آقای عادلی در پاسخ مجری برنامه هدایت نور گفت: اصل اَمَنَ طمانينه و آرامش نفس است و از بين رفتن ترس و ايمان يعني مطلق تصديق.
ایمان درلغت: امن، ايمن شدن، بي هراس شدن، بي بيم شدن، اعتماد کردن، امين پنداشتن، آرامش قلب مقابل خوف.
اما در اصطلاح کلامي و عرفاني ايمان به معني گرويدن، تصديق، شوق و اطمينان در مقابل کفر، به معني خضوع و تصديق مطلق و ثبات فضيلت نيز آمده است بعضي از مشايخ گفته اند : «اَلايمانُ تَصدِيقٌ و اِعتِقادٌ وَ الاِسلامُ خُضوعٌ و اِنقِيادٌ».
عطار گويد:
نور ايمان از بياض روي اوست
ظلمت کفر از سر موي اوست.
ایمان در ساختار اخلاق اسلامی، به عنوان عالی ترین صفت نفسانی هدایت گر در متون دینی، مخصوص در کلام نوربخش اللهی، قرآن کریم، مورد تأكید فراوان واقع شده و در باب حقیقت ایمان و شرایط آن از دیرباز گفت وگوهای دامنه داری در میان پیروان مكاتب الهی ـ به ویژه متكلمان مسلمان ـ صورت گرفته است.
قرآن كریم و روایات پیامبراسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) كه دو منبع اصلی اخلاق اسلامی اند، در بیان اهمیت و جایگاه ایمان گفته های فراوانی وجود دارد که در این فرصت کوتا اشاره به همه موارد آن ممکن نیست، اما در حد امکان در پاسخ پرسش های حضرت عالی و فرصت بحث در خدمت هستم.
مجری برنامه هدایت نور: در نظام اخلاقی اسلام، ایمان باعث هدایت و زمینه آراستگی به فضایل اخلاقی و سیر معنوی را فراهم می سازد، اما صفات مؤمنان در قرآن کریم چگونه آمده چیست؟
عادلی حسینی: فکر کنم، در مورد ایماان آیات متعدد و با تعابیر مختلف در مورد ایمان ذکر شده از جمله: در آغاز سوره بقره که از طولانی ترین سوره های قرآن کریم امی باشد، بعد از بيان حروف مقطعه، قرآن اشاره به عظمت اين كتاب آسمانى كرده مىگويد: «اين همان كتاب با عظمت است كه هيچ گونه ترديد در آن وجود ندارد» (ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ).
در ادامه مىافزايد: اين كتاب «مايه هدايت پرهيزكاران است» (هُدىً لِلْمُتَّقِينَ)
سپس مردم را در ارتباط با برنامه و آئين اسلام به سه گروه متفاوت تقسيم مىكند:
1- «متقين» (پرهيزكاران) كه اسلام را در تمام ابعادش پذيرا گشتهاند و مومنین هستند که پنج علامت و صفت را برای آن ذکر نموده است.
2- «كافران» كه در نقطه مقابل گروه اول قرار گرفته و به كفر خود معترفند، فکر کنم حدود سیزده علامت و صفت را برآن آورده است..
3- «منافقان» كه داراى دو چهرهاند، با مسلمانان ظاهرا مسلمان و با گروه مخالف، مخالف اسلامند، البته چهره اصلى آنها همان چهره كفر است و بیش از بیست علامت و صفت را برای این گروه ذکر نموده و بدون شكّ زيان اين گروه براى اسلام بيش از گروه دوم است و به همين سبب قرآن با آنها برخورد شديدترى دارد.
در بحث امروز ما سخن از گروه اوّل است، ويژگي هاى آنها را از نظر ايمان و عمل قرآن کریم در سوره بقره در پنج عنوان مطرح مىكند:
1- ايمان به غيب: نخست مىگويد: «آنها كسانى هستند كه ايمان به غيب دارند» (الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ) بعنی «مؤمنان به غيب» عقيده دارند، مراد از عالم غیب، حقایقی است كه با حواس ظاهری قابل ادراك نیستند، بلكه با سیر عقلانی و یا شهود باطنی می توان به آنها دست یافت.
2. ارتباط با خدا: ويژگى ديگر پرهيزكاران آن است كه: «نماز را برپا مىدارند» (وَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ). «نماز» كه رمز ارتباط با خداست، مؤمنانى را كه به جهان ماوراء طبيعت راه يافتهاند در يك رابطه دائمى و هميشگى با آن مبدء بزرگ آفرينش نگه مىدارد، آنها تنها در برابر خدا سر تعظيم خم مىكنند، چنين انسانى احساس مىكند از تمام مخلوقات ديگر فراتر رفته، و ارزش آن را پيدا كرده كه با خدا سخن بگويد، و اين بزرگترين عامل تربيت او است.
ایمان به خداوند و یگانگی او: قرآن كریم در طی آیات متعددی ضرورت ایمان به خداوند را یادآور می شود؛ از جمله می فرماید: « فَامِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»
پس به خدا و پیامبر او و آن نوری كه ما فرو فرستادیم ایمان آورید، و خدا به آنچه می كنید آگاه است.
3. ارتباط با انسانها: آنها علاوه بر ارتباط دائم با پروردگار رابطه نزديك و مستمرى با خلق خدا دارند، و به همين دليل سومين ويژگى آنها را قرآن چنين بيان مىكند: «و از تمام مواهبى كه به آنها روزى دادهايم انفاق مىكنند» (وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ).
قابل توجه اينكه قرآن نمىگويد: من اموالهم ينفقون (از اموالشان انفاق مىكنند) بلكه مىگويد: «مِمَّا رَزَقْناهُمْ» (از آنچه به آنها روزى دادهايم) و به اين ترتيب مسأله «انفاق» را آنچنان تعميم مىدهد كه تمام مواهب مادى و معنوى را در بر مىگيرد.
بنابراين مردم پرهيزگار آنها هستند كه نه تنها از اموال خود، بلكه از علم و عقل و دانش و نيروهاى جسمانى و مقام و موقعيت اجتماعى خود، و خلاصه از تمام سرمايههاى خويش به آنها كه نياز دارند مىبخشند، بىآنكه انتظار پاداشى داشته باشند.
4- ويژگى چهارم پرهيزكاران ايمان به تمام پيامبران و برنامههاى الهى است، قرآن مىگويد: «آنها كسانى هستند كه به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پيش از تو نازل گرديده ايمان دارند» (وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ).
5- ويژگى پنجم: ايمان به رستاخيز، صفتى است كه در اين سلسله از صفات براى پرهيزكاران بيان شده است «آنها به آخرت قطعا ايمان دارند» (وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ). آنها يقين دارند كه انسان عبث و بىهدف آفريده نشده، آفرينش براى او خط سيرى تعيين كرده است كه با مرگ هرگز پايان نمىگيرد، او اعتراف دارد كه عدالت مطلق پروردگار در انتظار همگان است و چنان نيست كه اعمال ما در اين جهان، بىحساب و پاداش باشد. اين اعتقاد به او آرامش مىبخشد، از فشارهائى كه در طريق انجام مسئوليتها بر او وارد مىشود نه تنها رنج نمىبرد بلكه از آن استقبال مىكند و مطمئن است كوچكترين عمل نيك و بد پاداش و كيفر دارد، بعد از مرگ به جهانى وسيعتر كه خالى از هر گونه ظلم و ستم است انتقال مىيابد و از رحمت وسيع و الطاف پروردگار بزرگ بهرهمند مىشود.
ايمان به رستاخيز اثر عميقى در تربيت انسانها دارد، به آنها شهامت و شجاعت مىبخشد زيرا بر اساس آن، اوج افتخار در زندگى اين جهان، «شهادت» در راه يك هدف مقدس الهى است كه آغازى است براى يك زندگى ابدى و جاودانى. و ايمان به قيامت انسان را در برابر گناه كنترل مىكند، و به هر نسبت كه ايمان قويتر باشد گناه كمتر است.
ایمان به معاد و چگونگی آن: ایمان به معاد و چگونگی آن نقش ضمانت اجرا برای میزان كارآمدی اخلاق اسلامی را ایفا می كند. قرآن كریم نیز پس از ایمان به خداوند و یگانگی او بیشترین تأكید را بر معاد و چگونگی آن از قبیل ایمان به سؤال در قبر، عذاب در قبر، روز رستاخیز، حسابرسی در قیامت، وجود میزان برای سنجش اعمال، عبور از صراط و باور به بهشت و دوزخ، دارد.
در نتيجه:
ايمان موجب مي شود تا انسان از معصيت ها دوري کند نه به خاطر ترس از قانون، بلکه به خاطر تقرب به خداوند. ايمان منجر به پديد آمدن اخلاقي نيکو در انسان مي شود. پس مي توان گفت که ايمان واقعي از آن کساني است که به خدا توکل مي کنند، اختيار امور را به خدا مي سپارند، تسليم امر خدا بوده و راضي به رضاي خدا هستند و صبر و شکيبايي پيشه مي کند.
همانگونه که خداوند متعال در قرآن مي فرمايد:« اَللّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ امَنُوا يُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُمَاتِ اِلَي النُّورِ» «خداوند ولي و سرپرست کساني است که به او ايمان مي آورند و آنان را از ظلمات و تاريکيها بسوي نور و روشني (جايگاه حقيقي انساني) هدايت مي کند » پس آرامش زندگي دنيوي و سعادت اخروي نصيب کساني خواهد شد که ايمان قلبي به خدا داشته و درهمه حال خدا را حاضر و ناظربر اعمال و رفتارشان ببينند و جز جلب رضاي او بر چيزي ديگر نينديشند.
مجری برنامه هدایت نور: تقریبا برنامه به آخر می رسد کمی در مورد رابطه امید با ایمان بفرمایید؟
عادلی حسینی: هرچند ایمان و امید دو موضوع و مقوله جداگانه است ولی به گونه ی با هم ارتباط دارد، چنانچه با استفاده از ایات قرآن، روایات و نیز آرای بزرگان اسلام صورت می گیرد؛ عشق به خداوند متعال و ایمان به پرور دگار عالم به عنوان بزرگترین امید و مایه پرکردن خلاء روحی انسان است.
انسان و هر موجود زنده‌اي با اميد به آينده‌اي بهتر زنده است و يأس و نااميدي در مسير زندگي است كه او را از زندگاني بالنده بازداشته به يك عنصر بي‌خاصيت و بي‌تحرك تبديل مي‌كند. در اين مقام هرچند فرصت كوتاه است در مورد اميد و اثرات آن عرض مي‌شود.
چون در ماه شعبان قرار داریم و چند روزی از نیمه شعبان می گذرد، امدادهای غیبی و مساله مهدویت و انتظار و اثرات معنوی آن، از دیگر وعده های امید بخشی الهی هستند. راههای عملی و عینی اسلام جهت تامین امیدهای اساسی انسان از جمله عدل، راههای بازگشت انسان، آثار مهم توبه و مساله شفاعت و عوامل کنترل کننده یا جهت دهنده امید، مباحث هست که زمان موسع را می طلبد.
اما؛ اگر اميد بعد از عمل و يا توبه نباشد، اميد نيست و بدون زحمت و اجراى دستورهاى دوست و كنارهگيرى از محرّمات، نبايد اميد داشت. چنان كه آيات قرآن و روايات و اخبار به طور صريح بيانگر اين واقعيّت است.
اميد شيرينترين ميوهاى است كه قلب انسان چشيده و برترين سرمايهاى است كه آدمى به وسيله آن سودمندترين تجارت را انجام داده است.
براى به دست آوردن يقينى كه سازنده اميد است.
تشکری مجری برنامه هدایت نور