متن سخنرانی سیدجعفر عادلی «حسینی» پیرامون: رسالت علماء در عصرغیبت
موضوع: همایش علمی، فرهنگی عصر انتظار
زمان: نیمه شعبان برابر 26 سرطان 1390
مکان: حوزه علمیه خاتم الانبیاء(ص) غرب کابل
أعُوذُ بِاللَهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ
بِسْـمِ اللَهِ الـرَّحْمَنِ الـرَّحِيمِ
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى دَلَّ عَلى ذاتِهِ بِذاتِهِ وَ تَنَزَّهَ عَنْ مُجانِسَةِ مَخْلُوقاتِهِ وَ صَلَّ اللّهُ عَلى نُورِالأَنْوارِ وَ سِرِّالْأَسْرار، عَقْلِ الْكُلْ وَ أَشْرَفِ الُّرسُل حَبِيبِهِ وَ صَفِيِّهِ وَ خَاتَم سُفَرائِهِ سَيِّدِنَا وَنَبِيِّنَا وَ مَوْ لا نَا أَبِى الْقَاسِمِ مُحَمَّد صَلَّ اللّه عَلَيْهِ وَآلِهِ الطَّيبين الطّاهرِينَالْمَعْصُومينَ الْمُكرّمين.
اما بعد؛ قال الله تعالی فی کتابه: «الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالاتِ الله وَيَخْشَوْنَهُ وَلا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلا الله وَكَفَى بِالله حَسِيبًا»(1)
ميلاد با سعادت منجي عالم بشريت و عدل گستر جهاني، حضرت مهدي موعود(عج) برهمۀ شيفتگان ولايت و امامت مباركباد!
نیمه شعبان روز امید و انتظار، تولد آخرین منجی عالم بشریت، دادگری که مدینة فاضله را تشکیل می‌دهد و به بیدادگری‌ها، جهالت‌ها و بی مروتی‌ها خط بطلان می‌کشد و کرامت و آزادی و دانش را شکوفا می‌سازد.
دنيايي كه در آن زندگي مي كنيم درد آلود و درد زاست و آيندۀ كه در برابر ديدگان مان ترسيم مي شود: تاريك، ابهام آميز ويأس آور است.انسانها مي آيند و مي روند و التهاب سوزان اين «فرداي بهتر» را با خود به گور مي برند، لكن روزي ديگر، انساني ديگر، اميد بي پايان را آغاز مي كند، اين انتظار و اميد به مكان و مقطع خاصي از زمان محدود نمي شود، بلكه همۀ انسانها، در همۀ اعصار و امصار، در تب و تاب اين انتظار مي سوزند و مي گذارند، تا روزي که دست نيرومند الهي از آستين غيب بيرون آيد و آرزوي ديرينۀ جامعۀ بشري را برآورده سازد و رؤياهاي طلائي افلاطون را تحقق بخشد و جامعۀ برتر از «مدينه فاضله» بر اساس عدالت و آزادي بنياد نهد: «بَقِيَّةُ اللّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ …»(2)
در همایش «علمی، فرهنگی عصر انتظار» یکی از مباحث که در سرنوشت جامعه نقش اساسی دارد که بدان پرداخته شود، موضوع «رسالت علماء در عصر غیبت» می باشد؛ منظور از طرح بحث «رسالت علماء در عصر غیبت»، علمای هست که از سال 329 هـ .ق با وفات علی بن محمد سَمَری چهارمین نایب خاص دوران غیبت صغری امام زمان(عج) غیبت كبری آغاز شد. در این مقطع حضرت مسئولیت اداره امور فرهنگی و مرجعیت دینی را به فقهای تربیت شده در مكتب اهل بیت(ع) واگذار نمود و از همین جا سازمان روحانیت شكل گرفت و در حوزه‌‌های علمیه تبلور یافت و ظهور شخصیت هائی چون: کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، سید رضی، شیخ طوسی، علامه حلی، شهید اول، شهید ثانی، ملاصدرا، شیخ انصاری، علامه سید جمال الدین افغانی، حائری یزدی، بروجردی، علامه امینی، خویی، امام خمینی، شهید صدر، علامه طباطبایی، حجت کابلی، شهید واعظ، شهید افشار، شهید بلخی و هزاران دانشمند در حوزه‌‌های علمیه عراق، ایران، سوریه، لبنان، افغانستان و دیگر کشورهای اسلامی با شروع غیبت كبری به تربیت، تعلیم، تدریس و تحقیق پرداختند.
از آغاز غیبت كبری تا به امروز در صدر برنامه علماء و فقهای بزرگ مبارزه با بدعتها و خرافات قرار داشته و در راه مبارزه با بدعتها از جان خویش گذشتند و در این راه شهید شده‌اند و شكنجه و آزار را به جان خریدند؛ همان طوری كه رسول خدا(ص) با بدعتها و خرافات جاهلی در عصر خویش مبارزه كرد و در طول 23 سال دین الهی را مستقر نمود، و جانشینان خویش را نیز برای حفظ دین از آلوده شدن به خرافات و بدعتها مسئول نمود، آخرین جانشین پیامبر اسلام(ص) در آغاز غیبت كبری این وظیفه مهم را به عهده عالمان و فقها نهاده و از آنها خواسته كه مدافع دین ناب محمدی(ص) باشند.
امید وارم که روحانیت عصر حاضر نیز همانند علماء و بزرگان حوزات علمیه دیروز که تکیه گاه محرومان بودند و برای دفاع از مقدسات دینی، خون دل خوردند و علم قیام و مبارزه را به دوش گرفتند و با انجام رسالت شان در حفظ ارزشهای دینی نقش اساسی و برجسته را داشته و در برابر بدعتها به مبارزه برخواستند و جا داشت که در مناسبات مختلف از عملکرد و خدمات آنان قدر دانی صورت می گرفت؛ متأسفانه نه تنها از آنها تقدیر به عمل نمی آید که برخی ها تحمل بردن نام آن بزرگان را هم ندارند؛ با حفظ حرمت بعضی از بزرگان، در شرایط فعلی روحانیت علاوه بر نا هماهنگی، بی تفاوت ماندن در مسائل کلان سیاسی و اجتماعی جامعه و نظام به اصطلاح اسلامی، در خلاء معنویت بسر می برند، بعضی فقط به منافع و عنوان و شهرت فکر می کنند.
بعنوان مثال بزرگان مدارس و مراکز علمی و دینی کشور بخصوص علماء و خواص جامعه در برابر تبلیغات مسموم کننده فرقه ناجیه، مسیحیت سازی، تهاجم فرهنگی غرب، اهانت به مقدسات مخصوصا هتک حرمت به نام مبارک پیامبراسلام(ص) و دهها مورد دیگر سکوت کردند، تنها مرکز که در این اواخر مانع فعالیت فرقه ناجیه در چنداول مرکز شهر کابل شد آیت الله سید محسن حجت فرزند مرحوم حضرت آیت الله العظمی حجت بود، اما با کمال تأسف که در غرب کابل با موجودیت این همه مراکز دینی و حضور علماء تا کنون این فرقه گمراه کننده فعالیت دارد، امیدوارم که علماء و نهادهای دینی در انجام رسالت شان علمای گذشته را الگو قراردهند و در این راستا تلاش نمایند و همانگونه كه پیامبر اكرم(ص) می‌فرماید: «اِذا ظَهَرَت البِدَعُ فی اُمَّتی فَلیُظهِرِ العالِمُ عِلمَهُ فَمَن لَم یَفعَل فَعلَیهِ لَعنَةُ اللّهِ»(3) هر گاه بدعتها در میان امت من ظاهر شود برعهده عالمان است كه علم خود را آشكار كنند و با بدعتها به مبارزه برخیزند تا مردم از بدعتها آگاهی یافته و اغفال نشوند، دانشمند باید علم خود را آشکار سازد اگر آشکار نساخت، لعنت خدا بر اوست.
آری! علماى دینی مكرر در روایات مورد تعریف و تمجید قرار گرفته و شأن والاى آنان گوشزد شده همانطوری که پیامبراسلام(ص) فرمودند: جایگاه و منزلت فقیه در این وقت (غیبت) مانند جایگاه و منزلت انبیاء بنى اسرائیل است.(4)
علما وارثان انبیاء ،(5) حصون اسلام(6) و حجّت هاى ائمه(ع) بر مردم هستند.(7)
بیان این مقام و منزلت از زبان معصومین علیهم السلام حكایت گر رسالت ویژه و تكلیف حساس و خطیر علما به عنوان مشعلداران حقیقت، سكانداران دین، سنگربانان عقیده و ایمان و پرچمداران هدایت مردم است.
این مرزبانان واقعی مکتب، به عنوان نائبان امام(عج) با به کار بستن توانمندی های لازم علمی، که در بخش های مختلف علوم اسلامی به دست آورده اند، از منابع اصیل دینی یعنی قرآن و سنت، پاسخگوی نیازهای دینی مردم هستند و در راستای حاکمیت احکام الهی تلاش کنند . اگر این عالمان، مسؤولیت شناس و دلسوز نباشند، توده های مردم به راحتی از مسیر صحیح اسلامی منحرف شده، دچار انحطاط فکری و اعتقادی می شوند.
شرط اصلی حفظ سلامت فکری و عقیدتی مردم در عصر غیبت، نیرویی از این علمای متعهد است. به این امر در بسیاری از روایات اهل بیت نیز تاکید شده است. از جمله امام علی(ع) می فرمایند: از فقهای جامع الشرایط تبعیت کنید، من فقها را حاكم بر شما قرار دادم و آنها منصوب ما هستند و شما موظفيد در زماني كه به ما دسترسي نداريد ، به آنها رجوع كرده و به گفته آنها عمل كنيد و ابداً حق رد قول آنها را نداريد ، چرا كه رد آنها رد ماست و رد ما رد خداست. (8)
در همین زمینه وقتی از امام عصر سؤال شد که در زمان غیبت شما به چه کسانی مراجعه کنیم و در حوادثی که پیش می آید از چه کسانی تکلیف کنیم و رهنمودهای چه قشری را وسیله هدایت خود قرار دهیم، آن حضرت فرمودند: در حوادثی که برای شما رخ می دهد به راویان احادیث (فقهای جامع الشرایط) مراجعه کنید که آنان حجّت من بر شمایند و من حجّت خدایم. (9)
مردم برای حفظ عقاید و ایمان شان در عصر غیبت باید به عالمان با تقوا و فقیهان واجد الشرایط مراجعه کنند و تعالم دین خود را از آنان بیاموزند و عمده ترین عامل حفظ جامعه اسلامی از هرگونه انحراف وآسیب پيروى از فقهاى عامل می باشد، پس از چه کسی تقلید کرد پیامبراسلام (ص) می فرماید: فَأمّا مَن كانَ مِن الفُقَهاءِ صائناً لنفسِهِ حافِظاً لِدينِهِ مُخالِفاً على هَواهُ مُطِيعاً لأمرِ مَولاهُ فلِلعَوامِّ أن يُقَلِّدُوهُ ، وذلكَ لا يكونُ إلّا بَعضَ فُقَهاءِ الشِّيعَةِ لا جَميعَهُم.(10) از فقها آن کس که پرهیزکار و حافظ دین و مخالف هوای نفس و مطیع اوامر و احکام خدا باشد، عامّه مردم باید از او تقلید نمایند.
تقلید کامل در تمامی افعال به معنی آن است که در همه ی امور، مرجع مسلمین فقیه است، و اداره ی امور اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و مدیریت جامعه اسلامی باید به دست فقیه انجام گیرد. اما هر فقيهى كه خويشتندار و نگاهبان دين خود باشد و با هواى نفْسش بستيزد و مطيع فرمان مولايش باشد، بر عوام است كه از او تقليد كنند و البته اين ويژگيها را تنها برخى فقهاى شيعه دارا هستند، نه همه آنها؛ متأسفانه عده ای امروز در کشوراسلامی ما، حرمت عنوان مقدس مرجعیت را نگه نمی دارند و به آن رنگ قومی و سمتی می دهند، در حالیکه موضوع مرجعیت و فقها شامل فرمایشات بزرگان دینی ما قبلا به آن شاره شد و این نكته واضح است كه مخالفت یك عالم روحانى با هواى نفس فرق دارد با مخالفت یك نفر از عوام، زیرا هواى نفس هركسى در امور معینى است. هواى نفس جوان یك چیز است و هواى نفس پیر یك چیز دیگر. هركسى در هر مقام و هر درجه و هر طبقه و هر سنى كه هست یك نوع هواى نفس دارد. مقیاس هواپرستى یك عالم روحانى این نیست كه ببینیم مثلاً شراب مى خورد یا نمى خورد؟ قمار مى زند یا نه؟ نماز و روزه را ترك مى كند یا ترك نمى كند؟ مقیاس هواپرستى او در جاه و مقام، قوم گرایی و میل به دست بوسى و شهرت و محبوبیت و علاقه به اینكه مردم دنبال سرش حركت كنند و در مصرف بیت المال در راه آقایى خود و یا باز گذاشتن دست كسان و خویشان و مخصوصاً آقازادگان گرام در بیت المال و امثال اینهاست.
اگر ما تلاش بی‌منت علمای اسلام از آغاز غیبت كبری تا عصر حاضر را در نظر بگیریم و رسالت علماء را در برابر این تهاجمات گسترده ملاحظه كنیم، جایگاه و كاركرد علمای اسلام برای ما روشن خواهد شد، که هرکدام آنان در جای خود یك خلأ اساسی و یك شبهه گسترده را از دامن اسلام زدوده و تشیع را كه می‌رفت در عرصه تاریخ به نابودی كشیده می شد، نجات داده اند.
بنابراین، یکی از راه های مهم در امان ماندن از فتنه های آخر الزمان، عمل به وظایف و تکالیف دینی و انجام مسئولیت های دوران غیبت است . به اجمال برخی از این وظایف عبارتند از:
1. شناخت حجت خدا و امام عصر(عج)
اوّلين و مهمترين وظيفه اى كه هر منتظر بر عهده دارد كسب معرفت از وجود مقدس امام و حجت زمان خويش است. اين موضوع بدان درجه اهميت دارد كه در روايت آمده است: مَنْ ماتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مَيْتَةً جاهِلَيَّةً؛ (11) هر كسى بميرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلى مرده است.
البته مقصود از «معرفت امام» را كه در روايتهاى متعدد به آن اشاره شده مىتوان چنين تبين كرد: مقصود از شناختى كه امامان ما، تحصيل آن را نسبت به امام زمان مان امر فرموده اند، اين است كه ما آن حضرت را آنچنانكه هست بشناسيم، به گونه اى كه اين شناخت سببِ در امان ماندن ما از شبهه هاى ملحدان و مايه نجات مان از اعمال گمراه كننده مدعيان دروغين باشد، زيرا اگر كسى به حقيقت، صفات و ويژگى هاى امام عصر(عج) و نقش و جايگاه آن حضرت در عالم هستى و فقر و نياز خود نسبت به او واقف شود، هرگز از ياد و نام آن حضرت غافل نمى شود. البته شناخت و معرفت حقيقى به آن حضرت جز با عنايت خداوندى ميسور نيست. بنابراين، بايد از درگاه الهى توفيق شناخت حجتش را درخواست كرد.
2 . خودسازی و تهذیب نفس
وظيفه مهم دیگر منتظر، مخصوصا عالمان دین، تهذيب نفس و آراستگى به اخلاق نيكوست. در توقيع شريفى كه از سوى حضرت براى شيخ مفيد صادر شد، اعمال ناشايست و گناهانى كه از پیروان آن حضرت سر مىزند يكى از اسباب طولانى شدن غيبت و دورى شان از لقاى آن حضرت شمرده شده است.
خودسازی و تزکیة نفس. از وظایف مهمّ مشتاقان حکومت عدل پرور حضرت مهدی(عج) عهده دارند، این است که خود را از طریق انجام دستورات الهی و ترک گناهان و تزکیه نفس و آراسته شدن به صفات پسندیده، اصلاح کنند و برای یاری دین حقّ با چشم پوشی از دنیا و لذایذ آن و تحمّل سختی ها، در خود آمادگی ایجاد نمایند، زیرا منتظران مصلح، خود نیز باید صالح باشند.
3. پيوند با مقام ولايت
حفظ و تقويت پيوند قلبى با امام عصر(عج) و تجديد دايمى عهد و پيمان با آن حضرت از وظايف مهمى است كه منتظر به عهده دارند. يك شيعه و منتظر واقعى على رغم غيبت ظاهرى آن حجت الهى هرگز نبايد احساس كند كه در جامعه رها و بى مسئوليت بوده و هيچ تكليفى نسبت به امام و مقتداى خود ندارد. از شيعيان خواسته شده كه در آغاز هر روز و حتى بعد از نمازواجب دعاى عهد بخوانند كه نشان از اهميت پيوند دايمى با مقام عظماى ولايت دارد.
اگر منتظران، در آغاز روز با حضور قلب و توجه، چنين عهد و پيمانى را با امام(ع) تجديد كند، هرگز تن به ركود، ذلت، خوارى، ظلم و بى عدالتى نمى دهد، هرگز دچار بحران فرهنگى و از خود بيگانگى، يأس و نوميدى و انحطاط نخواهد شد.
4 . سعی در اصلاح جامعه
از دیگر وظایف مهمّ اهل علم و رسالت علماء، بعد از اصلاح خود، سعی و تلاش فراوان در راه اصلاح دیگران و مبارزه با کج روی ها و فساد ها و اهتمام به امر به معروف و نهی از منکر، به همراه رعایت شرایط آن به منظور اصلاح جامعه و تربیت انسان های صالح و شایسته است. مسلمان باید به مشکلات و گرفتاری های مسلمان اهمیّت بدهد. هدف انبیا و اولیای الهی و ائمه معصومین(ع)، اصلاح جامعه و مبارزه با فساد و ترک گناه است. آیا می توان تصوّر کرد که انسانی خود را مسلمان و عاشق حضرت مهدی(عج) بداند و برای اصلاح جامعه تلاش نکند؟
این همایش را اکثرا جوانان تشکیل می دهد، می خواهم در پایان یاد آوری از وظایف منتظران جوان هم بنمایم:
وظايف منتظران جوان
جوان عزیز!
در شرایطی که شما قرار دارید، تلاش دشمن اين است كه تعهد ما را به احكام دين كم رنگ و ضعيف سازد. آنها زن و مرد و جوان و پير را هدف قرار داده و مى خواهند سنگرهاى فرهنگى و علمى ما را تصرف كنند و آن را از اسلام و از افتخار مسلمين به گذشته هاى خود تهى كنند. اينان به اسم مليت، تمدن، وطن و حمايت از آزادى، تجدّد، دفاع از حقوق بانوان، روشن فكرى و طرح عناوين فريبنده به معنويت، اسلاميت و ولايت، حمله مى كنند. همچنين از موج اسلام گرايى در درياى متلاطم جامعه ميلياردى و شور و شوق مسلمانان براى بازگشت به مبانى اصيل اسلامى به وحشت افتاده و در برابر خیزش های عظيم اسلامى از هيچگونه توطئه اى فروگذار نيستند.
جوانان ما بايد در راه عقيده و روش خود ثابت قدم و استوار بوده و دين خدا را يارى كنند تا آقا و مولاى خود را شاد و مسرور سازند. در برابر اين همه كينه، مكر، سياستهاى مكارانه، هجوم فرهنگى، افكار الحادى و اسلامزدایی، تبليغات شوم و قلم به دستهاى مزدور، اين جوانان غيرتمند مسلمان هستند كه بايد از اسلام، آرمانها و اهداف آن دفاع كنند و توطئه ها را بى اثر سازند. همه منتظران بايد از سنگرهاى اسلام و مرزهاى فكرى و عقيدتى اسلام حفاظت كنند.
امیدوارم خداوند قلوب ما را به نور ایمان و چشم ما را به جمال امام زمان(عج) روشن و منور گرداند.
از توجه شما سپاسگذارم.
پی نوشت:
1. سوره احزاب، آیه 39
2. 86 سوره هود آیه 86
3. الحقائق، ص 31
4. مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار(دار احیاء التراث العربیه، بیروت، چاپ سوم، 1403) ص 346، ح 4، کافی ج 1 ص 32.
«منزلة الفقیه فی هذا الوقت کمنزلة الأنبیاء فی بنی إسرائیل»
5. كلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب، اصول كافى (دفتر نشر فرهنگ اهل بیت) ترجمه سید جواد مصطفوى، ج 1، ص 39.
«العلماء ورثه الأنبیاء»
6. همان، ص 47، ح 3، الاصول من الکافی، ج 1 ، ص 38.
«إن المؤمنین الفقهاء حصون الإسلام کحصن المدینة»
7. مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار (دار احیاء التراث العربیه، بیروت، چاپ سوم، 1403 هـ ق) ج 53، ص 181، ح 10.
«العلماء حکّام علی النّاس».
8. کافي؛ ج 1، باب اختلاف حديث، حديث10، ص 54 ، مستدرک الوسایل ج 17 ص 321.
9. آموزش عقاید، آیة الله مصباح یزدى به نقل از وسائل الشیعه ج 27 ص 140.
«و امّا الحوادث الواقعة فارجعوا فیها إلی رواة حدیثنا (أحادیثنا) فإنّهم حجّتی علیکم و أنا حجّة الله»
10. وسائل الشیعه ج 27 ص 131.
11. الغدير، ج 10، ص 360 ؛ ميزان الحكمة، ج 1، ص 171، ح 840 ؛ بحارالانوار، ج 72، ص 135.