نمایش نوار ابزار

فلسفه وجودی عید سعید اضحی در اسلام

پنجشنبه ۱۸ میزان ۱۳۹۲

اولا عید سعید اضحی را به همه شیفتگان عبادت و بندگی تبریک و تهنیت می گویم.

 عيد، در لغت به معناي عودت و بازگشت است، بازگشت به خويشتن خويش، بازگشت به اصل و فطرت پاك و نهاد خدايي و خدادادي خود. در هر يكي از اعيادي كه در اسلام مطرح اند و اين نكته به ظرافت تمام در آنها قرار داده شده؛ عيد فطر يعني عيد بازگشت به فطرت الهي، عيد قربان يعني عيد نزديك شدن به خداوند متعال، عيد جمعه يعني عيد بندگي و سر نهادن بر آستانه ي حضرت دوست، عيد غدير يعني عيد سر سپردن به اطاعت از رهبري معصوم و الهي و در يك كلمه عيد يعني تقويت خودسازي و ره سپردن به سوي انسانيت انسان . هر روزي كه انسان بتواند در راه رسيدن به اين هدف متعالي قدمي بردارد و براي خود زمينه ي رسيدن به كمالي را فراهم آورد آن روز براي او عيد خواهد بود؛ چنانچه در روايتي از امام علي(ع) در کتاب نهج البلاغه حكمت 428آمده است كه: «وكل ‏یوم لا یعصى الله فیه فهو عید» و هر روزي كه در آن معصيت خداوند انجام نشود آن روز عيد است.

عيد قربان؛ روز ذبح نفس با تيغ تقوا و به عربی، عید الأضحی می خوانند که در روز دهم ماه قمری ذی الحجه مصادف است، عید قربان از گرامی ترین عیدهای مسلمانان است که به یاد ابراهیم و فرزندش اسماعیل، توسط بسیاری از مسلمانان جشن گرفته می‌شود.

سعید عید قربان که از جمله تعطیلات رسمی مسلمانان است.

عيد قربان كه پس از وقوف در عرفات (مرحله شناخت) و مشعر (محل آگاهي و شعور) و منا (سرزمين آرزوها، رسيدن به عشق) فرا مى‌رسد، عيد رهايى از تعلقات است. رهايى از هر آنچه غيرخدايى است.

ریشه تاریخی عید قربان

در آیین مطهر اسلام، اضحی، ریشه در نصوص دینی ما دارد و این روز از روز های اسلامی ما محسوب می شود. عید سعید اضحی که ریشه و پیوند خود را به ابراهیم و اسماعیل(ع) می رساند و در چنین روزی اسماعیل(ع) به دستور پدر به قربان گاه رفت و خود را در راه تعمیل فرمان الهی آمادۀ قربانی نمود. عید اضحی نه تنها یکنوع دلجویی و رسیدگی به مستمندان، بلکه نوعی خودسازی و ذبح نفس برای کسانی که واجد شرایط این فریضه ای الهی هستند می باشد که  در طول عمر یکباربه زیارت خانه خدا مشرف گردند. حج در حقیقت تزکیۀ نفس و بیزاری از طاغوت است، انسان وقتی در برابر مجسمه سنگی می ایستد و به آن سنگ پرتاب می کند، در حقیقت با شیطان، خود خواهی و طاغوت نفس وداع می نماید و حج از این زاویه مبارزۀ نفس، بابت های خود ساخته انسان می باشد که انسان را همیشه گمراه می سازد.

در روایات مختلف اسلامی آمده‌است که حضرت ابراهیم(ع) در سن بالا دارای فرزندی شد که او را اسماعیل نام نهاد و برایش بسیار عزیز و گرامی بود. اما مدتها بعد، هنگامی که اسماعیل به سنین نوجوانی رسیده بود، فرمان الهی چندین بار در خواب به ابراهیم نازل شد و بدون ذکر هیچ دلیلی به او دستور داده شد تا اسماعیل را قربانی کند.

او پس از کشمکشهای فراوان درونی، در نهایت با موافقت خالصانه همراه فرزندش، به محل مورد نظر می‌روند و ابراهیم آماده سر بریدن فرزند محبوب خود می‌شود. اما به هنگام انجام قربانی اسماعیل خداوند که او را سربلند در امتحان می‌یابد، گوسفندی را برای انجام ذبح به نزد ابراهیم می‌فرستد.

در اين روز همچنين مستحب است كه نماز عيد قربان برپا گردد. نماز عيد قربان بايد در فاصله زماني طلوع آفتاب روز عيد تا ظهر خوانده شود و شامل دو ركعت است و در روايتي از امير المومنين  حضرت علي(ع) آمده است كه : هر روزي كه انسان در آن به زشتي آلوده نگردد آن روز عيد است، چرا كه زشتي مهمترين بستر ظهور نزاع ميان آدميان است و باعث بر هم خوردن آرامش دروني و بيروني انسان‌ها مي‌گردد و اين همان چيزي است كه با عيد يعني آرامش و شادماني منافات دارد .

معناي ديگري كه از عيد عارفان به ما آموخته‌اند، جان باختن و قرباني كردن جان خويش در پاي معشوق است. و نماد ظاهري آن ايام حج و عيد قربان است كه حيواني را انسان به عنوان تحفه و هديه به طرف جايگاه معيني مي‌برد، تا براي كامل شدن عبادت قرباني كند. مولوي در اين معنا گفته است:

خويش فربه مي‌نماييم از پي قربان عيد

 كان قصاب عاشقان بس خوب و زيبا مي‌كشد

آری! قرباني رمز فداكاري و از خودگذشتگي و دادن جان در راه محبوب و حد نهايي تسليم در برابر معبود است يعني همچنان كه خون اين قرباني را در راه تو اي خالق يكتا بي دريغ مي‌ريزم حاضرم بدون هرگونه تعقل در راه دفاع از حريم دين و اجراي فرامين آسماني تو از جان خود نيز بگذرم و خون خود را تقديم پيشگاه اقدست نمايم.

از سوی دیگر، حج یک میثاق جهانی در میان مسلمانان می باشد، حج تجدید تربیت و تجربۀ جهانی است که مسلمانان از تجارب مسلمانان سائر کشور های اسلامی بهره مند می گردند، حج فقط فرو رفتن به مکنونات درون انسان نیست؛ بلکه مسلمانان به وسیلۀ حج می توانند با سائر مسلمانان عالم رابطه برقرار نمایند. به سخن دیگر حج کنگرۀ دنیای اسلام است، که باید از آن به سود مسلمانان عالم کار گرفت و تجارب خود را به سائر مسلمانان عالم در میان گذاشت. شرطی قبولی حج در تغییر سلوک انسان نهفته است، وقتی انسان از مناسک حج بر می گردد، باید در اخلاق و کردار و درکرکتر انسانی وی تغییرات رونما گردد و حج وسیله ای برای تغییر سلوک انسان است.

راز و رمزهای فلسفه قربانی که یکی از مناسک حج است، پیام ها و نکات قابل توجهی برای زائران خانه خدا و امت اسلام دارد. قربانی هم فلسفه عبادی و عرفانی دارد و هم فلسفه سیاسی و اقتصادی بر آن قابل ترسیم است. نخستین حکمت روشن قربانی که در قرآن به آن اشاره شد، بالاترین مراتب تقوی است. در آیه ۳۷ از سوره حج می خوانیم که:«لن ینال الله لحومها ولا دماءها ولکن یناله التقوی» یعنی خون و گوشت قربانی که جزء مناسک منی است به خدا نمی رسد، بلکه روح عمل است که تقرب آور است و تقوای این کار به خدا می رسد. عمل قربانی کردن در واقع یک حکم دارد یک حکمت. حکم آن، کشتن یک گوسفند و حکمت آن با تقوا بالا رفتن. هر عملی که در آن تقرب باشد، قربانی است. این تقوا نه تنها به طرف خدا صاعد می شود بلکه به خدا می رسد و چون تقوی، وصف نفسانی روح انسان متقی است که جدای از جان انسان نیست، اگر تقوی به خدا برسد، انسان متقی نیز به خدا می رسد.
نخستین حکمتی که قربانی در حج دارد این است که حضرت ابراهیم(ع) اسماعیل را برای قربانی آماده کرده؛ داستانش مفصل در قرآن آمده است:«پسر عزیزم من در خواب دیدم خداوند به من دستور داده تو را قربانی کنم، پسر هم تسلیم شد و گفت: هر چه خدا به تو دستور داده درباره من انجام بده و من صبر می کنم.» پیرمردی که در اواخر عمر، خدا به او جوان برومندی مانند اسماعیل داده است اکنون می خواهد او را با دست خودش در منی قربانی کند. حتی تا آخرین مراحل دستور را انجام داد و به تکلیف خود عمل کرد.

همه ساله در موسم حج میلیون ها رأس گوسفند طبق سنت اسلامی و احیای خاطره ابراهیم و اسماعیل با هدف معنوی معیشتی قربانی می شود. قربانی علاوه بر جنبه معنوی آن، که نمادی از فدا کردن و فدا شدن در مسیر رضای الهی است، وسیله تحصیل تقوی و تقرب به خدا به وسیله ذبح کردن تعلقات مادی برای رسیدن به معنویت و عرفان نیز محسوب می شود. در قرآن آمده: «فکلوا منها واطعموا البائس الفقیر» از این گوشت قربانی بخورید و هم به بینوای فقیر بدهید. وقتی حدود بیش از دو میلیون زائر خانه خدا هر کدام شتر، گاو یا گوسفند ذبح می کنند که در سال های اخیر نیز شرایطی فراهم شده که این قربانی ها از بین نروند و برای مستمندان و فقرا ارسال شود، این نشان می دهد که فلسفه قربانی، حکمت اقتصادی هم دارد که حاجی باید به فکر گرسنگان باشد. نه تنها اینجا بلکه وقتی به وطن هم برمی گردد بداند یکی از چیزهایی که او را به کمال می رساند خدمت رسانی به نیازمندان است.
حج و طواف کعبه، مجموعه منظمی از یک سلسله عبادت های خاص است که هر یک به تنهایی درخور توجه است. در حج که با احرام و لبیک گفتن آغاز می شود بسیاری از اموری که جنبه تعبدی آنها قوی بوده و آزمون الهی در آنها نیرومند است، حرام شده و دوره احرام به صورت یک دوره تعبد محض و امتحانی صرف درآمده و با انجام مناسک حج و فرارسیدن مراسم تحلیل، عقد احرام گشوده می شود و شخص محرم از آن ممنوعیت ها بیرون می آید. دوره پربار احرام در ساختن انسان کامل چنان تأثیر بنیادین دارد که ثمره آن در عینیت جامعه متعهد به محتوای حج و زیارت به خوبی مشهود است.
در روایات آمده که اگر حاجی سه نکته را رعایت نکند از حج خودش بهره ای نمی برد: یکی گناه نکردن، دیگری با همسفران خوش رفتاری کردن و یکی هم عصبانی نشدن؛ که این سه آفتی است که نمی گذارد نورانیت حج در انسان تجلی پیدا کند.
تاثیر حج در تحکیم وحدت مسلمین ؟
وحدت کلمه مسلمین یک دستور قرآنی است و ریشه در تعهد مسلمانان به پیروی از قرآن و اسلام دارد و از آنجا که حج بزرگترین مراسم عبادی سیاسی اسلام است و نقش اساسی در سازندگی جامعه اسلامی دارد در صورتی که به طور شایسته انجام شود بیشترین نقش را در تحکیم وحدت مسلمین خواهد داشت؛ و لذا دشمنان اسلام و در رأس آنها استکبار جهانی که منافع سیاسی اقتصادی خود را در تفرقه امت اسلام می بینند، نمی خواهند حج با محتوای حقیقی خود برگزار گردد و در این باره از یکی از سیاستمداران حرفه ای نقل شده که وای بر حال مسلمین اگر معنای حج را نفهمند و وای به حال دشمنان آنان اگر معنای حج را بفهمند.
حج بزرگ ترين کنگره عبادي، سياسي و اجتماعي مسلمين است بالاترين هدف و با ارزش ترين مفهومي که از حج برداشت مي شود جنبه هاي عبادي، سياسي و اجتماعي اين فريضه الهي است در حج هزاران هزار مسلمان گرد هم مي آيند تا ضمن انجام يک فريضه الهي يک نيايش دسته جمعي جهاني و يک حرکت توفنده اعتقادي را عليه کليه عقايد شرک و کفر نشان داده و وحدت و انسجام جهاني خود را عليه هر گونه مظاهر حاکميت هاي غيرتوحيدي به نمايش بگذارند. هيچ عملي در حج بي مفهوم و بي معني نيست و هريک از اعمال اشاره اي به گوشه اي از تاريخ ، حقيقت و ارزشي در اسلام دارند.
اگرچه حج يک مساله تعبّدي است ولي دانستن برخي رموز مناسک حج مي تواند در بهتر انجام گرفتن و درک بيشتر معنويت موجود در آنها براي استفاده در زندگي موثر افتد. تک تک اعمالي که در حج انجام مي گيرد نه هدف که صرفا وسيله اي در جهت دستيابي به هدف متعالي هستند.
يکي از جنبه هاي مهم حج جنبه ي سياسي آن است بُعد سياسي حج به هيچ عنوان از حج تفکيک پذير نيست چرا که قرآن هدف از وجودخانه کعبه را محلي براي قيام مردم مي داند .
قرباني رمز فداکاري و ازخودگذشتگي و دادن جان در راه محبوب و حد نهايي تسليم در برابر معبود است حاجي و هر مسلماني كه در روز عيد قربان ، قرباني انجام مي دهد و در حين انجام قرباني نغمه ي روحاني «بسم الله وجهت وجهي للذي فطر السموات والارض» را سر مي دهند، انگيزه اي الهي خود را چنين اعلام مي دارند كه : اي خالق متعال! همانطوري که خون اين قرباني را در راه تو بي دريغ مي ريزم حاضرم بدون هيچگونه تأملي در راه دفاع از حريم دين و اجراي فرامين آسماني تو از جان خود نيز بگذرم و خون خود را تقديم پيشگاه اقدست نمايم. همانگونه كه نماد آن را دو بنده ي موحّد و با اخلاص تو حضرت ابراهيم خليل و اسماعيل ذبيح انجام دادند و عبد صالح ديگر تو امام حسين(ع) و ياران پاكباخته اش آن را در ميدان عمل به زيبايي تمام انجام دادند.
آري، قرباني در روز عيد قربان تجديد پيماني با خاطره ي جاويد پدر و فرزندي است كه پدر پير و کهنسال با چهره اي نوراني و ملکوتي پس از سالها انتظار براي فرزند دار شدن وقتي خداوند به او فرزندي عنايت مي كند و اين نوزاد وقتي به بهترين سن جواني نايل مي گردد آن زمان در پي حكم غيبي دوست و خليل خود مبني بر قرباني همين فرزند دلبندش ، فرزند جوان و خوش سيماي خود را براي اين كار آماده مي سازد و تيغ برنده اي را بر گلوي فرزند صبور و راضي به رضاي حق خود مي گذارد و سرانجام هر دو با موفقيت کامل از اين امتحان بزرگ الهي سربلند بيرون آمده و به درجه اي از اخلاص و فداکاري در راه خدا مي رسند که خداوند براي بزرگداشت اين خاطره توحيدي و اخلاص الهي، مقرر مي فرمايد : هر سال در موسم حج در وادي مني اين خاطره توسط زوار بيت الله الحرام با ذبح حيواني زنده و گرامي داشته شود و اين صحنه فوق العاده درخشان چون نوري براي هميشه بر جبين تاريخ انسانيت بدرخشد و خاطره اي ازخودگذشتگي آن دو بنده مخلص (ابراهيم و اسماعيل) سندي براي نمايش شرف و فضيلت آدميت باشد.
یکبار دیگر عید فرخنده ي قربان را به همه مسلمانان عالم، مخصوصا به شهروندان کشورصميمانه تبريك و تهنيت عرض نموده، براي همه آرزوي موفقيت و شادابي و نزديك شدن به خداي متعال را خواستارم و اميدوارم كه در هر مرحله ي از زندگي بر هر نوع هوي و هوس و خواسته هاي نا مشروع خود فايق آمده و براي رسيدن به معبود حقيقي و كمال نهايي و انسانيت خويش موفق باشيم.

سید جعفرعادلی حسینی