الف) عظمت شب‌های قدر
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ؛ إِنَّآ أَنزَلْنهُ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ وَ مَآ أَدْرَيكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ؛ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مّنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ تَنَزَّلُ الْمَلئِكَة وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبّهِم مّن كُلّ أَمْرٍ؛ سَلمٌ هِىَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ[2]
شب قدر، پرارج‌ترین و پررمز و رازترین شب‌های سال است که قلم‌ها در وصفش می‌شکنند، زبان‌ها از توصیفش قاصرند و عقل در فهم آن مبهوت و متحیر می‌ماند؛ شبی که امام جعفر صادق(ع) فرمود: «قَلبُ شَهرِ رَمَضانَ لَیلَةُ القَدرِ[3] یعنی قلب ماه مبارک رمضان، شب قدر است.
در آیات و روایات آمده که شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می‌شود. در واقع، در این شب است که مقدرات یک سال انسان‌ها مشخص می‌شود.
شب قدر، شب نعمت و رحمت فراوان خدا برای بندگانش در روی زمین است. خداوند متعال گناهان بندگانش را می‌آمرزد و دعا را قبول می‌کند. خدا از فرشتگان خواسته تا این فرمان را همان طور که دستور دارند انجام دهند و چنانچه که در سوره قدر می‌خوانیم:
إِنَّآ أَنزَلْنهُ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ….
شب قدر از شب‌های مقدس و متبرک اسلامی است که خداوند در قرآن از آن به بزرگی یاد کرده و سوره‌ای نیز به نام «سوره قدر» نازل فرموده که در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی‌رسد. این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است. عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه است. در این شب، مقدرات یک سال انسان‌ها و روزی‌ها، عمرها و امور دیگر مشخص می‌شود. درشب قدر ملائکه و روح که اعظم ملائکه است به اذن پروردگار، خدمت امام زمان(عج) مشرف می‌شوند و مقدرات هر کس را به امام عرضه می‌دارند.
و با استفاده از این فرصت طلایی، قدر این شب‌ها را بدانیم و انسان‌هایی که قدر زمان و فرصت‌های زندگی را می‌دانند، هیچ موقعیتی را بیهوده و به واسطه کاهلی یا بی توجهی از دست نمی‌دهند؛ چنین افرادی قدر و ارزش شب‌های قدر را نیز دانسته و برای کسب خیرات و برکات این فرصت معنوی تلاش می‌کنند.
ب) مقام امام علی(ع)
امیرالمؤمنین امام علی بن ابیطالب(ع) ۱۳ رجب، 10 سال پیش از بعثت رسول خدا(ص) در خانه کعبه متولد شد و ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجری قمر در محراب عبادت در مسجد کوفه به شهادت رسید.
امام علی(ع) فرزند حضرت ابوطالب(ع) و مادرش فاطمه بنت اسد، پسرعمو و داماد پیامبر اکرم(ص)، همسر حضرت فاطمه(س)، پدر و جدِّ یازده امام معصوم(ع) است. به گفته عالمان شیعه و بسیاری از علمای اهل سنت، نخستین مردی بود که به پیامبراسلام(ص) ایمان آورد و آن حضرت جانشین بلافصل رسول خدا(ص) است.
فضایل زیادی برای امام علی(ع) در منابع معتبر پیروان مذاهب اسلامی آمده که من چند نمونه از آن فضایل را یاد آور می‌شوم:
1) امام علی(ع) نخستين ياور پيامبر(ص)
پیامبر بزرگوار اسلام(ص) پس از دریافت و رسیدن به پیامبری، سه سال دعوت مخفيانه به اسلام را نمود و سرانجام پيک وحی فرا رسيد و فرمان دعوت همگانی داده شد که در اين ميان تنها امام علی(ع) از مردان، نخستین فردی بود که دعوت پیامبر(ص) را پذیرفت و به اسلام ایمان آورد، چرا علی بن ابیطالب(ع) را کرم‌الله وجهه می‌خوانند؟
علمای اهل سنت وقتی می‌خواهند در مورد علی بن ابیطالب سخن بگویند برخلاف بقیه صحابه در مورد امام علی(ع) به جای «رضی‌الله عنه»، «کرم‌الله وجهه» می‌گویند جملۀ دعا و درود که اهل سنت دربارۀ امیر المؤمنین(ع) به‌کار می‌برند، یعنی خداوند چهره‌اش را گرامی بدارد و بر مقامش بیفزاید. آنان دربارۀ سایر صحابه «رضی‌اللّه عنه» به کار می‌برند (خدا از او راضی باشد) امّا دربارۀ امام علی(ع) پس از نامش «کرّم‌اللّه وجهه» می‌گویند. جلال‌الدین دوانی دربارۀ علّت آن به دو نکته اشاره کرده، می‌گوید: در میان صحابه تنها علی(ع) بود که قبل از بلوغ، اسلام آورد و هرگز بت‌پرستی نکرد. زمانی که فاطمۀ بنت اسد به آن حضرت حامله بود، هرگاه حضرت محمّد(ص) را می‌دید به احترامش برمی‌خاست و احترام می‌کرد. حضرت روزی به او گفت: تو حامله‌ای، من راضی نیستم برای من اینگونه از جا برخیزی، گفت: سوگند به خدا، هرگاه شما را می‌بینم، بچه‌ای که در رحم دارم به‌گونه‌ای جابه‌جا می‌شود که مرا ناگزیر می‌سازد تا از جا بلند شوم.
از افتخارات ديگر حضرت علی(ع) اين است که با شجاعت کامل برای خنثی کردن توطئه‌ی مشرکان مبنی بر قتل رسول خدا(ص) در بستر ايشان خوابيد و زمينه هجرت پيامبر(ص) را آماده ساخت.[4]
پیامبر اکرم(ص) در سال سوم بعثت پس از نزول «آیه انذار»، مأمور دعوت و ابلاغ دین جدید به خویشاوندان نزدیک خود گردید. رسول خدا در این جلسه مهمانی که در خانه‌اش ترتیب داده بود، بر اخوت، خلافت و وصایت علی بن ابی طالب(ع) تصریح نمود. این روایت که به «حدیث یوم الدار» مشهور است، از جمله ادلّۀ شیعه در اثبات خلافت بلافصل امام علی(ع) بشمار می‌رود که پیامبراسلام(ص) فرمود: «إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَأَطِیعُوا»[5] پیامبراسلام(ص) در یوم الدار امام علی(ع) را به عنوان وصی و جانشین خود برگزید و فرمود: این برادر، وصی و جانشین من در میان شماست، سخن او را بشنوید و از او اطاعت کنید. هنگامی که قریش قصد کشتن پیامبر(ص) را داشتند، امام علی(ع) در بستر پیامبر اسلام(ص) خوابید تا پیامبر(ص) بتواند مخفیانه به مدینه هجرت کند. به این ترتیب در شبی که به «لَیْلَةُ الْمَبیت» معروف شد، امام علی(ع) فداکارانه در بستر پیامبر(ص) خوابید و پیامبر در غفلت مشرکان به مدینه مهاجرت نمود. این آیه در شأن امام علی(ع) نازل شد: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»[6]؛ و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد، و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است.
همچنان در روایات آمده که پیامبر(ص) عقد اخوت خود را با امام علی(ع) بست. درباره فضایل و مقام امام علی(ع) در آیاتی مانند آیه مباهله، آیه تطهیر، آیه ولایت و برخی دیگر از آیات که بر عصمت امام علی(ع) و اهل بیت(ع) دلالت دارد.
آیه اطاعت: «یا اَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اَطِیعُوا اللَّهَ وَاَطِیعُوا الرَّ‌سُولَ وَاُولِی الْاَمْرِ‌مِنکمْ؛»[7] ای کسانی که ایمان آورده‌اید خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید. این آیه به اتفاق علمای شیعه در‌شان امام علی(ع) و ائمه(ع) نازل شده است.
آیه ولایت: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ»[8] یعنی سرپرست و ولی شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‌اند؛ همانها که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند. .این آیه، ولایت امام علی(ع) و سایر ائمه(ع) را اثبات می‌کند. مفسران‌شان نزول این آیه را مربوط به امام علی(ع) و دادن انگشتر خود به شخص فقیر در حال رکوع دانسته‌اند.
حدیث منزلت : رسول خدا(ص) خطاب به امام علی(ع) می‌فرماید: «انت منی بمنزلة‌هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی»[9] تو نسبت به من همچون‌هارون نسبت به موسی هستی جز اینکه پس از من پیغمبری نخواهد بود.
امام علی(ع) معیار حق و باطل است؛ پیامبر اسلام(ص) فرمود: عَلِی مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِی[10] پیامبر اسلام(ص) امام علی(ع) را ملازم با حق، حق‌بین، حق‌گو و ملاک شناخت حق از باطل معرفی نموده است. امام فخر رازی، مفسر بزرگ اهل سنت، با استدلال به این حدیث معتقد است که هرکس در دینش به علی(ع) اقتدا کند، هدایت یافته است.[11]
پس از رحلت رسول اکرم(ص) به علت شرايط خاصی که بوجود آمده بود، امام علی( ع) از صحنه‌ی اجتماع کناره گرفت و 25 سال سکوت اختيار کرد و اینگونه فرمود: «فَصَبْرَتُ وَ فِى العَيْنِ قَذًى، وَ فِى الْحَلْقِ شَجاً، أرى تُراثىِ نَهْباً»[12] به گونه‌ی صبرکردم که در چشم خار غم و آوا در گلو شکسته، می‌دیدم میراثم به غارت می‌رود.
شهادت امام علی(ع)
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللهِ أَنْتَ أَوَّلُ مَظْلُومٍ وَ أَوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقُّهُ…. یا أَبَا الْحَسَنِ، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ، یا عَلِی بْنَ أَبِی طالِبٍ، یا حُجَّةَ اللّهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیدَنا وَ مَوْلانا إِنَّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِک إِلَی اللّهِ وَ قَدَّمْناک بَینَ یدَی حاجاتِنا، یا وَجِیهاً عِنْدَ اللّهِ اشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللّهِ؛
مناجات علی از سوی نخلستان نمی آید / صدای دلنشین شاه انس و جان نمی آید
بجای صوت قرآن چون شده کز خانه حیدر / نوایی جز صدای ناله و افغان نمی آید
به فرق مظهر حق و عدالت ضربتی خورده / که امید حیات از آن شه مردان نمی آید
علی در بستر مرگ است و مشغول وداع امشب / بگو خادم، به مسجد خسرو خوبان نمی آید
در سحرگاه ۱۹ رمضان سال 40 هجری قمری فرق امام علی(ع)، با ضربت شمشیر ابن ملجم در مسجد کوفه شکافته شد و در 21 رمضان به شهادت رشید. امام علی(ع) شب ۱۹ رمضان میهمان دخترش ام کلثوم بود.[13] ابن سعد از امام حسن مجتبی(ع) نقل نموده که امام علی(ع)، در این شب پیامبر اسلام(ص) را در خواب دید و از ظلم‌هایی که به او شد، گلایه کرد…[14] مقتل نویسان نوشته‌اند: هنگام ضربت شمشیر ابن ملجم امام علی(ع) فرمود: بسم الله و بالله و علی ملّه رسول الله، فُزْتُ و ربِّ الکَعبَةِ قسم به خدای کعبه، رستگار شدم.
نمازگزاران مسجد كوفه، اطراف امام علی(ع) گرد آمدند و به سر و صورت خود زدند و برای آن حضرت گریه نمودند. امام علی(ع)، در حالی كه خون از سر و صورت شریفش جاری بود، فرمود: هذا ما وعدنا الله و رسوله؛ این همان وعده‌ای است كه خداوند و رسول گرامی‌اش به من داده‌اند. انا لله وانا اليه راجعون وسيعلم الذين ظلمو اي منقلب ينقلبون.
منبع: گزارش از صفحه مجمع فرهنگی کوثر مقیم روستوک.
[1]. شب 21 رمضان 1445 هجری قمری در شهر روستورک از سوی مجمع فرهنگی کوثر.
[2]. سوره قدر، آیات
[3]. کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۶۶، ح ۱.
[4]. آئینۀ حق‌نما، ص ۲۲ به نقل از «نور الهدایه» علامه دوانی ؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۱۲.
[5]. طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۱۹؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳،ص۲۳۸.
[6]. سوره بقره، آیه 207 .
[7]. سوره نساء، آیه 59 .
[8]. سوره مائده، آیه ۵۵ .
[9]. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، تحقیق سید علی جمال اشرف، ص۱۵۷.
[10]. الإمامة والسیاسة، ج ۱، ص ۹۸ عن محمّد بن أبی بکر؛ شرح نهج البلاغة، ج ۱۸، ص ۲۴ وفیه «أنت مع الحقّ والحقّ معک»؛ الفصول المختارة، ص ۲۲۱ وفیه «هو مع الحقّ والحقّ معه»؛ المحاسن، ج ۱، ص ۸۱، ح ۴۷ عن السری بن خالد عن الإمام الصادق عن آبائه(ص)عنه(ص) وفیه «أنت مع الحقّ والحقّ معک»؛ کفایة الأثر، ص ۲۰ عن ابن عبّاس و ص ۱۱۷ عن أبی أیوب؛ شرح الأخبار، ج ۲، ص ۶۰، ح ۴۲۱ عن عائشة.
[11]. فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۸۰.
[12]. نهج‌البلاغه، خطبه سوم(خطبه شقشقیه) .
[13] . حسینی مطلق، شهید تنها، ۱۳۸۶ق، ص۱۱۴.
[14] . ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص ۲۶ .