزارت امور زنان جمهوری اسلامی افغانستان: امام خمینی موسس و پیشوای جمهوری اسلامی در عصر جدید پیوند نا گسیستنی دارد. انسان فرزانه که برای همیش در قلب ها ی مومنان جاوید خواهد ماند، اندیشه های امام خمینی درگذر گاهی تاریخ نهصتهای اسلامی به مثابه مشعل فروزان بوده که در پرتو دانش الهی که فضیلت و تقوای شان کاروان عدالت و انصاف از تاریکی ظلمات بسوی روشنای رهایی می یابد و به وادی نور گام بر میدارد بدون شک یکی از برجسته ترین چهره های تابناک تاریخ اسلام، تاریخ بشریت در قطار مردان بزرگ جهان حضرت امام خمینی قرار دارد گفتار شفاف انباشته از معنویت، رفتار و کردار خالصانهای که اعتقاد به یکتا پرستی در آن موج میزند از خصائل و برجستگی ها فطری او بود که بدون ظاهر سازی، بدون کمترین توجه به زندگی تجملی و مادی به ارزش های جاودانهی اسلام وبه فروغ جمال الهی عشق میورزید و حیات طیبه اش الگوی مجسم اسلام محمدی(ص) را ارایه نمود.»(۳۳)
– پروفیسور محمد صدیق افغان؛ رئیس مرکز تحقیقات فلسفی ریاضی جهان: امام خمینی بعد از پیامبر گرامی اسلام(ص) و اهلبیتش و بعد از خلفای راشدین به ما زندگی با عزت را آموخت. امام خمینی ثابت کرد که مسلمانان با قدرت ایمان می توانند در مراکز قدرت استکبار انقلاب کنند و قدرت آن زمان غرب و امریکا در تهران بود. امام خمینی تنها به این معنا نبود که اسلام در خطر است بلکه هدف وی ابلاغ این بود که جهانیان بدانند که انسانیت در خطر است.(۳۴)
– استاد سید عنایت الله شاداب، معاون حزب جمعیت اسلامی و استاد دانشگاه کابل: دین و دنیا دو بال حرکت جوامع اسلامی فعال است و بدون هر کدام نمیتوان حرکت نمود. امام خمینی یکی از پیام آوران دین اسلام و جمهوری اسلامی برای نخستین بار برای جهان اسلام تجربه بود. کسانی که دین را منهای سیاست عنوان میکنند، به خاطر این است که دین در مقابل منافع آنان قرار دارد، اگر دین در جهت منافع آنان باشد با دین مخالفت نمیکنند. غربیها کسانی را که موافق شان باشند به مسلمانان روشنفکر، میانه رو اگر مخالف باشند اصولگرا میخوانند. امام خمینی یک تجربهی جدیدی را جهان اسلام آموخت، در شرایطی که در بسیاری از کشورها دین در مکتب مارکسیسم بحیث افیون ملتها عنوان میشد و در جامعه سرمایه داری دین بحیث یکی از پدیده های که باید خلا های روحی انسانها را پر کند یا جواب یا پاسخ به خواسته هایمعنوی باشد، بیش از این نقش ندارد. بنا براین امام خمینی در چنین شرایطی، بهترین نمونه و الگو برای جوامع اسلامی هست.(۳۵)
– محمد اکرام اندیشمند؛ نویسندهی مشهور افغانستان: وفات امامخمینی، شخصیت عظیم عالم اسلام در زمان موجود مایه تأثر و تأسف همه مسلمین به خصوص آنهایی میگردد که بصیرت عمیق و وسعت نظر و اخلاص راستین بر سرنوشت یک میلیارد مسلمان جهان بدون در نظر داشت اختلافات گروهی و مذهبی و بدون داشتن افکار جاهلانه نشنلیستی، میاندیشند و استکبار روس و امریکا را من حیث خطرناکترین و سازش ناپذیرترین دشمن اسلام و مسلمانها تشخیص مینمایند. وقتی ما به شخصیت امام خمینی با چنین دید و نگرشی نظر بیفگنیم به حق که او را بزرگترین شخصیت دنیای اسلام در عصر موجود مییابیم.(۳۶)
– محمد امینفروتن؛ از شخصیتهای جهادی وفرهنگیافغانستان: انصافاٌ جا دارد تا دراین محفل [دومین سمینار افغانستان در تهران] دوستانه یاد قلندر بزرگزمان ودرویش جرعه به دستی از مبارزه و عرفانرا که به خاطر آبرو و حیثیت اسلام و مسلمین به پا خواست وامت بزرگی از اسلام را آبرو و حیثیت بخشید، گرامی بداریم؛ آری یاد خمینی عزیز، این آزادهی بزرگ تاریخرا که پس از نیم قرن مبارزه و کشمکش در قطعهی خاکی از بهشت زهرا آرام گرفت.(۳۷)
– آرش ولوالجی؛ از فرهنگیان افغانستان: بزرگی وبلندی مقام امام خمینی را باید در بلندی و شکوه انقلاب اسلامی ایران جستجو کرد و تقلیب نظام پوسیده و فرتوت پهلوی و آنگاه اعلام و اعلان خصومت علنی استکبار و ارتجاع جهانی به سرکردگی امریکا وروسیهی جهانخوار، علیهجمهوری اسلامی ایران که تازه تأسیس و تشکیل گردیده بود، خود از علایم و مشخصات بزرگ این انقلاب تواند بود.(۳۸)
– حفیظ منصور، از شخصیتهای فرهنگی دوران جهاد و عضو شورای ملی افغانستان: امام خمینی، یکی از شخصیتهای بزرگ جهان اسلام و یگانه مسألهای که باعث محبوبیت او در بین ملتهای ستمدیده گردید این بود که ایشان افسانهی رهبری را شکست و مدلهای حکومتی با قصرهای مجلل و سر به فلک کشیده را دگرگون کرد و نوع دیگری از حکومت را به وجود آورد. امام خمینی از اسلام نظامی ساخت که برخلاف تصور دشمنان اسلام، به پایش ایستاد و تسلیم قدرتهای شرق و غرب نگردید.(۳۹)
– دکتر سید عبدالحمید معصومی، محقق و پژوهشگر علوم دینی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد:
امتیازاتی که امام خمینی داشت، نمیتوان در فرد دیگری یافت و یکی از ویژگیهای امام علم ایشان بود که صدها و شاید هزاران دانشجوی بلند رتبه حوزه از محضر تدریس و تحقیق ایشان استفاده میکردند که شاگردان و کتابهای ایشان شاهدی بر این مدعا هستند. علم و عالم جایگاه ویژه و حرمت خاصی در وجدان اخلاقی انسانها دارد که امام از چنین جایگاهی برخوردار بود.
امام در عرفان، تهذیب اخلاق و تزکیه باطن از افراد سرآمد روزگار بود و بطور یقین مادیات، ظواهر زندگی و ثروت ذرهای بر ایشان تسلط نداشتند. امام خمینی به آزادی و آزادگی کامل رسیده بود و بهترین مدرک و سند در این زمینه شیوه زندگی ایشان از اوایل جوانی تا مراحل کهولت و پیری بود که در کمال آزادگی و حریت از وابستگیها به سر میبرد. کسی که در میان دنیایی از ثروت قرار داشت، حتی به اندازه یک دینار و دلار مال نیندوخت و در برابر مردم و مؤمنان متواضع اما در برابر زورگویان با صلابت و قاطعیت رفتار میکرد. امام با جرأتی بیشتر از شیر، «رضا خان» را قلدر و آمریکا را امالفساد قرن خواند و به راحتی اعلام کرد که آمریکا هیچ غلطی نمیتواند بکند.(۴۰)
– مولوی محمد مختار مفلح رهبر نهضت اسلامی افغانستان: جهان اسلام رسالتی بزرگ بر دوش دارد و آن واکاوی اندیشههای امام خمینی است و او شخصیتی فرامرزی است و به جهان اسلام تعلق دارد و در زمانی که جهان به افغانستان پشت کرده بود، این امام خمینی بود که از حمایت مالی و معنوی به مردم مسلمان افغانستان دریغ نکرد و به مجاهدین افغانستان روحیه داد تا ارتش سرخ شوروی را به زانو در آوردند.(۴۱)
– نجم الرحمن مواج عضو شورای مرکزی اتحادیه ژورنالیستان و نماینده اساتید و دانشجویان دانشگاه کابل: امام خمینی فرزند راستین مکتب توحید با طرح ولایت فقیه اسلام را رنگ و جان تازهای بخشید و او با روشنگری جهان اسلام را در مقابل بیگانگان بیدار کرد و اسلام را جان تازه بخشید و با فریاد نه شرقی و نه غربی، شرق و غرب را شکست داده و به مسلمین آموخت که باید بر پای خویش بایستند(۴۲)
– مولوی کمال الدین حامد استاد دار العلوم عالی علوم عربی کابل، معاون مدرسه ابوبکر صدیق و عضو شورای اخوت اسلامی افغانستان: امام خمینی به جهانیان فهماند که اسلام یک حکومت سیاسی است و دین جدا از سیاست نیست. امام خمینی تعهد را در متن سیاست قرار داد که لازمهی هر متفکر سیاسی است و بدین لحاظ ولایت فقیه را مطرح کرد. امام خمینی هنگامی در برابر کفر و ابرقدرتها ایستاد که در دنیا، شعار دین افیون ملتها است سر داده میشد و زمانی درس آزادگی به ملتهای مسلمان داد که بیشتر کشورها وابسته به الحاد شرق یا غرب بودند ولی آن حضرت با شعار نه شرقی نه غربی، بیداری اسلامی را مطرح کرد.(۴۳)
– استاد سید عمر اعزامی عضو علمی اکادمی علوم افغانستان و مدیر مسئول نشریه تفکر گفت: امام خمینی در هر دو عرصه موفق بود. نام بلند این پیشوا، همواره در تاریخ ایران و جهان روشن خواهد ماند. اسلام و ایران با نام او گره خورده، چرا که انقلاب ایران حیات بخش و مردمی بود که بر اثر ظلم به خواب عمیق فرو رفته بودند. فریاد امامخمینی آینده جهانشمول خواهد شد و آن روز نزدیک است.(۴۴)
– مولوی عزیزالله مفلح، خطیب مسجد شیرشاه سوری کارته چهار کابل: امام خمینی با استعداد خدادی خودش در مقابل شرق و غرب ایستادگی نمود و او با شهامت خود رژیم چند هزار ساله و منحط پهلوی را سرنگون و نظامی را پایه گذاری نمود که امروز در مقابل طوفانها و خطرات استحکام خود را حفظ نمود.»(۴۵)
حجتالاسلام شیخ عزیز الله نجفی، عضو شورای ولایتی هرات و از چهرههای جهادی افغانستان: جهانی سخن میگفت و جهانی نگاه میکرد، حرکتهای امام امروزه باید برای تمام مسلمانان، به خصوص مسلمانان افغانستان الگو باشد، چرا که امام جامعه اسلامی را از دست دشمنان اسلام نجات داد و ما نیز باید ویژگیهای امام را سر لوحه زندگی قرار دهیم. آنچه که بیش ازهمه برای امام مطرح بود، اسلام عزیز بود واو با پیروی از قرآن، همیشه در سخنان خود میگفت که ملاک برای ما در تمام زمینه ها اسلام است.(۴۶)
– استاد محمد کاظم کاظمی، شاعر و پژوهشگر معروف افغانستان: شب اول «گنگره شعر حوزه» در مشهد بود و در جریان برگزاری مراسم بودیم که خبر رسید: حال جسمی امام مساعد نیست و این خبر حال همه را منقلب کرد. صبح روز دوم گنگره بود که آن خبر جانسوز منتشر شد، وضعیت عجیبی در میان شاعران به وجود آمد و در همان ساعات اولیه درگذشت ایشان، بسیاری از شاعران در فراق ایشان شعر گفتند.
قرار شد مسئولان گنگره را تعطیل کنند، اما وقتی مسئولان فضا را اینگونه دیدند، قرار برآن شد که گنگره شعر به کار خود ادامه دهد. آن شب برنامه ویژهای با نام «در سوگ آفتاب» برگزار شد و بسیاری از شاعران مطرح ایران و من به نمایندگی از شاعران مهاجر افغانستان در آن شب، شعر خواندیم.
آن شب وقتی شاعران شعر میخواندند همه گریه میکردند، شعر علی معلم همه را منقلب کرد و همه حضار را به گریه انداخت. من هم در همان ساعت اولیه که خبر رحلت امام را شنیدم شعری در سوگ امام سرودم، آن شب وقتی در کنگره شعر خواندم، فضای خاصی درمراسم به وجود آمد، شاعران و شرکتکنندگان با صدای بلند گریه میکردند.(۴۷)
پی نوشت:
۱) سخنرانی آیتالله العظمی شهید واعظ، پیرامون حکومت معنوی و مادی، سال ۱۳۵۱، کابل .
۲) پایگاه اطلاع رسانی امام خمینی.
۳) سید محمد علی شاه سجادی سرپلی، شاهد یاران / 64 / 7 .
(علامه شهید سید اسماعیل بلخی روحانی، شاعر، فعال سیاسی و از پیشگامان نهضت اسلامی افغانستان:)
۴) نهضتهای اسلامی در صدساله اخیر، ص ۹۵-۹۶، تاریخ 1363 .
۵) جریده پکتیکا، ۲۴/۹/۱۳۴۹، ص ۴، و نیزکیهان اندیشه، شماره ۲۹ فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۹، ص۱۹۸-۱۹۹ .
(علامه شهید سیدمحمدحسین مصباح وکیل امام خمینی در امور شرعیه و حسبیه)
۶) مجله میثاق خون، شماره ۲-۳ ساله ۱۳۶۸، ص ۱ .
۷) اخبار هتفه، شماره ۲۲(شماره مسلسل ۷۴) سال دوم، ۱۷ جوزای ۱۳۶۹ .
۸) به نقل از نشریه اخوت، دبیرخانه مجمع علمای شیعه و سنی افغانستان، ص۳۲ .
۹) امام خمینی در حدیث دیگران، علیاکبر مرتضایی، صص۱۵۱ و ۱۵۲ و ۱۵۳٫
۱۰) دومین سمینار بررسی اندیشه های امام خمینی از سوی نهادهای همسو ۱۴ جوزا ۱۳۸۸ در مدرسه علمیه محمدیه آیت الله العظمی شهید واعظ .
۱۱) فرازی از پیام تسلیت پروفسور ربانی به آیت الله خامنهای به مناسبت رحلت امام خمینی، به نقل از مجلهی میثاق خون، سال چهارم، شماره(۲-۳)۱۳۶۸، ص۶ .
۱۲) دومین سمینار بررسی اندیشههای امام خمینی از سوی نهادهای همسو ۱۴ جوزا ۱۳۸۸ در مدرسه علمیه محمدیه آیت الله العظمی شهید واعظ .
۱۳) در بخش از پیام آیت الله محسنی به مناسبت بیست و چهارمین سالگرد ارتحال امام خمینی در سمیناری تحت عنوان: «امام خمینی و نهضت اسلامی» ۹ جوزا ۱۳۹۱ خورشیدی در کابل از سوی بنیاد فرهنگی و اجتماعی راه امین.
۱۴) روزنامه سخن جدید، شماره ۳۳۰، دوشنبه ۱۵ جوزا ۱۳۹۱ .
۱۵) سخنان حکمتیار در دفتر مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به نقل از نشریه راه حق، شماه ۱۷، سال سوم، ۳۰ آذر(قوس) ۱۳۶۰ خوریدی، برگرفته از کتاب «افغانستان درکلام امام» ص ۳۲ ..
۱۶) امام ازدیدگاه شخصیتهای افغان و جهان، ص ۳۳٫
۱۷) اولین «سیمینار بین المللی بررسی اندیشههای امام خمینی» در هوتل انصاف واقع شهر نو کابل، بتاریخ۱۴ / ۳ / ۱۳۸۷ خورشیدی بمناسبت نوزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی.
۱۸) همان .
۱۹) همان .
۲۰) همان .
۲۱) دومین سمینار بررسی اندیشه های امام خمینی از سوی نهادهای همسو ۱۴ جوزا ۱۳۸۸ در مدرسه علمیه محمدیه آیت الله العظمی شهید واعظ .
۲۲) پایگاه اطلاع رسانی حوزه / ۱۲/ ۳/ ۱۳۸۸ / به نقل از خبرگزاری اهل بیت – ابنا-
۲۳) پایگاه اطلاع رسانی پیام آفتاب زیرعنوان«امام خمینی در اندیشه برخی از شخصیتهای افغانستان» / ۱۴ جوزا ۱۳۹۲ به نقل از خبرگزاری فارس .
۲۴) به مناسبت بیست وپنجمین سالگرد ارتحال امام خمینی در سمیناری تحت عنوان: «امام خمینی و حکومت اسلامی» ۱۳ جوزا ۱۳۹۲ خورشیدی در کابل از سوی بنیاد فرهنگی، تبلیغی پیامبراعظم(ص).
۲۵) اولین «سیمینار بین المللی بررسی اندیشههای امام خمینی» در هوتل انصاف واقع شهر نو کابل، بتاریخ۱۴ / ۳ / ۱۳۸۷ خورشیدی بمناسبت نوزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی.
۲۶) همان .
۲۷) دومین سمینار بررسی اندیشههای امام خمینی از سوی نهادهای همسو ۱۴ جوزا ۱۳۸۸ در مدرسه علمیه محمدیه آیت الله العظمی شهید واعظ .
۲۸) ۱۴ جوزا ۱۳۹۲ خورشیدی در همایشی از سوی شورای مدیریت در کابل به مناسبت بیست و چهارمین سالگرد ارتحال امام خمینی .
۲۹) همان .
۳۰) اولین «سیمینار بین المللی بررسی اندیشههای امام خمینی» در هوتل انصاف واقع شهر نو کابل، بتاریخ۱۴ / ۳ / ۱۳۸۷ خورشیدی بمناسبت نوزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی.
۳۱) همان .
۳۲) چهارمین سمینار بررسی اندیشههای امام خمینی از سوی نهادهای همسو ۱۴ جوزا ۱۳۹۰ خورشیدی درهوتل کابل شاهان .
۳۳) اولین «سیمینار بین المللی بررسی اندیشههای امام خمینی» در هوتل انصاف واقع شهر نو کابل، بتاریخ۱۴ / ۳ / ۱۳۸۷ خورشیدی بمناسبت نوزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی.
۳۴) همان .
۳۵) همان .
۳۶) مجله میثاق خون، سال چهارم، شماره(۲-۳)، ص ۱۶.
۳۷) در دومین سمینار افغانستان در تهران در تاریخ (۱۰/۷/۶۸) .
۳۸) دومین سمینار بررسی اندیشههای امام خمینی از سوی نهادهای همسو ۱۴ جوزا ۱۳۸۸ در مدرسه علمیه محمدیه آیت الله العظمی شهید واعظ .
۳۹) اولین «سیمینار بین المللی بررسی اندیشههای امام خمینی» در هوتل انصاف واقع شهر نو کابل، بتاریخ۱۴ / ۳ / ۱۳۸۷ خورشیدی بمناسبت نوزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی.
۴۰) پایگاه اطلاع رسانی پیام آفتاب زیرعنوان«امام خمینی در اندیشه برخی از شخصیتهای افغانستان» / ۱۴ جوزا ۱۳۹۲ به نقل از خبرگزاری فارس .
۴۱) ایرنا(خبرگزرای جمهوری اسلامی)، ۱۲ خرداد ۱۳۹۳ .
۴۲) پایگاه اطلاع رسانی پیام آفتاب زیرعنوان«امام خمینی در اندیشه برخی از شخصیتهای افغانستان» / ۱۴ جوزا ۱۳۹۲ به نقل از خبرگزاری فارس .
۴۳) همان .
۴۴) دومین سمینار بررسی اندیشههای امام خمینی از سوی نهادهای همسو ۱۴ جوزا ۱۳۸۸ در مدرسه علمیه محمدیه آیت الله العظمی شهید واعظ .
۴۵) همان .
۴۶) پایگاه اطلاع رسانی پیام آفتاب زیرعنوان«امام خمینی در اندیشه برخی از شخصیتهای افغانستان» / ۱۴ جوزا ۱۳۹۲ به نقل از خبرگزاری فارس .
۴۷) همان .