آقای عادلی پس سلام و اداء احترام به مجری، همکاران ایشان و شنوندگان این برنامه گفت: يكى از وظايف و دستورالعملهاى مهم اسلام، تربيت فرزند براساس برنامههاى اسلامى است، تربيت صحيح، زمينه ساز ارزشهاى انسانى در فرزندان است، و به عكس عدم تربيت، و يا تربيت ناصحيح، يكى از زمينههاى پيدايش انحراف و گناه در فرزند مىباشد. در اسلام به اين امر مهم، بسيار توجه و سفارش شده است.
همانگونه كه اگر باغبانى، نهال درختى در زمين بكارد، لازم است در تربيت آن بكوشد و عوامل پرورش آن را فراهم كند و از هرگونه عوامل آسيب رسان، جلوگيرى مىنمايد، تا آن نهال درختى پر ثمر گردد، پدر و مادر نيز بايد در تربيت فرزند، كوشا باشند كه كوتاهى در اين راستا، مساوى با سقوط فرزند و انحراف نابسامانى او خواهد شد.
در روش تربيت صحيح، هيچ چيزى مانند محبّت و گرم نگهداشتن كانون خانواده اثر بخش نيست، پدر و مادر بايد ميحط خانه را كه فرزندان شان در آن محيط پرورش مىيابند، كاملاً سالم نگهدارند. خشت اول اصلاح و تربيت صحيح فرزند، به اصطلاح محيط خانه است. محبت زن و شوهر به همديگر،اساس سالم سازى محيط كوچك خانه است.
خشت اول چون نهد معمار كج
تا ثريا مىرود ديوار كج
او در پاسخ اینکه؛ مسئولیت والدین در قبال فرزندان چیست؟ اظهار داشت:
يكى از راههاى مهم تربيت و هدايت «شخصيت دادن» به افراد، مخصوصا به كودكان است و بر اين اساس، يكى از امورى كه در مسأله تربيت فرزند، قطعا بايد مورد توجه قرار گيرد، مسأله تحقير و ايجاد خود كم بينى است. پدر ومادر و مربيان بايد به كودك، احترام بگذارند، و غرور او را سركوب ننمايند و به عبارت ديگر، از هر موضوعى كه عقدهاى حقارت و خودكم بينى در كودك ايجاد مىكند، دورى نمايند، و در بزرگ سالان نيز مسأله چنين است، بايد احترام كافى به مردم كرد، تا احساس كمبود و حقارت ننمايند، وگرنه سر از عقدهاى حقارت بيرون آورده و منشأ انحرافات و گناه خواهد شد.
چنانچه امام صادق(ع) در کتاب اصول كافى، جلد 3، صفحه 253 مىفرمايد: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَوَقرْ كَبِيرَنَا وَلَمْ يَرْحَمْ صَغِيرنَا» آنكس كه نسبت به بزرگترها احترام نگذارد و به كوچكترها محبّت نكند از ما نيست.
جامعه انسانى همانند كاروان پر دامنه است كه دائما در حركت است، نوزادانى از مادر متولد مىشوند، كودكان بزرگ، و بزرگها پسر، و پيران از دنيا مىروند، و هيچ كس از اين رهسپردن مستثنى نيست.
در اين ميان بزرگترها معمولاً تجربه بيشتر و بينش عميقتر دارند و در دوران عمر خويش – چنانچه وظيفه شناس بودهاند- منشأ خدمات فراوانترى شدهاند و تمام محاسبات حكم مىكند كه مورد احترام باشند و جوانان و نوجوانان حرمت آنان را نگاهدارد. و كوچكترها چون نورسند و در آغاز زندگى، بايد مورد محبّتقرار گيرند و با دلسوزى كامل پايههاى سعادت شان به دست بزرگترها گذارده شود، و اين است راه و رسم يك جامعه انسانى و مترقى.
لذا پیامبر اكرم(ص) در كتاب اقوال الائمه مىفرمايد: «يَلْزَمُ الْوالِدَيْنَ مِنَ الْحُقُوقِ لِوَلِدِهِماَ مَايَلْزَمُ الْوَلَدٍ لَهُماَ مِنْ حُقُوِقِهما» همان طورى كه فرزندان بر اثر ترك حقوق پدر و مادر مسئولند پدران و مادران نيز در برابر ترك حقوق فرزندان مسئوليت دارند.
در دنيا هيچ حقى بدون وظيفه نيست يعنى در كنار هر حقى وظيفه وجود دارد و هر اندازه حق بزرگتر باشد وظيفه و مسئوليت نيز بزرگتر است.
به همين دليل پدران و مادران كه حقى بزرگى بر فرزندان خود دارند (حقى كه در قرآن مجيد همدوش حق پروردگار ذكر شده) مسئوليت سنگينى نيز در مقابل آنها دارند، آنها بايد لحظه از تعليم و تربيت فرزندان غافل نشوند و تا آنجايى كه امكان دارند در سازندگى روح و جسم آنها و نگاهدارى آنان از آلودگىهاى فكرى و اخلاقى بكوشند و غوغاى زندگى روزانه آنها را از اين وظيفه بزرگ باز ندارد.
حسینی در مورد رفتار پدر و مادر در قبال فرزندانش گفت: پیامبراسلام(ص) مىفرمايد: «إِعْدِلوُ بَيْنَ أَوْلادِكُمْ كَمَا تُحِبُّونَ اَنْ يَعْدِلُو بَيْنَكُمْ» در ميان فرزندان خود عدالت كنيد همانطوريكه دوست مىداريد آنها در ميان شما عدالت كنند. يكى از اشتباهات بزرگ تبعيض در ميان فرزندان است، بعضى از مردم براى فرزند بزرگ و به اصطلاح ارشد امتياز قائل مىشوند و بعضى براى كوچكترين فرزند، و گاهى آن چنان در اين راه، افراط مىكنند كه هر چه از محبّت و مال و عواطف دارند در اختيار يكى از آنها قرار مىدهند و ديگرانرا بكلى محروم مىسازند، اين موضوع آتش كينه و حسد را در دل آنها بر مىافزايد و در آينده نسبت به يكديگر دشمن و نسبت به پدر و مادر كينه جو، و
حتّى نسبت به اجتماع هم در مقام انتقام جويى بر مىآيند.
روزى رسول خدا(ص) حسن و حسين(ع) را كه كودك بودند، مىبوسيد، شخصى بنام «عُيينه» و به نقل ديگر «اقرع بن حابس» به رسول خدا(ص) عرض كرد: «من داراى ده فرزند هستم، هيچ يك از آنها را نبوسيدهام» رسول خدا(ص) فرمود: «مَنْ لاَ يَرْحَمُ وَ لاَيُرْحَمُ» كسى كه رحم نكند، به او رحم نمىشود. حفص فرّاء مىگويد از گفتار او، به قدرى پيامبر صلىاللهعليهوآله خشمگين شد، كه چهرهاش سرخ گرديد و به او فرمود: «خداوند، مهر و محبّت را از قلب تو، بيرون كرده است، آن كس كه به كودكان رحم نمىكند، و به بزرگ سالان احترامنمىنمايد از ما نيست.
تعریف نيكى به پدر و مادر در آیات قرآن کریم چگونه بیان گردیده است، او فرمود:
1 – خداوند جايگاه پدر و مادر را در رتبه بعد از خود قرار داده است.
2 – همچنان كه حق خداوند مجهول است، حق پدر و مادر نيز مجهول است.
3 – همچنان كه انسان هر چه تلاش كند نمىتواند حق خداوند را ادا كند و تنها در مسير بندگى خداوند بايد قرار گيرد، در مورد پدر و مادر چنين است كه حق ايشان با كمكهاى مختلف قابل ادا نيست و بايد در مسير اطاعت شان قرار بگيريم.
4 – همچنان كه داراى حق معصومين، به عنوان پدر معنوى امّت در حال حيات و ممات يكسان است، اداى حق والدين نيز در حال حيات و ممات يكسان است و تنها شكل آن فرق مىكند.
5 – اداى حق والدين از امور فطرى و انسانى است، نه اينكه در خصوص مسلمين يا مؤمنين باشد، زيرا كه فرمود: « وَ وَصَينَا اْلإِنْسَان…» و نفرمود: «وَ وَصَّيْناَ الْمُسْلم ».
6 – همچنان كه شكر خدا اسباب بركت است، شكر والدين نيز از اسباب بركت است.
7 – همچنان كه در آخرت از بسيارى از حقوق سؤال مىشود، بالاخص از حق پدر و مادر سؤال خواهد شد، زيرا مىفرمايد: «وَ إِلَىَّ الْمَصِير».
8 – همچنان كه انسان مىبايد در برابر خداوند متعال متواضع باشد، در برابر پدر و مادر نيز بايد كمال تواضع را داشته باشد، «و اخفض لهما جَنَاح…»
9 – جالب اينكه در آغاز توصيه دربارهاى هر دو مىفرمايد: «بِالْوالِدَين» ولى به هنگام بيان زحمات و خدمات تكيه روى زحمات مادر مىنمايد تا انسان را متوجه ايثارگرىها و حق عظيم او سازد. «حَمَلَتْهُ أُمُّهُ…».
10 – در قرآن كريم حقوق پدر و مادر، چندين بار با تكرار آمده، امّا سفارش نسبت به فرزندان كمتر است، اين به خاطر آن است كه پدر و مادر به حكم عواطف نيرومندشان كمتر ممكن است كه فرزندان را به دست فراموشى بسپارند، در حالى كه زياد ديده شده است كه فرزندان، پدر و مادر را مخصوصا به هنگام پيرى و از كار افتادگى فراموش كردهاند.
11 – «قضاء» كه در آيه شريفه آمده، مفهوم مؤكد از امر دارد و امر و فرمان قطعى و محكم را مىرساند.
12 – مطلق بودن احسان كه هرگونه نيكى را در بر مىگيرد.
13 – مطلق بودن والدين كه مسلمان و كافر را شامل مىشود.
14 – نكره بودن احسان كه در اين گونه موارد، براىبيان عظمت مىآيد.
15 – شكر در آيات با فعل مضارع كه نشانه تداوم و استمرار است آمده،
يعنى همچنان كه شكر خداوند، هميشگى و در همه حال است، احسان به پدر و مادر نيز اين گونه است تا انسان مسير تكامل خود را طى كند.
16 – در چهار سورهاى از قرآن كه آيات آن ذكر شد، نيكى به والدين بلا فاصله بعد از توحيد قرار گرفته، اين هم رديف بودن دو مسأله، بيان گر اين است كه اسلام تا چه حد به پدر و مادر احترام قايل شده است.
لذا اسلام يكى از راههاى سودمند براى جبران گناهان را احسان به مادر مىداند و نيكى در حق او را سبب خشنودى خداوند و آمرزش معاصى مىشمارد. مردى به محضر پيامبر(ص) آمد و گفت: «اى رسول خدا هيچ كارى زشتى نيست مگر اينكه انجام دادهام، آيا توبه من قبول مىشود؟!»
پيامبر(ص) به او فرمود: «آيا هيچ كدام از پدر و مادرت زنده هستند؟» او گفت پدرم زنده است. پيامبر(ص) فرمود: «فَاذْهَبُ فَبَرِّهُ» برو به پدرت نيكى كن. (همين نيكى به پدر، موجب پذيرفتن توبه خواهد شد.)
وقتى كه او رفت، پيامبر(ص) به حاضران فرمود: «اى كاش! مادر اين گنه كار زنده بود، و به مادرش نيكى مىكرد، زيرا نيكى كردن به مادر قبول توبهاش نزديكتر بود.» يعنى نيكى به مادر زودتر موجب قبول شدن توبه، در پيشگاه خدا مىگردد.)
شيخ انصارى(ره) و خدمت به مادر شيخ اعظم انصارى ، مادرش را تا نزديك حمام بدوش مىگرفت و او را به زن حمامى سپرده مىاستاد، تا او را به خانه بر گرداند، هر شب به دست بوسى مادر مىآمد و صبح با اجازه مادر از خانه بيرون مىرفت. پس از مرگ مادر به شدت مىگريست، فرمود: گريهام براى اين است كه از نعمت بسيار مهمى چون خدمت به مادر محروم شدم. شيخ پس از مرگ با كثرت كار و تدريس و مراجعات، تمام نمازهاى واجب مادرش را خواند، با اينكه مادر ايشان از متدّينههاى روزگار بود.
گزارشگر: سید محمدحسینی