به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جهاد فرهنگی، همزمان با ۲۵ سپتامبر، سالروز نسل‌کشی هزاره‌ها (۲ میزان ۱۴۰۴ خورشیدی / ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۵ میلادی)، استاد سید جعفر عادلی حسینی، رئیس سازمان جهاد فرهنگی، در جمعی از نخبگان و پژوهشگران در وبیناری به میزبانی «رادیو کتاب» و با گردانندگی استاد نوید محسنی، دومین دور این نشست علمی را درباره عوامل و انگیزه‌های جنگ هزاره‌جات برگزار کرد. این نشست با پرسش و پاسخ شرکت‌کنندگان پایان یافت و اکنون بخش دوم آن پیش روی علاقه‌مندان تاریخ افغانستان قرار می‌گیرد.
بخش دوم: عوامل و انگیزه‌های جنگ هزاره‌جات به روایت امیر عبدالرحمان
امیر عبدالرحمان در بخشی از جلد دوم تاج‌التواریخ به تفصیل گزارش نبردهای هزاره‌جات را آورده است. من در این بخش، خلاصه‌ای از گزارش وی به نقل از صفحات ۲۶۲ تا ۲۶۹ ارائه می‌کنم و به پژوهشگران توصیه می‌کنم برای مطالعه دقیق به منابع مرتبط و خود تاج‌التواریخ مراجعه نمایند. چند فراز از گزارش عبدالرحمان چنین است:
این جنگ چهارمین جنگ داخلی در زمان حکمرانی امیر عبدالرحمان بود و نسبت به دیگر جنگ‌ها، باعث تقویت و امنیت سلطنت او گردید. هزاره‌ها از قرن‌ها پیش موجب وحشت حکمرانان افغانستان بوده و حتی نادرشاه افشار نتوانست آنان را مطیع سازد. این طایفه در ولایات مختلف به مسافرین تعدی می‌کرد و همواره آماده بود در صورت حمله خارجی به مهاجم بپیوندد، زیرا خود را شیعه و دیگران را کافر می‌دانست.
همچنین بابر پادشاه در توزک خود از دشواری مبارزه با هزاره‌ها یاد کرده و آنان را مهاجم مسافرین معرفی می‌کند. هزاره‌ها دره‌ها و قلل مرکزی افغانستان را تصرف داشته و در سراسر مملکت پراکنده بودند. اجدادشان از مستعمرات نظامی مغول و نوادگان چنگیزخان بودند و اغلب شیعه مذهب بودند.
در سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۰۹ ه.ق، هزاره‌ها به شورش‌های پراکنده پرداختند. طایفه شیخ‌علی و سپس محمدعظیم‌خان و قاضی اصغر شورش کرده و قوافل و ولایات را تاختند. امیر عبدالرحمان با سپاه تحت فرمان سردار عبدالقدوس‌خان، ژنرال شیرمحمدخان و سایر فرماندهان، شورشیان را شکست داده، بسیاری را اسیر و تعدادی را با مهربانی بازگرداند.
پس از سرکوب، محمدحسین‌خان هزاره که وفادار مانده بود، به حکومت هزاره‌ها منصوب شد و ژنرال امیرمحمدخان به عالی‌ترین مقام نظامی و حکومت کابل گماشته شد. به سایر صاحب‌منصبان نیز بر اساس خدماتشان پاداش داده شد.
امیر عبدالرحمان معتقد بود این جنگ آخرین جنگ داخلی افغانستان بوده و امنیت مملکت با تدبیر او برقرار گردیده است. رعایای افغانستان به اهمیت آرامش و زیان جنگ پی برده و امید می‌رود در آینده مطیع و آرام باشند.
در این فصل، جزئیات زد و خوردهای کوچک با طوایف دیگر و حمراءخان ذکر نشده، اما برخی زد و خوردها با روس‌ها و جنگ پنج‌ده قابل توجه بوده است.
منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی جهاد فرهنگی / ۲ میزان ۱۴۰۴ خورشیدی / ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۵ میلادی