نمایش نوار ابزار

قطع اینترنت در افغانستان؛ از «کنترل اجتماعی» تا «بازی ژئوپلیتیک»

چهارشنبه 9 میزان 1404

از اواسط سپتامبر ۲۰۲۵ میلادی (سنبله ۱۴۰۴ خورشیدی)، افغانستان وارد یکی از پرچالش‌ترین دوره‌های تاریخ ارتباطی خود شد. قطع گسترده اینترنت و خطوط فیبر نوری در کابل و شماری از ولایت‌ها، کشور را در «سکوت دیجیتال» فرو برد. این تصمیم طالبان نه تنها زندگی روزمره مردم را مختل کرد، بلکه افغانستان را در کانون مباحث جهانی پیرامون کنترل فضای مجازی، جنگ سایبری و رقابت ژئوپلیتیک قدرت‌ها قرار داد.

این تحقیق با رویکردی میدانی و تحلیلی، ابعاد مختلف ماجرا، دلایل رسمی و پنهان و پیامدهای آن بر جامعه افغانستان و معادلات منطقه‌ای و جهانی را بررسی می‌کند.

وضعیت فعلی و گزارش‌های موجود

از نیمه‌ی سپتامبر ۲۰۲۵، کابل و ولایت‌های بغلان، بدخشان، بلخ، کندز، تخار و ننگرهار نخستین مناطقی بودند که دسترسی به اینترنت پرسرعت و فیبر نوری را از دست دادند.

در تاریخ ۲۹ سپتامبر، این قطعی به سطح گسترده‌تری رسید و تقریباً سراسر کشور با محدودیت شدید اینترنت و خدمات مخابراتی روبه‌رو شد. برخی منابع این وضعیت را «سکوت کامل دیجیتال» توصیف کردند.

طالبان در آغاز مدعی شد مشکل ناشی از «تعمیرات کابل‌های فرسوده» است؛ اما مقامات محلی بعدتر اعلام کردند این تصمیم برای «جلوگیری از فساد و منکرات» گرفته شده است.

گزارش‌های دیگر حاکی از دستور مستقیم هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، است که اینترنت را «غیرضروری و عامل فساد» دانسته و تعطیلی آن را مشابه دوران ملا محمد عمر الزامی کرده است.

در مقابل، سازمان ملل متحد، عفو بین‌الملل و نهادهای حقوق بشری، این اقدام را نقض آشکار حقوق اساسی مردم دانسته و خواستار بازگرداندن فوری دسترسی عمومی به اینترنت شدند.

دلایل و انگیزه‌های احتمالی

۱. دلایل داخلی

ایدئولوژیک ـ اجتماعی: طالبان اینترنت را منبع «فساد اخلاقی» معرفی می‌کند.

کنترل رسانه و آزادی بیان: جلوگیری از انتشار گزارش‌های مستقل و محدود کردن دسترسی به روایت‌های غیررسمی.

مهار اعتراضات: حذف ابزار هماهنگی و ارتباط معترضان و فعالان مدنی.

امنیتی: تکرار تجربه‌های قبلی قطع موقت اینترنت برای جلوگیری از «حملات انتحاری» یا ناامنی در مناسبت‌های مذهبی.

بهانه فنی: توجیه رسمی طالبان مبنی بر فرسودگی کابل‌ها و لزوم تعمیرات.

۲. دلایل خارجی و ژئوپلیتیک

همسویی با چین و روسیه: شواهد نشان می‌دهد طالبان این تصمیم را با مشورت و حمایت غیرمستقیم این دو کشور اتخاذ کرده است.

رقابت فناوری جهانی: چین با پروژه Guowang و روسیه با طرح ماهواره‌ای Roscosmos در پی کاهش نفوذ اینترنت ماهواره‌ای غربی به‌ویژه استارلینک اسپیس‌ایکس هستند.

نگرانی از استارلینک: اینترنت ماهواره‌ای استارلینک که به زیرساخت زمینی نیاز ندارد، تهدیدی جدی برای کنترل طالبان بر فضای دیجیتال محسوب می‌شود.

ضعف زیرساخت داخلی: طالبان فاقد توان مالی و فنی برای ایجاد سامانه‌های فیلترینگ گسترده مانند «دیوار آتش بزرگ چین» یا مدل ایران است؛ از همین رو «قطع کامل کابل‌های فیبر نوری» ساده‌ترین راهکار بود.

تأثیرات و پیامدها

۱. اقتصاد

فروپاشی کسب‌وکارهای آنلاین، به‌ویژه کسب‌وکارهای زنان.

اختلال شدید در بانکداری دیجیتال و معاملات مالی.

۲. آموزش و دسترسی به اطلاعات

مسدود شدن تنها مسیر آموزشی زنان و دخترانی که از تحصیل حضوری محروم‌اند.

توقف فعالیت رسانه‌های مستقل و دشواری در مستندسازی وقایع.

۳. انزوای بین‌المللی

محدود شدن ارتباط افغانستان با سفارت‌ها، نهادهای امدادی و سازمان‌های بین‌المللی.

افزایش انزوای دیجیتال و کاهش جریان آزاد اطلاعات به خارج از کشور.

۴. حقوق بشر و آزادی‌های مدنی

محدودسازی آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات.

افزایش آسیب‌پذیری زنان، دانشجویان و اقلیت‌ها.

دشوار شدن رصد و مستندسازی نقض حقوق بشر.

۵. پیامدهای انسانی

کاهش توان امدادرسانی در بحران‌های طبیعی و انسانی.

محرومیت مردم از خدمات دولتی و اطلاعات حیاتی در شرایط اضطراری.

جمع‌بندی

قطع اینترنت در افغانستان را نمی‌توان صرفاً یک تصمیم فنی یا امنیتی تلقی کرد. این اقدام، آمیزه‌ای از ایدئولوژی طالبان، ضرورت‌های کنترلی داخلی و رقابت ژئوپلیتیک جهانی است. طالبان از یک‌سو می‌کوشد جامعه را در چهارچوب ایدئولوژی خود منضبط کند و از سوی دیگر، در معادلات منطقه‌ای به‌ویژه با چین و روسیه همسو می‌شود.

نتیجه این سیاست، قربانی شدن آزادی‌های مدنی، اقتصادی و آموزشی مردم افغانستان و تبدیل شدن کشور به بخشی از میدان جنگ سایبری و ماهواره‌ای قدرت‌های بزرگ است.

با حرمت

سید جعفر عادلی حسینی

هامبورگ آلمان

۹ میزان ۱۴۰۴ خورشیدی / ۱ اکتبر ۲۰۲۵ میلادی