(به بهانه ای سی و مین سالگرد تأسیس حزب حرکت اسلامی افغانستان)
آیت الله محسنی رئیس فعلی شورای علمای شیعه افغانستان، آن زمان در سوریه بسر می برد، وی توسط بزرگانی مربوط بیوت و هواداران آیات عظام؛ مرحوم حجت کابلی، شهید واعظ، شهید افشار و… در صحنه سیاسی و جهادی علیه اشغالگران دعوت و در 19 حمل سال ۱۳۵8 خورشیدی حزب حرکت اسلامی افغانستان توسط جمعی از علما و تحصیل کردگان و شخصیت های متنفذ علمی و اجتماعی و مسئولین گروه‌های چون: دفاع از محراب، ملت، تشیع، قرآن و عترت ، روحانیت مبارز، سازمان آزادی، ندای عدالت و… تشکیل یافت. رهبری حزب حرکت اسلامی افغانستان را در ابتدا آیت الله محسنی و پس از آن حجت الاسلام والمسلمین سید محمد علی جاوید رئیس شورای مرکزی اسبق و سترجنرال سید حسین انوری فرمانده نظامی این حزب عهده دار گردیدند. حزب حرکت اسلامی، دوران جهاد در افغانستان و خارج از کشور، آنچنان پیش رفت نمود که صدها پایگاه نظامی و نمایندگی در افغانستان و خارج از کشور با حضور چهره های تحصیلكرده اعم تشیع و تسنن و اقوام چون؛ پشتون، تاجیک، هزاره، سادات، قزلباش، ازبک، ایماق و… ایجاد و این پایگاه‌ها درمقابل ارتش شوروی سابق مبارزه می‌کردند و پیروزی‌های زیادی را بدست آوردند.
حزب حرکت اسلامی در بُعد نظامی در بیش از ۱۹ ولایت افغانستان با ده‌ها هزار نیروی مسلح برعلیه قوای شوروی سابق سازماندهی و رهبری می کرد. آیت الله سید محسن حجت موسس اولین پایگاه نظامی علیه اشغالگران بیگانه در ولایت نیمروز، حجت الاسلام والمسلمین آقای هادی در مناطق مرکزی و سترجنرال آقای انوری مسئول سامان دهی چریک های شهری در کابل و ولایات همجوار فعالیت داشتند.
ساختار تشكیلاتى، بلافاصله پس از آغاز فعالیت حزب حركت اسلامى، سه كمیسیون فرهنگى، سیاسى و روابط عمومى در آن شروع به‌كار نمود، اولین شوراى مركزى حزب با هشت عضو، به ریاست سیدمحمدعلى جاوید، شكل گرفت و شوراى اجرایى و از سوى دیگر، در داخل افغانستان نیز، به سبب اهمیت و گستردگى جهاد و شرایط خاص نظامى ناشى از اشغال كشور توسط شوروی سابق، طرح شوراى عالى جهاد و شورای ولایتی کابل و دیگر مراکز و شوراهای ولایتی در سایر ولایات کشور براى سامان دادن به امور نظامى به اجرا درآمد و بدین‌ترتیب، حركت اسلامى در مدت کوتاه به صورت حزب سازمان‌یافته درآمد كه مهم‌ترین بخشهاى آن عبارت از:
1) رهبرى، مطابق با اساسنامه، بالاترین مرجع حزب و از جمله وظایف او، اعلام مواضع كلى حزب، انتصاب اعضاى شوراى مركزى، موافقت با مصوبات شوراى مذكور و انحلال حزب یا ادغام آن در تشكیلات دیگر بود.
2) شوراى مركزى، بعد از رهبر بالاترین مقام ذی‌صلاح در حركت اسلامى افغانستان محسوب می‌شد كه برخى وظایف مهم آن عبارت بود از: اتخاذ تصامیم كلى، تصویب آیین‌نامه‌ها و دستورهاى تشكیلاتى، وضع مقررات حزب، عزل و نصب اعضاى شوراى اجرایى و ایجاد تغییرات در اساسنامه و…
3) شوراى اجرایى امور اجرایى حزب را براى دو سال در دست داشت و در برابر رهبر و شوراى مركزى و كنگره مسئول اعضاى شوراى اجرایى را كه دوازده نفربودند، رهبر یا شوراى مركزى تعیین می‌كردند.
اهداف و مرامنامه. این حزب در بدو تأسیس، عمده‌ترین هدف خود را قیام برضد نظام ماركسیستى و مبارزه براى استقلال و حاكمیت ملى و تأمین آزادیهاى مشروع فردى و اجتماعى اعلام كرد و موارد مشخصى را به عنوان اهداف راهبردى تشكیلات حركت اسلامى افغانستان مطرح ساخت كه مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: مبارزه پیگیر با حكومتهاى ضداسلامى و ضدمردمى، ایجاد جمهورى اسلامى براساس قرآن و سنّت و عقل، تلاش براى اتحاد ملل مسلمان، برقرارى نظام اقتصادى اسلامى، تأمین آزادى بر مبناى اسلام، گسترش آموزش و پرورش و اجبارى ساختن آن براى دختران و پسران، استقلال كامل قوه قضائیه، رسمیت مذهب جعفرى در افغانستان در كنار مذهب حنفى، رسمیت دو زبان پشتو و فارسى، برابرى حقوق زنان و مردان، پایه‌گذارى سیاست خارجى براساس هم‌زیستى مسالمت‌آمیز و احترام متقابل، و تشكیل ارتش منظم ملى. حضور شیعیان در دولتهاى افغانستان به تناسب جمعیت اهل تشیع، تعدیل نظام ادارى و اعزام كارمندان شیعه به مناطق شیعه‌نشین، درج عقاید و احكام فقهى شیعیان در كتابهاى درسى و توزیع عادلانه بیت‌المال در ولایات، از دیگر اهداف حزب حرکت اسلامی بود.
عملكرد حزب حرکت اسلامی
1) در عرصه نظامى، با توجه به هدف از تشكیل حزب، از همان آغاز ثور 1358 تصمیم گرفته شد كه در شهرها و به‌ویژه كابل، پایتخت كشور، فعالیت نظامى صورت گیرد. به این ترتیب، نخستین هسته مقاومت در شهر كابل و در پایان 1358خورشیدی در شمال كشور به وجود آمدكه كانون حركتهاى خودجوش مردمى بود، ولسوالی چهاركِنْت آزاد شد و به حركت اسلامى پیوست. تمركز اصلى نظامى حزب در كابل و اطراف آن متمركز بود و بیش از 500 2 چریك این حزب در داخل شهر و در 21 حوزه عملیات مخفى فعالیت داشتند که این امر به شهرت و اعتبار حزب افزود.
2) در عرصه سیاسى، از نظر مناسبات با دو كشور مهم دخیل در قضایاى جهاد افغانستان (ایران و پاكستان)، تا سالهاى اخیرپیروزی مجاهدین مناسبات حزب با جمهورى اسلامى ایران با بی‌اعتمادى همراه بود، مناسبات حركت اسلامى با کشور پاكستان صورت عادى داشت. پس از پیروزى مجاهدین، مسئولین حزب حرکت اسلامی، همگام با گروههاى افغانى مقیم پاکستان، از اولین رهبرانى بود كه در 14 ثور 1371 وارد کابل شدند و رهبر حرکت اسلامی به عنوان سخنگوى شوراى رهبرى حكومت مجاهدین و اداره چند وزارتخانه و برخى مسئولیت های دیگر دولتى به حزب حركت اسلامى تعلق گرفت و این حزب تا سقوط كابل به دست طالبان در بهار 1375 خورشیدی، یكى از شركاى اصلى دولت بود.
حركت اسلامى در دوره تسلط طالبان، به دو شاخه منشعب شد: حركت اسلامى افغانستان به رهبرى حجت الاسلام سید محمدعلى جاوید و حركت اسلامى مردم افغانستان به رهبرى سترجنرال سیدحسین انورى و پس از سقوط طالبان در عرصه‌هاى نظامى و ادارىِ حكومت موقت و انتقالى حضور داشت و این دو شاخه در بهار 1387خورشیدی دوباره متحد شدند و با عنوان حزب حركت اسلامى، به رهبرى سترجنرال سیدحسین انورى، فعالیت خود را ادامه دادند.
3) در عرصه فرهنگى، همگام با سیاست و به مقتضاى اوضاع خاص جهادى، حزب حركت اسلامى فعالیت های موثر خویش را آغاز نمود، مبلیغین این حزب از اعاظم و بزرگان حوزه های علمیه بودند که تحت عنوان شورای تبلیغات و روحانیت مناطق مرکزی علاوه بر تبلیغ در منابر و محافل مردمی به مبارزات فرهنگی به‌صورت سازمان یافته‌تر از طریق انجمن هاى وابسته به حركت اسلامى، به ویژه نهادهای انجمن صبح دانش، با دروس اعتقادى، سیاسى و ادبیات به جوانان آموزش داده ، شرطةالخمیس كه از زمستان 1361 در حركت اسلامى به‌وجود آمد، علاوه بر مأموریت نظامى و اطلاعاتى، از نظر فكرى و فرهنگى نیز فعالیتهایى صورت پذیرفته و به‌ویژه به امر آموزش و پرورشِ جوانان ملتزم و معتقد به حركت اسلامى توجه داشت و همین طور شوراهای ولایتی در دفترمرکزی و نمایندگی های این حزب فعال گردید.
یکی از بخش های عمده فرهنگی حزب در داخل و خارج از کشور نشریات. حركت اسلامى افغانستان از آغاز تأسیس تا هنگام سقوط كابل به دست طالبان که در مجموع به 25 عنوان نشریه می رسید منتشر می گردید كه مهم‌ترین آنها عبارت بود از:
1) مجله استقامت، كه از 1358 تا 1369 در قم و سپس در پیشاور پاكستان ماهوار چاپ و منتشر می گردید.
2) هفته‌نامه پیام جهاد، از 1366 در پیشاور و سپس در كابل چاپ و همین طور ماهنامه فجر امید ابتدا در تهران و بعدا در کابل به نشر می رسید.
3) یکی از مراکز مهم حزب، شورای ولایتی کابل علاوه برفعالیت های موثرنظامی و سیاسی در حوزه فرهنگی فعالیت گسترده ای را داشت شورای ولایتی کابل به ریاست سترجنرال سیدحسین انوری اداره می شد و از جمله نشرات این شورا در پیشاور پاکستان، ماهنامه پیام شهدا و در داخل کشورپیام سنگر، پیام بانوان، فریاد اسلام ….. بود.
همانگونه که ذکر گردید، حرکت اسلامی تنها یک گروه نظامی محض نبود، بلکه در امورات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز اهتمام داشت؛ فلم های مستند از فعالیت های فرهنگی، عملیات خطوط مقدم جبهه، صحنه های مبارزاتی چریکی در پایتخت کشور و منتقل نمودن ژورنالیستان خارجی به مراکز مهم حکومت وقت علاوه بر نشرات جهت پوشش خبری، راه اندازی شبکه رادیویی از سوی شورای ولایتی کابل حرکت اسلامی ایجاد گردیده بود.
حرکت اسلامی افغانستان از آغاز تأسیس تا پیروزی جهاد اسلامی، در روند مبارزه ي مسلحانه و جهاد مقدس عليه اشغالگران همراه و همدوش با مردم، رسالتش را پا به پاي ديگر جريانهاي جهادي به مثا به ي يک تشکيل فعال انجام داده و چهره ي تا بنا کي به تاريخ پر افتخار مملکت به ثبت رسانيد، حرکت اسلامی حتی در آزاد سازی مناطق غیر شیعی نقش برجسته داشته و قبرستان شهدای حرکت اسلامی درمنطقه جاجی بیانگر این واقعیت است و نیز هزاران شهيد، معلول و اسير وابسته به حرکت اسلامی افغانستان درگوشه، گوشه ي این کشور گواه حضور این حزب را در عرصه های مبارزاتی بصورت وسیع و گسترده مناطق مختلف کشور به اثبات می رساند و تصور ما بر آن است که حرکت اسلامي در خم و پيچ مبارزه با همه چالشها، رسالتش را به پيشگاه پروردگار و مردم افغانستان به خوبی انجام داد.
نویسنده: سیدجعفرعادلی«حسینی»