به مناسبت گرامیداشت شهدای ماه سرطان، به‌ویژه شهدای قیام چنداول و دیگر جان‌باختگان راه حق، کنفرانسی با عنوان «یادی از یاران سفر کرده» از طریق پلتفرم زوم برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جهاد فرهنگی، در این نشست که به تاریخ ۴ سرطان 1404 خورشیدی برگزار گردید، حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر عادلی حسینی، رئیس سازمان جهاد فرهنگی و از محققان و پژوهشگران برجسته، سخنرانی کرد.
ایشان با یادآوری قیام تاریخی دوم سرطان ۱۳۵۸، این رویداد را سرآغاز مقاومت اسلامی در پایتخت افغانستان خواند و تأکید کرد که این قیام از منطقه چنداول آغاز شد و به‌سرعت سراسر کابل را فرا گرفت. وی افزود: این حرکت، نه حزبی بود، نه منطقه‌ای و نه قومی؛ بلکه یک قیام ملی و مردمی بود.
در ادامه، استاد عادلی حسینی به برخی از پیامدها، دستاوردها و درس‌های ماندگار این قیام اشاره کرد که محتوای کامل آن در بخش‌های بعدی ارائه خواهد شد.
أعوذُ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم.
قال‌الله‌تعالی:
«وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»
(سوره آل‌عمران، آیه ۱۶۹)
با نهایت سپاس و امتنان، از تمامی برگزارکنندگان این محفل معنوی و پرارزش که با هدف گرامیداشت مقام شامخ شهدا و پاسداشت خاطره جاودانه آنان برگزار گردید، صمیمانه قدردانی می‌نماییم.
در این کنفرانس، یاد شهدای مظلوم ماه سرطان، شهدای قیام تاریخی چنداول، و دیگر مجاهدان راه حق که در این ماه خونین، جان شیرین خویش را در مسیر اعتلای اسلام، دفاع از حق، عدالت و آزادی فدا نمودند، گرامی داشته شد. از جمله این شهدا می‌توان به شهید مولوی حبیب‌الرحمن، علامه شهید سید اسماعیل بلخی، شهید صفی‌الله افضلی، شهید عبدالجبار مصدق، شهید شارقی بدخشان، شهید پهلوان عبدالواحد و دیگر شهدای این ماه اشاره کرد. باشد که یادشان جاودان و راه‌شان پررهرو بماند.
ما باور داریم که استمرار این‌گونه برنامه‌ها، نه‌تنها نام و آرمان شهدا را در خاطره جمعی زنده نگه می‌دارد، بلکه موجب بیداری فکری، تربیت نسلی آرمان‌گرا و تداوم مسیر عدالت‌طلبی و آگاهی می‌گردد.
آسیب‌شناسی مفاهیم مقدس
در دهه‌های اخیر، دو مفهوم بلند و مقدس در فرهنگ اسلامی، دچار تحریف و غبار فراموشی شده‌اند:
- جهاد:
در حالی‌که جهاد در اندیشه اسلامی، مفهومی ژرف، چندبُعدی و آمیخته با بصیرت، اخلاص، عدالت‌خواهی و فداکاری است، متأسفانه گاه به‌نادرست صرفاً به معنای «تفنگ‌به‌دوش گرفتن» تقلیل یافته است.
برخی از کسانی که روزگاری خود را مدافع دین و ملت می‌دانستند، امروز در مسیر قدرت‌طلبی، فساد و وابستگی به بیگانگان گام می‌زنند.
قرآن کریم درباره مجاهدان واقعی می‌فرماید:
«فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا» یعنی: «خداوند، مجاهدان را که با مال و جان خویش در راه او تلاش می‌کنند، بر آنان که [در خانه] نشسته‌اند، پاداشی بزرگ عطا کرده است.»
(سوره نساء، آیه ۹۵)
- شهید:
واژه‌ای مقدس و آسمانی که در قرآن و سنت، جایگاه رفیعی دارد؛ اما امروزه گاه بر هر خود مرده و کشته‌ای – حتی بر جنایتکاران و ظالمان – اطلاق می‌شود و این نام مقدس، در معرض ابتذال سیاسی و عوام‌فریبی قرار گرفته است. آیه‌ی که در آغاز خواندم:
«وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ» یعنی: هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مرده‌اند؛ بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.
(سوره آل‌عمران، آیه ۱۶۹)
این آیه، نشانگر حقیقت مقام شهیدان است. همچنین از پیامبر اسلام (ص) روایت شده است:
«رَجَعْنَا مِنَ الْجِهَادِ الْأَصْغَرِ إِلَى الْجِهَادِ الْأَكْبَرِ»
اصحاب پرسیدند: جهاد اکبر چیست؟
فرمودند: «جهاد با نفس» – یعنی مبارزه با هوا و هوس.
(منبع: کشف‌الاسرار، ج ۱، ص ۶۴؛ و منابع معتبر شیعه و اهل سنت)
تعهد ما به راه شهدا
ما باور داریم که: شهید، انسانی است آگاه و مخلص که جان خود را در راه خدا، عدالت، آزادی و کرامت انسانی فدا می‌سازد؛ نه در مسیر ظلم و باطل.
جهاد، تنها به میدان جنگ محدود نمی‌شود، بلکه عرصه‌های علم، آگاهی، اخلاق، خدمت به خلق، و مبارزه با فساد نیز مصادیق والای جهاد محسوب می‌گردند.
ما به شهیدان عهد می‌بندیم:
ای شهیدان، اگرچه در میان ما نیستید، اما شما را فراموش نکرده‌ایم.
ما شاید گاهی از آرمان‌های‌تان فاصله گرفته باشیم، اما امروز دوباره با شما پیمان می‌بندیم که راه‌تان را با صداقت، وفاداری و استقامت ادامه دهیم. راه شما، راه عزت، و یاد شما، چراغ هدایت آینده ماست. در ادامه یاد قیام تاریخی و ماندگار دوم سرطان ۱۳۵۸ خورشیدی و شهدای گمنام و فداکار چنداول را نیز گرامی می‌داریم؛ همان جان‌باختگان خاموشی که نام‌شان در تاریخ کم‌رنگ اما اثرشان در جان ما پررنگ باقی مانده است. من در ارتباط با شهدای نیم‌قرن اخیر افغانستان دو اثر نگاشته‌ام: نخست، کتاب «شهدای نخبه و مرزبانان اندیشه» که نگاهی است به حیات فکری و مبارزاتی ۵۷ شهید نخبه افغانستان در سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ خورشیدی؛ جلد نخست این اثر چند سال پیش منتشر شد. دوم، کتاب «راویان عشق» که تأملی است بر قیام چنداول و در سال ۱۳۹۶ خورشیدی در کابل به چاپ رسید. بخش‌هایی از سخنان من در این زمینه، مستند به کتاب «راویان عشق» است.
قیام ماندگار دوم سرطان ۱۳۵۸؛ سرآغاز مقاومت اسلامی در پایتخت افغانستان
قیام باشکوه دوم سرطان ۱۳۵۸ در منطقه‌ی چنداول کابل، نخستین حرکت مردمی، هماهنگ و گسترده علیه سلطه‌ی رژیم کمونیستی حزب دموکراتیک خلق افغانستان در پایتخت بود. این خیزش، سرآغازی خونین برای فصل نوینی از مقاومت اسلامی در کشور به‌شمار می‌آید؛ رویدادی که با فداکاری صدها جوان آزاده، برگ تازه‌ای از جهاد ملت مسلمان افغانستان را ورق زد و چهره‌ی واقعی رژیم‌های خلق و پرچم را برای جهانیان آشکار ساخت.
از چنداول تا سراسر کابل؛ گسترش جغرافیای قیام
آتش این قیام نخست در چنداول زبانه کشید، اما به‌سرعت به دیگر مناطق کابل سرایت کرد. مردم از اقوام، مذاهب و گرایش‌های گوناگون، در کنار یکدیگر، فریاد آزادی و عدالت سر دادند. این خیزش، تجلی وحدت ملی و اخوت اسلامی بود؛ پژواکی از صدای مظلومانی که در برابر استبداد ایستادند و هیبت ساختگی حکومت را فرو ریختند.
قیام دوم سرطان، جرقه‌ای شد برای خیزش‌های بعدی، از جمله قیام سوم حوت همان سال که بی‌تردید از حماسه‌ی چنداول الهام گرفته بود. شهدای این خیزش‌ها دِینی بزرگ بر گردن ملت دارند و نام‌شان سزاوار تجلیل همیشگی است.
رهبری و سازمان‌دهی قیام
این خیزش مردمی، نتیجه‌ی تلاش گروهی از روحانیون مبارز، جوانان متعهد، تحصیل‌کردگان و چهره‌های بانفوذ اجتماعی بود که در چارچوب «شورای انقلاب» فعالیت می‌کردند. رهبری این شورا را حجت‌الاسلام والمسلمین سید شاه‌موسی رضوی مالستانی برعهده داشت. از مشاوران برجسته‌ی وی می‌توان به شهید حاج حسین‌بخش، انجنیر شاه‌حسین حسینی سنگلاخی و سید عیسی شهرستانی و دیگر بزرگان اشاره کرد.
نشست‌های اولیه در منزل شهید حاج حسین‌بخش شهرستانی آغاز شد و سپس به خانه‌ی شهید حاجی اکبر منتقل گردید. در نهایت، مرکز تصمیم‌گیری به خانه‌ی سید ابراهیم حسینی، معروف به «مشهدی»، در کوچه‌ی قرتای چنداول انتقال یافت؛ جایی که آخرین جلسات پیش از آغاز قیام در آن برگزار شد.
طبق برنامه‌ریزی، قیام می‌بایست از چنداول آغاز می‌شد و مراکز کلیدی مانند مأموریت پولیس، پل باغ عمومی و جاده‌ی پشتونستان به تصرف درمی‌آمد. اما ضعف در هماهنگی و ناهماهنگی برخی نیروها با شفرهای عملیاتی، موجب بروز اختلالاتی در اجرا شد. با این‌حال، حرکت مردمی با قدرت ادامه یافت و پیام خود را به سراسر کشور رساند.
ترکیب شورای انقلاب و چهره‌های شاخص
شورای انقلاب متشکل از هشت عضو اصلی از اهل تشیع و اهل سنت بودند. از جمله چهره‌های شاخص این شورا و همکاران نزدیک آن می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
میر عبدالصمد حدید (هرات)
شهیدالله رحمانی
سارنوال حبیب
سید عنایت‌الله حیدری
حاج سید حسین‌علی و برادرش استاد سید شرف سنگلاخی
شیخ نادرعلی توسلی (همکار مرحوم طالب قندهاری)
همچنین شماری از شخصیت‌های متنفذ دینی و اجتماعی به‌عنوان مشاوران و همراهان این حرکت نقش داشتند:
آیت‌الله سید شاه‌محمد اکبرشاه محسنی
شهید قاضی غلام‌سخی قرقیزی (خان‌آباد، قندوز)
قاضی محمدصفا کریمی (غزنی)
حجت‌الاسلام سید عباس حکیمی (غزنی)
قاضی رازمحمد دلیلی (اندارب، غزنی)
شهید حاجی چغل ترکمنی (پروان)
حجت‌الاسلام سید عبدالعظیم مبین (میدان)
فضل‌الله فضلی
داکتر حسن ظفر
اصغر بختیاری و دیگران
روز بیداری؛ پیامی برای تاریخ
دوم سرطان، روزی بود که مردم کابل با دست‌های خالی و دلی آکنده از ایمان، در برابر ظلم و استبداد قد علم کردند. این قیام، پیامی ماندگار برای تاریخ و حکام داشت:
«الملک یبقی مع‌الکفر و لا یبقی مع‌الظلم»
حکومت با کفر شاید باقی بماند، اما با ظلم هرگز.
قیام چنداول، اقتدار پوشالی رژیم کمونیستی را درهم شکست و نخستین چراغ جهاد اسلامی را در پایتخت برافروخت. خون پاک شهدای این روز، بنیان‌گذار نهضت مقاومت گردید. اگر این ایثار نبود، نه از اسلام اثری می‌ماند و نه از آزادی نشانی.
قیامی مردمی، نه حزبی یا قومی
قیام دوم سرطان برخاسته از وجدان بیدار ملت بود، نه وابسته به حزب، قوم یا مذهب خاص. اقشار مختلف—از دانشجویان و کاسبان گرفته تا علما و پیشه‌وران—در کنار هم ایستادند.
سازمان‌دهی این حرکت، به‌صورت شبکه‌های مخفی خوشه‌ای و مثلثی در سطح کابل انجام شده بود. گروه‌ها از طریق افراد رابط با یکدیگر در تماس بودند، بی‌آنکه از هویت سایر اعضا اطلاع داشته باشند.
شهدای گمنام، فداکاران بی‌نام
بسیاری از شهدای قیام دوم سرطان، همچنان در اسناد تاریخی بی‌نام و نشان‌اند. روایت‌های محلی و خاطرات شاهدان عینی از تدفین‌های شبانه و گورهای جمعی در دامنه‌ی کوه‌های کابل، حکایت از عمق مظلومیت این شهدا دارد.
این شهیدان، از میان محصلان، کارمندان، پیشه‌وران، علما و حتی نوجوانان بودند. اما سرکوب خشن رژیم و نبود امکان ثبت رسمی، سبب شد که بسیاری از آنان در حافظه‌ی مردم به‌عنوان «شهدای گمنام» باقی بمانند.
برخی از شهدای شناخته‌شده‌ی قیام دوم سرطان ۱۳۵۸ خورشیدی:
شهید حسین قلندرزاده (بشیر)
شهید نصیراحمد عظیمی
شهید سید داوود (کارمند مطبعه‌ی دولتی)
محمداسماعیل، سید رضا اطهر
شهید ظاهر عطایی
شهید قاری سید مبین‌آقا
میر علی‌احمد «ضیا»
شهید معلم ولی «شیوانی»
شهید مظفرالدین شاه ظهوری لسان‌زاده (شاه‌جان)
شهید عباس هزاره (معروف به عباس پوچوق)
شهید رحیم (برادر پهلوان ابراهیم)
شهید حاج غلام‌حسین شیخ‌زاده
شهید سید حسین فاطمی (نواسه‌ی علامه بلبل)
شهید سید رضا اصغری
شهید سید علی‌آقا سنگلاخی
شهید سید جواد سنگلاخی
شهید جعفر و جمعی دیگر از جوانان قیام
گفته می‌شود رژیم وقت، صدها تن را از خانه‌ها، بازارها و مسافرخانه‌ها ربوده و به قتل رساند؛ بدون آن‌که هویت بسیاری از آنان روشن گردد.
تحریف، فراموشی و ضرورت بازشناسی قیام
دریغ که امروز، برخی از چهره‌هایی که در صف مقدم قیام بودند، اکنون با نادیده‌گرفتن خون شهدا، به دنبال منافع شخصی یا نزدیکی با قدرت‌اند. آرمان‌های قیام—عدالت، استقلال، و استقرار نظام اسلامی—در گذر زمان کم‌رنگ شده و افق روشنی برای تحقق آن دیده نمی‌شود.
تحریف تاریخ، مصادره‌ی قیام و انکار نقش مردم، ظلمی مضاعف است. سزاوار است نام و یاد شهدای گمنام این حرکت، احیا شده و در سطح ملی، گرامی داشته شود.
میراث و پیامدهای قیام دوم سرطان
شکستن هیبت ساختگی رژیم کمونیستی
گسترش بیداری اسلامی در سراسر کشور
الهام‌بخشی برای خیزش‌های بعدی
تقویت انسجام دینی و ملی
پایه‌گذاری جهاد سازمان‌یافته و مقاومت اسلامی
قیام دوم سرطان، صرفاً یک حرکت اعتراضی نبود؛ بلکه آغازی بود بر تحولی بزرگ در تاریخ سیاسی و اجتماعی افغانستان. این روز، نماد شجاعت، بیداری و اراده‌ی ملت برای ریشه‌کنی ظلم و تحقق عدالت بود.
تشکر از توجه تان.
والسلام علیکم ورحمۀالله و برکاته