در جوامع اسلامی مخصوصا در افغانستان لیالی قدر از شب ۱۹ ماه مبارک همزمان با شب ضربت خوردن امام علی ابن ابی طالب(ع)، اولین شب از شب های آسمانی و ملکوتی قدر، از سوی مومنان تجلیل و گرامی داشت گرفته می شود.
چند سالیست که مجمع بقیۀ الله(عج) یکی از شب های قدر را در منازل یکی از اعضای این مجمع برگزار می نمایند، دیشب، شب ۲۳ ماه مبارک رمضان را اعضای مجمع فرهنگی بقیۀ الله(عج) در منزل سید آقاحسن میرزای قدر گرفتند و میزبان حضور علما و مومنین شب زنده دار بودند.
شرکت کنندگان با ادای نماز مخصوص شب قدر با برسرگذاشتن قرآن، خواندن دعای جوشن کبیر توسط حجج اسلام؛ سید جعفر صالحی، سید حسن فاضل زاده، سید رضا جوادی، داکتر سید علی معلم زاده، سید رضا احسانی، سید عباس حسینی، سید های میرزایی و… به پیشگاه خدای متعال استغاثه نموده و برای برقرای صلح و امنیت و اعاده عزت درکشورهای اسلامی دعا نمودند.
در این مراسم عبادی و معنوی، حجج اسلام سید حعفر عادلی«حسینی» و سید عقیل حسینی شب های قدر و شهادت حضرت امام علی(ع) را یکی از مناسبت های مهم شب قدر و نزول قرآن کریم خواندند.
آنان در رابطه با فضائل اولین پیشوای عدالت خواهان جهان به گوشه های از زندگانی آن حضرت اشاره نمودند و نیز اظهار نمودند که دریکی از این شب قرآن به پیامبر نازل شده و امام علی(ع) شب ۱۹ این ماه درمحراب عبادت به دست شقی ترین انسان ضربت می خورد، باید گفت که یک نوع پیوند بین علی و قرآن وجود دارد.
یکی از این سخنرانان تصریح تصریح کرد: درمنابع روایی شیعه و سنی نقل شده است که «علی مع القرآن و القران مع علی» علی از قرآن و قرآن از علی هرگز جدا نمی شوند.
وی افزود: بر مسلمانان است که سیره و رفتار امام علی (ع) را در زندگی خود الگو و سرمشق قرار دهیم و سفارشات و رهنمود های آن حضرت را سر لوحه کارخود بسازند.
همچنین در این مراسم، بمناسبت شب شهادت مولای متقیان حضرت علی ابن ابطالب(ع) مداحی و روضه خوانی حجت الاسلام سید محمد هاشمی سوگواری گردید و مومنان در غم فراق آن امیر بی بدیل تاریخ انسان عزاداری نمودند.
اینک متن سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین سید جعفرعادلی«حسنیی» حضور خوانندگان محترم تقدیم است:
شب قدر و نزول قرآن کدام شب است؟
شب ۲۳ رمضان که احتمال شب قدر هست، اشاره مختصر پیرامون شب قدر و نزول قرآن کریم و در پایان برخی ویژگی های اخلاقی و تربیتی حضرت امام علی(ع) را یاد آوری می نمایم.
در قرآن کریم آیهاى که به صراحت بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمىشود. ولى از جمعبندى چند آیه از قرآن کریم مىتوان فهمید که شب قدر یکى از شبهاى ماه مبارک رمضان است. قرآن کریم از یک سو مىفرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُّبَارَکَهٍ»(۱) این آیه گویاى این مطلب است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده و از سوى دیگر مىفرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ»(۲) و گویاى این است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده و در سوره قدر مىفرماید: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» (۳) از مجموع این آیات استفاده مىشود که قرآن کریم در یک شب مبارک و در ماه رمضان که همان شب قدر نازل شده است.
پس شب قدر در ماه رمضان است. اما این که کدام یک از شبهاى ماه رمضان شب قدر است، در قرآن کریم چیزى برآن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار مىتوان آن شب را معین کرد. در بعضى از روایات منقول از پیامبر اسلام(ص) ائمه اطهار(ع) شب قدر مردد بین نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است.(۴) اما روایات منقول از طرق اهل سنت شب بیست و هفتم ماه رمضان شب قدر است(۵) و در آن شب قرآن نازل شده است.
شب قدر، از شب‌های مقدس و متبرک اسلامی که در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی‌رسد. این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است. عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه است. در این شب، مقدرات یک سال انسان‌ها و روزی‌ها، عمرها و امور دیگر مشخص می‌شود. ملائکه در این شب بر زمین فرود می‌آیند، نزد امام زمان(عج) می‌روند و آنچه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می‌دارند.
شب‌زنده‌داری و تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب، بسیار توصیه و تأکید شده است.
خداوند متعال، زمان نزول قرآن را شب قدر معرفى مىکند. روایاتى، به ابتداى وحى و نزول نخستین آیات قرآنى در روز بعثت اشاره دارد. این تعارض چیست و از کجا ناشى مىشود؟
برخى از مفسّران قرآن که در جهت حل این تعارض بر آمدهاند، دیدگاههایى را به شرح زیر ابراز داشتهاند:
۱٫ بعثت و ابتداى نزول قرآن، هر دو در ماه مبارک رمضان اتفاق افتاده است.
۲٫ آغاز بعثت نبوى، در قالب وحى قرآنى نبوده است.
۳٫ پیامبراسلام(ص) در ماه رجب مبعوث گردیده، و نخستین آیات قرآنى هم در همان روز فرود آمده است؛ امّا نزول چند آیه در مقام بعثت، به مفهوم نزول قرآن نیست.
۴٫ پیامبر دو بعثت داشته است: بعثت اول، در ماه رجب و بدون وحى قرآنى؛ و بعثت دوم، توأم با دستور دعوت عمومى و نزول آیاتى از قرآن، در شب قدر ماه مبارک رمضان.
۵٫ قرآن دو نوع نزول داشته است: «دفعى» و «تدریجى». دفعى آن در شب قدر، و تدریجى آن در مناسبتهاى مختلف و در مدت بیست و سه سال نبوت پیامبر گرامی اسلام است.
مطلب دیگری که می خواستم عرض کنم، یک شب از عروج اولین شهید محراب و مظلوم عالم حضرت امام علی(ع) می گذرد، در این فرصت به دو ویژگی ویژگی اخلاقی و تربیتی آن حضرت اشاره می کنم:
۱٫ ایثار حضرت على(ع)
درس ایثار و سخاوت را باید از مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مخصوصا حضرت علی(ع) بیاموزیم.
از ابن عباس نقل شده: امام حسن و حسین(ع) به شدت مریض شدند، به گونهاى که همه اصحاب پیامبر از آنان عیادت کردند و در میان آنها ابو بکر و عمر نیز بودند، گفتند: اى ابوالحسن اگر براى خدا نذر مىکردى (بهتر بود) امام على(ع) گفت: نذر مىکنم که اگر خداوند دو نوه پیامبر گرامی اسلام(ص) را شفا دهد، سه روز، روزه بگیرم، فاطمه آن را شنید و گفت، براى خدا در گردن من همان باشد که تو گفتى، حسن و حسین نیز آن را شنیدند و گفتند: اى پدر براى خدا در گردن ما همان باشد که تو گفتى. خدا آنها را شفا داد، و آنان برای ادای نذرشان سه روزه گرفتند.
حضرت على(ع) شبى را براى آب یارى نخلستان شخصى، اجیر شد تا در برابر آن، مقدارى جو، از صاحب نخلستان، مزد بگیرد، آن شب را تا صبح به کار و آب یارى پرداخت و آن مقدار جو را گرفت، آن مقدار جو را سه قسمت کرد،یک قسمت آن را آرد نمود و با آن نان تهیّه کرد، همان دم مسکین آمد و تقاضاى غذا کرد، حضرت آن نان را به او داد.
با قسمت دوّم آن جو، نیز نان تهیّه کرد، وقتى آماده شد، یتیمى آمد و تقاضاى کمک کرد، حضرت آن نان را به او داد.
با قسمت سوّم آن جو، نیز نان تهیّه کرد، وقتى که آماده گردید، اسیرى آمد و تقاضاى غذا کرد، حضرت، آن نان را به او داد، و خود و همسر و فرزندانش گرسنه ماندند و به این ترتیب سه روز را فقط با آب روزه گرفتند که اکثر مورخان، محدثان و مفسران شیعه و اهل سنت معتقدند که تعدادی از آیات سوره هل اتی در شأن عترت رسول خدا(ص)، یعنی امام على، فاطمه، حسن و حسین(ع) نازل شده و زمان نزول آن در ماه ذیحجه پس از ادای نذری بود که امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) برای شفای حسنین(ع) کرده بودند وخداوند آیاتى از سورهاى انسان (هَلْ اتى) را در شأن آن حضرت و اهل بیتش(ع) نازل کرد، که در یکی از آیات این سوره مىخوانیم: «وَ یَطْعِمُون الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِشکیا وَ یَتیِماَ وَ اَسِیرا»(۶) و غذاى (خود) را بااینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» مىدهند.
۲٫ تیم نوازی حضرت علی(ع)
امام علی(ع) با بیچارگان و یتیمان چگونه رفتار می کند؟
جورج جرداق نویسنده متفکر مسیحی در کتاب صدای عدالت انسانیت داستان از کودک نوازی حضرت علی(ع) را چنین می نویسد: امام علی(ع) در عین زُهد، جهاد در راه خدا را برگزید و مانند دیگر زاهدان به گوشه انزوا نرفت. او در عین مهربانی نسبت به بیچارگان، به فتح قلعه های ستم همت گماشت و در راه کمک به درماندگان، کاخ دشمنان را با خاک یکسان کرد و در مکارم اخلاق، به حدّ اعلی رسید. تاریخ گواهی می دهد که او با آنکه هزاران پیرو داشت، در شجاعت بی نظیر بود، اما در برابر یک طفل یتیم متواضعانه رفتار می نمود، جورجرداق می گوید، من وقتی که خواستم داستان کودک نوازی او را بنویسم، آنچنان تحت تأثیرقرار گرفتم و نتوانستم جلو اشکم را بگیرم، هربار چند سطر از داستان را می نویشتم، با ریختن اشکهایم نوشته پاک می شد.
روزهای پس از پیامبراسلام(ص)
باید قبول کرد مدت ۲۳ سال برای فراموش کردن عادات چند صد ساله جاهلی و عمیق شدن صلح و آشتی مدت بسیار کمی بود به همین جهت است که می بینیم در همان لحظات اول رحلت رسول خدا(ص) و بلکه از روزهای آخر عمر حضرت بار دیگر تعصبهای جاهلی و اختلافات داخلی شعله می کشد، دسته بندیها و باندبازیها شروع می شود و هر حزبی به سرعت برای دریافت سهم بیشتری از حکومت و …. نقشه ریخته و نیرو جمع می کند. به این ترتیب سخن رسول خدا(ص) که آینده را تیره و تاریک پیش بینی می کرد، به وقوع می پیوندد، به گونه ای که اسدالله غالب علی بن ابیطالب(ع) مرد جبهه ها و جنگها و کشنده ابطال عرب، برای مدت طولانی در خانه نشسته و سکوت اختیار می کند. فلسفه سکوت امام علی(ع) در برابر حق کشیِ ظالمانه ای آن روزگار از روی ترس و وحشت نبوده است، چرا که شجاعت و رشادت های مولای متّقیان علی(ع) امری که صفحات تاریخ خود گواه بر صدق و راستی آن است. چنانچه خود حضرت می فرماید: فَصَبَرتُ و فی العین قَذًی، وَ فی الحَلقِ شجاً؛ صبری که همچون خار در چشم و استخوان در گلو بود!
اوضاعی که پس از رحلت پیامبر(ص) شکل گرفت، بسیار پیچیده و سخت بود. امیرمؤمنان علی(ع) در آن اوضاع برخلاف تصور برخی منفعلانه عمل نکرد، بلکه حضرت در روبه‌رو شدن با مسایل پس از پیامبر، ماجرای سقیفه و دیگر حوادث، کاملا منطبق بر یک راهبرد رفتار کرده است؛ راهبردی که بنیان آن را پیامبر گذاشته بود. امیرمؤمنان در ۲۵سال دوری از حکومت، مکرر از مطلبی سخن گفته که کمتر به آن توجه شده و آن پیمان و تعهدی است که پیامبر(ص) از امام علی(ع) برای مسایل پس از خود گرفته بود. پیامبر(ص) دو فضا را برای علی(ع) بازگو می‌کند و خطاب به ایشان می‌فرماید که در هرکدام از این فضاها چه نوع موضعی را اتخاذ کند. علی(ع) هم پس از رحلت پیامبر(ص) کاملا خود را متعهد به این تعهد می‌دانست.
همچنین اذیت و آزار پیروان و شیعیان امیر مؤمنان حضرت علی(ع) از روزگار آن حضرت آغاز و تا به امروز ادامه دارد.
آنگاه که آن حضرت رسما و به درخواست اکثر قریب به اتفاق مردم خلافت را پذیرفت، دشمنی با آن حضرت به اوج خود رسید. بخش عظیمی از این دشمنی ها بدان جهت بود که خلافت نزد امام علی(ع) وسیله ای برای احیای حقّ و عدل در جامعه بود و حضرت از همان آغازین روزهای پذیرش خلافت، صریح و روشن در خطابه های خویش بیان کرد و با مردم در میان گذاشت. از این رو، جبهه گیری ها در برابر آن حضرت آغاز شد، قاسطین، مارقین و ناکثین، هر کدام با روش ها و تاکتیک های مخصوص به خود، مقابله با علی بن ابی طالب(ع) و راه و رسم او را آغاز کردند.
قیام امام زاده یحیی بن زید(ره) نوه امام سجاد(ع) که در سال ۱۲۵ هجری قمری بر ضد حکومت اموی که در شبیرغان ولایت سرپل شمال افغانستان به شهادت رسید و همین طور سادات بنی فاطمی و مریدان شان هزاره های پاکدل مخلص، عاشقان و محبان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) که غور اولین محل تمرکز شیعان مناطق مرکزی بود و آنها بین سال‌های ۳۵ تا ۴۰ قمری به خاطر رفتار شایسته جعده بن هبیره مخرومی خواهر زاده حضرت علی(ع) از دل و جان مسلمان شدند.(۷)
حکام مستبد گذشته افغانستان به دستور انگلیسی ها، خصوصا عبدالرحمن خان برای تحریک احساسات مردم بر ضد شیعیان، اقدام به تبلیغات وسیع کرد و از جمله وادار کردن بعضی از علمای اهل سنت را بر صدور فتوا مبنی بر تکفیر شیعیان و لزوم جهاد بر علیه آنان، علمای شیعه مخصوصا حضرت آیت الله العظمی حجت(ره) که پدر و عمویش نیز توسط این حاکم ظالم به شهادت رسیده بودند و به شهادت تاریخ در یک جنگ نابرابر ۶۲ درصد از جمعیت هزاره در دوره عبدالرحمان به جرم تشیع قتل عام شدند.
لذا عالمان دیروز تعصب مذهبی و ضدیت عبدالرّحمن با شیعیان را به خوبی درک کرده بودند،در تحریک احساسات مردم برای دفاع از کیان مذهب و تحکیم عقاید مذهبی آنان، نقش اصلی داشتند.آنها بودند که علی رغم جو شیعه ستیزی، بذر محبت خاندان عصمت و طهارت، حقانیت مذهب امامیه را در دلهای مؤمنان کاشتند و با تبلیغ و تعلیم ارزشهای دینی، شیعیان مخلص را در افغانستان مرکزی رهبری و هدایت کردند.
علمای گذشته کشور نقش نهایت موثر و جایگاه بس ارزشمند و تاثیرگذاری را در جامعه بازی نمودند و آنها مانند رهبران فعلی جامعه هزاره و تشیع نبودند که فقط به منافع خودشان فکر می کردند، از مشکلات و معضلات وارده بر جامعه خویش چشم پوشی می نمودند، با آنکه در شرایط کنونی که آزادی بیان و دموکراسی هست و مردم تشیع اعلام موجودیت می توانند، اما چند سال است که رهبران، مخصوصا آنهاییکه از آدرس همین مردم به نان و عنوان رسیده اند و هم اکنون در حکومت وحدت ملی حضور دارند و اما بخاطر مصلحت اندیشی و حفظ چوکی و مقام، تا کنون نتوانستند معضلهء کوچی ها را در هزاره جات حل نمایند. چرا رهبران که امروز بجای شعار مذهبی شعار قومی را سر می دهند و میان شیعیان شکاف عمیق ایجاد نموده اند که برخی آنان در حکومت وحدت ملی نیز حضور دارند موضوع حل منازعه کوچی و ده نشین را جدی نمی گیرند و طی ماه های اخیر شاهراه میدان وردک که پایتخت را به مناطق مرکزی کشور وصل می کند، شاهد کشتار افراد ملکی بوده و به دلیل وخامت اوضاع امنیتی به جاده مرگ مسمی شده و چندی قبل در منطقه جلریز، نزدیک چهل تن از سربازان اربکی، مدافعین صادق و جان به کف این وطن را به جرم شیعه و هزاره بکُشند و بعداً جسد قربانیان حراست از افغانستان را دور از احترام به کرامتِ انسان، از تعصب و کینه مُثله نمایند. اما در گذشته عالمان دین چون مرحوم آیت الله العظمی حجت(ره) شهید آیت الله العظمی واعظ(ره) شهید علامه بلخی(ره)، آیت الله العظمی شهید افشار(ره) و دیگر بزرگان بخاطر دفاع و احیای هویت دینی و مذهبی این مردم زندان رفتند و جان دادند که جایگاه آن عالمان دینی با این رهبران اصلا قابل مقایسه نیستند.
شب قدر و عروج امام علی(ع)
از آنجایی‌که قرآن همراه با عترت نجات‌بخش است و آنها از هم قابل تفکیک نیستند. به نظر من در اینکه امیرالمومنین علی(ع) به‌عنوان مظهر ولایت و برجسته‌ترین رهبر الهی پس از پیامبر اسلام(ص) در لیالی قدر ضربت می‌خورد و در همین لیالی عروج می‌کند برای اهل دل و خردمندان رمز و رازی است و تاکیدی است بر پیوند قرآن و عترت.
حضرت علی(ع) در هنگامی که مشغول خواندن نماز صبح در مسجد کوفه توسط عبدالرحمن بن ملجم و با یک شمشیر مسموم از ناحیه سر ضربت خورد. عبدالرحمن این عمل را به قصد انتقام گیری از وی در قبال کشتگان نهروان، انجام داد. دو روز بعد در ۱۹ یا ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجری امام علی(ع) در سن ۶۳ سالگی درمحراب عبادت به شهادت رسید.
هنگامی که حضرت علی(ع) را به خانه آوردند و بستری شد، فرزندانش یک به یک آمدند به دست و پای پدر افتادند و قدم مبارک او را بوسیدند و میگفتند: کاش مادرمان فاطمه(س) زنده بود و ما را تسلی می داد، کاش در مدینه کنار قبر جدمان رسول خدا(ص) بودیم و درد دل خود را به آن حضرت میگفتیم.
امیرالمومنین(ع) در این هنگام نگاهش به امام حسین(ع) افتاد و فرمود: «یا اَباعَبْدِاللّهِ اَنْتَ شَهِیدُ هذِهِ الاُْمَّهِ، فَعَلَیْکَ بِتَقْوى اللّهِ وَالصَّبْرِ عَلى بَلائهِ» اى حسین! تو شهید این امّت هستى، بر تو باد تقوى و صبر بر بلا…..(۸)
پی نوشت ها:
۱٫ سوره دخان، آیه ۳ .
۲٫ سوره بقره، آیه ۱۸۵٫
۳٫ سوره قدر، آیه ۱٫
۴٫ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۵۱۹ .
۵٫ تفسیر الدرالمنثور، ج۶ .
۶٫ سوره هل اتی(انسان)، آیه ۸٫
۷٫ مقدسی، احمد؛ احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، بی نا ، لیدن ، ۱۹۰۶م. موسوی،سید عسکر؛ هزاره ها ، تهران ، انتشارات عرفان، ۱۳۸۴ش .
۸٫ کبریت الاحمر، ص ۲۷۰٫ سوگنامه آل محمد(ص) ص ۴۹٫
تهیه و تنظیم گزارش سید عباس حسینی