در این کنفرانس حدود 200 تن از شخصیت های علمی افغانی و خارج از کشور شرکت نموده بوند، نخست، مولوی عطأالرحمن سلیم، رییس کانون علمی و تحقیقات اسلامی افغانستان، تشریف آوری علمای داخلی و خارجی را خوش‌آمدید گفته و تصریح کرد که تلاش در جهت فراهم آوری زمینه های تامین وحدت ملی، صلح دایمی، تقریب مذاهب اسلامی و ایجاد زمینه های علمی، در پیوند دادن تمدن هاست و در بخش دیگر سخنان خویش اظهار نمود:
افغانستان، یک کشور اسلامی بوده و مردم آن همه مسلمان‌اند، جنگیدن در برابر نظام و قتل مردم بی‌گناه نه تنها که حرام و ناروا میباشد بلکه خلاف ارزشهای بشری و انسانی میباشد. دین اسلام دین صلح، رحمت و آسایش است، نباید اجازه دهیم یک تعداد حلقات مشخص، عمل‌کردهای شخصی خود را در قالب فتاوی سیاسی، انتحار، انفجار و دهشتافگنی به اسلام نسبت بدهند.
نامبرده اضافه کرد: مفتی اعظم عربستان سعودی، جامعه الازهرمصر، کنفرانس علمای جهان اسلام، مفتی های داخلی و خارجی؛ همه متفقاً حملات انتحاری را حرام، غیرشرعی و متضاد با ارزشهای اسلامی و انسانی اعلام کرده‌اند، بناً باردگر، بر موقف آنها ایستادگی نموده حملات انتحاری و دهشتافگنی را حرام، مردود و ناروا می‌دانیم.
رییس کانون علمی تحقیقات اسلامی افغانستان همچنان گفت: صلح با عذر و زاری به دست نمی‌‌آید، ما از جامعه جهانی و کشورهای جهان اسلام، می‌خواهیم تا بر محرکین، مشوقین و تمویل کنندگان مخالفین مسلح فشارد وارد کنند تا به‌وسیله آن داعیه صلح را لبیک بگویند و راه مذاکره را پیش بگیرند.
به گفته وی، نیاز اساسی زمان برای جوامع اسلامی آن است که پا به پای پیشرفت تکنالوژیک جهان، به عنوان کسانی که در قبال مردم و جامعه خویش بار مسئولیت سنگینی را بر دوش دارند تلاش به خرج دهند؛ تا با جستجوی راهکارهای علمی و مؤثر در جهت همگام ساختن جامعه با کاروان تمدن معاصر و مبارزه با چالش های جدی که فراروی مردم این سرزمین قرار گرفته وجیبه انسانی و اسلامی خویش را ادا نمایند.
مولوی سلیم علاوه کرد: «امروز یکی از خطرناکترین چالش هایی که جامعه ما را با مخاطره مواجه نموده و به لبه پرتگاه نزدیک ساخته است، همانا برداشت ناقص، نادرست و در برخی مواقع ناکافی از آموزه ها و دستورات دینی است که با تاسف از یکسو پایین بودن سطح آگاهی مردم عده ای را به خرافات کشانده و از سوی دیگر، آنبوهی از مشکلات و نابه سامانی ها را در جامعه ما در قبال داشته است».
او در ادامه گفت که باید در راستای فایق آمدن بر همه این نابه سامانی ها، به سراغ بزرگان و اندیشمندان واقعی دین رفت و برای دریافت تفسیر واقعی و همه جانبه از دستورات و ارشادات دینی، با ایجاد هماهنگی و انسجام میان صاحبان فکر و اندیشه تلاش کرد؛ تا با ژرف نگری در دستورات الهی و احادیث پیامبر اکرم(ص) برای همه سؤالاتی که امروز ذهن مردم را به خود مشغول ساخته و در قالب واژه های مدرنی چون دموکراسی، حقوق بشر، حقوق زن و… که ایجاب می کند در هماهنگی با احکام دین، فرهنگ و سنت های پسندیده مردم، جواب های قانع کننده ای دریافت گردد.
او تاکید کرد: «دفاع از ارزش های اسلامی و ملی، تامین حقوق زنان با برداشت کلی و واقع گرایانه از احکام دین مبین اسلام، تقویت روحیه برادری و عدالت اجتماعی و تاکید بر رعایت حقوق همه شهروندان و به خصوص نیازمندان می باشد».
پس از وی پوهنیار مولوی عنایت الله بلیغ امام مسجد جامع پل خشتی، شیخ نصرالدین احمد شعبان رییس بعثه ازهر مصر در کابل، حجت‌الاسلام والمسلمین سید احمد جمال مبارز مسول حسینیه کاظمیه و مولوی شفیع الله نورستانی رییس دعوت شورای عالی صلح، پیرامون موضوع صحبت‌های علمی و تحقیقی نموده، حملات انتحاری، دهشتافگنی و جنگیدن در برابر مسلمانان را مردود دانسته، از مخالفین مسلح کشور خواستن تا فریب بیگانگان را نخورده و وسیله تأمین امیال و سیاست‌های آنها نشوند.
آقای مبارز گفت که افغانستان کشوری اسلامی است؛ پس هر کشوری که در راستای کشتار این ملت فتوا می دهد از لحاظ دین مبین اسلام (این عمل) نادرست می باشد».
به گفته وی، علمای دینی حمایت و پشتیبانی کامل خویش را از فیصله های علمای اسلامی سراسر جهان و علمای دین در جهت (جلوگیری از) قتل انسان های بی گناه در کشور ابراز می نمایند.
این عالم دینی خاطرنشان ساخت که امروزه مردم افغانستان از سوی کشورهای غربی و به خصوص کشورهای منطقه با مشکلات گوناگونی مواجه هستند؛ چرا که اشخاص ناآگاه از دین مبین اسلام را در برابر ملت ما در راستای انتحاری و انفجاری تربیه می کنند».
در همین حال، قاری صلاح الدین؛ مسئول مسجد عمر فارق در کابل گفت که مسئولیت، یک امر شرعی، انسانی و اجتماعی می باشد. مردم مسلمان افغانستان علمای دین را همواره چراغ راه رستگاری شان پنداشته و در فراز و فرود زندگی از آنها به مثابه مفسران کتاب خداوند و سنت پیامبر در پرتو احکام دین مقدس اسلام رهنمایی گرفته اند.
او تاکید کرد: «ما از دولت افغانستان با قاطعیت می خواهیم؛ تا به اساسات دین پایبند بوده و در قسمت اعمار مراکز و مدارس و مشکلات علمای دین را در این زمینه مرفوع و ارشادات دین را گسترش دهد».
شفیع الله نورستانی؛ رئیس کمیته دعوت شورای عالی صلح افغانستان و عضو شورای سرتاسری علما، که در این نشست حضور داشت گفت اگر علما از پروسه صلح در کشور حمایت نکنند تلاش های صلح بی نتیجه خواهد ماند. وی افزود: «در چنین شرایطی اگر ما محافظه کاری کنیم و خاموشی اختیار نماییم، این کار به مفهوم جفا به اسلام و مسلمانان است؛ اما من هیچگاه به خود جرأت نمی دهم که بگویم علما حق شان را ادا نکرده اند، طبعاً ما در صحبت های خود همواره به دعوت ادامه داده ایم؛ اما با در نظر داشت شرایط کنونی و به خصوص مشکلاتی که ما با آن مواجه هستیم در مقابله با آن به یک حرکت قوی علما نیاز است».
این در حالی است که شماری از منتقدان می گویند که برخی حلقات در تلاش اند؛ تا از علما در تنگناهای سیاسی و اجتماعی استفاده ابزاری کرده و با رفع این تنگناها علما همچنان در حاشیه قرار گرفته و به آنان توجهی نمی شود.
به باور این دسته از منتقدان، اساساً کار نهادهایی مانند شورای سرتاسری علمای افغانستان، جز توجیه راهبردهایی که بعضاً از سوی حکومت تعریف می شود نیست و به اینگونه نهادها به صورت مستقیم در تهیه و تدوین این راهبردها نقش و سهمی داده نمی شود.
به عنوان نمونه علما زمانی کاربرد پیدا می کنند که طرح ها و استراتژی های حکومت در زمینه هایی چون مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با تروریزم، مبارزه با فساد اداری، مبارزه با خشونت علیه زنان و روند صلح به بن بست و ناکامی مواجه شود و یا روابط افغانستان و امریکا به تیرگی کشیده شود و با اعلام موضع علما، موضع حکومت افغانستان نیاز به تقویت داشته باشد.
این در حالی است که در شرایط عادی اگر قرار بر این باشد که در هر یک از زمینه های یادشده طرح ها و برنامه های حکومت، بدون دخالت و حمایت علما به نتیجه ای برسد، دیگر از علما و نقش و سهم آنان در پیشبرد این اهداف، خبری نیست.
اما به باور این منتقدان و ناظران، اینگونه نگاه و نقشی که به علما داده می شود، بیشتر به معنای استفاده ابزاری از نفوذ اجتماعی و وجهه دینی آنان در راستای پیشبرد اهداف و راهبردهایی است که عما خود در تدوین آنها، هیچ نقشی نداشته اند و این امر، برخلاف شأن و جایگاه علماست.
در نشست امروز نیز به درستی و بارها مورد تاکید قرار گرفت که مردم افغانستان در تنگناها و بن بست ها همواره به علما روی آورده و براساس آرا و رهنمودهای آنان تصمیم گرفته و عمل نموده اند؛ بنابراین، این جایگاه باید از سوی حکومت و حلقات مشخصی مانند شورای عالی صلح، نهادهای مسئول در زمینه مبارزه با فساد اداری، حقوق زن و… نیز مورد توجه قرار گیرد؛ در غیر آن، این تصور قوت خواهد گرفت که این عرصه ها مخصوصاً عرصه مصالحه با شورشیان در خدمت علما نیست؛ بلکه این علما هستند که به خواست و اراده حکومت در خدمت این روند قرار گرفته و از آنها برای اهداف مشخصی استفاده ابزاری می شود.
در اخیر قطع‌نامه‌یی از آدرس شرکت کنندگان کنفرانس به تصویب رسید که در ماده‌های آن چنین آمده است:
1. ما علما، دانشمندان و سایر اشتراک کنندگان این محفل، حمایت خود را از سیاست‌های صلح جویانه دولت ج.ا.ا که بر مبنای عدالت اجتماعی باشد، ابراز داشته و از جناح‌های درگیر مخالف می‌طلبیم تا دست از خشونت، قتل مردم بی‌گناه و دهشتافگنی کشیده و به پروسه صلح و زندگی مسالمت‌آمیز بپیوندند.
2. کشتن افراد بی‌گناه حرام و خلاف ارزشهای دینی و انسانی میباشد، ما اشتراک کنندگان، این اعمال را با شدید ترین الفاظ تقبیح و مراتب انزجار خویش را بابت آن ابراز می‌داریم.
3. از تمام مردم عزیز خویش صمیمانه می‌طلبیم تا با درک مسوولیت‌های دینی و ملی شان در جهت تحکیم حاکمیت ملی و استقرار امن و نظم عامه در کشور، مساعی همه جانبه خویش را به خرج دهند.
4. از دولت ج.ا.ا، با قاطعیت می‌خواهیم تا بر اساسات دینی پابند بوده و در قسمت اعمار مراکز و مدارس عالی دینی اقدام عملی نموده زمینه‌های افراط‌گرایی و مشکلات علمای دینی را در این زمینه مرفوع و ارشادات دینی را گسترش دهد.
5. از جامعه جهانی، کشورهای همسایه و جهان اسلام، می‌خواهیم تا با اعمال فشار بر حامیان، مشوقین و محرکین مخالفین مسلح، آنان را وادار به مذاکره نموده و در این زمینه مردم افغانستان را صادقانه یاری رسانند.
6. باتوجه به فتوای مفتی اعظم عربستان سعودی؛ جامعه الازهر مصر؛ احیاالتراث‌الاسلامی کویت؛ سایر مفتی‌های معتبر کشور و جهان اسلام؛ فیصله تاریخی 15 حوت 1391- کنفرانس بین‌المللی علمای جهان اسلام در استانبول ترکیه و نیز گردهم‌آیی علمای ولایت بلخ، مبنی بر این‌که انتحار، انفجار، دهشتافگنی، جنگیدن در برابر مسلمانان و سایر اعمال ناشایسته در تضاد و مغایرت با ارزشهای دینی بوده و حرام میباشد. بار دگر متفقاً حمایت و پشتیبانی خویش را از فیصله‌ها و فتاوی مذکور اعلام می‌داریم.
7. از آن‌جای‌که تدویر هم‌چو کنفرانس‌های علمی و پژوهشی تأثیرات مثبت و ارزنده‌یی در راستای تأمین صلح و امنیت در کشور دارد، ما علمای حاضر در این کنفرانس توقع داریم تا هم‌چو گردهم‌‌‌آیی‌‌‌‌ها در سایر ولایات کشور نیز تدویر و گسترش یابد که در پرتو رهنمودهای علمای دینی، ملت ما در روشنی قرار گیرد؛ همچنان اثرات مثبتی بر مخالفین داشته باشد و از نعمت صلح و سعادت در کشور بهره‌مند گردیم.