اسلام عالي‌ترين تجلیل و تشویق را از کار و مقام کارگر به عمل آورده و آن هم به گونه ای که نظیرش را در هیچ یک از مکتب های اقتصادی نمی توان یافت، اسلام انسانها را به کار و تلاش تشویق می نماید، تا فقر و فساد ریشه کن شود و اقتصاد سالم، همراه با توازنی پایدار، بارور گردد. این موضوع در دین اسلام تا حدی قابل توجه است که پیامبر بزرگوار اسلام (ص) می فرماید: «عبادت هفتاد جزء است و بالاترین جزء آن کسب و کار حلال است». و نیز هنگامی که آن حضرت کارگری را دید، که دستش از شدت کار ورم کرده است، دست او را گرفت و در برابر مردم بلند نمود و (به نشان افتخار و تحسین و تشویق) فرمود: این است دستی که هرگز آتش دوزخ آن را نمی سوزاند، این است دستی که خدا و رسولش آن را دوست می دارند، کسی که از دست رنج خود کسب معاش کند، خداوند با نظر رحمت به او می نگرد.
وقتی به صفحات تاریخ نظر کنیم می بینیم که زند گی رهبران دینی و آسمانی خود گواه بزرگی است بر اهمیت کار و ارزش کارگر؛ پیامبران الهی اکثراً کارهای شاقه را انجام می دادند و زند گی پر مشقت آنها شهادت می دهد که همگی مرد کار و زحمت بودند؛ چنانچه به زند گی پر افتخار پیامبر اسلام (ص) یاران و اصحاب گرامی آن حضرت نظر اندازیم، متوجه می شویم که هر کدام به گونه ای با ریختن عرق کارگری به مقام کار و کارگر ارزش و اهمیت می دادند؛ پیامبر اسلام (ص) چوپانی، تجارت و دهقانی می کرد، حضرت علی (ع) با دست خود باغهای زیادی احداث می کرد و بعداً به بینوایان واگذار می نمود، آن بزرگوار با بازوان خود قنات های متعددی در گوشه و کنار مدینه به وجود آورد و از عرق ریزی در این کار هرگز واهمه نداشت.
همچنین زنان نمونه و الگو در اسلام چون: خدیجه کبری، فاطمه دختر پیامبر اسلام و … چرخ‌های زندگی را دوشادوش مردان به حرکت در می آورد و پیوسته کار می کردند.
با این حال! اسلام حقوق اساسی و انسانی فراوان برای کارگر قائل است، او را در انتخاب شغل، مکان و زمان کار و کیفیت قرار داد، آزاد گذارده ، پرداخت اجرت و پاداش او را در مقابل به موقع و نیز استراحت وی را طبق قرارداد و همین طور افزایش مزدش را در مقابل اضافه کاری تاکید نموده، همچنین تامین نیازمندی های او را در هنگام بیکاری ( که به عللی پیش می آید) مقرر فرموده که به شمه ای از سخنان پیامبر اسلام (ص) اشاره می شود:
پیامبر اسلام (ص) می فرماید: «هیچ گاه بیش از طاقت و توان کارگران، کار و تکلیف به عهدة آنان مگذارید». و نیز فرزند آن حضرت امام جعفر صادق (ع) می فرماید: «قبل از آنکه عرق بدن کارگر خشک گردد، مزدش را بدهید.»
و نیز در یکی از وصایای پیامبر بزرگوار اسلام (ص) آمده: « کسی که با دادن مزد کارگر خود داری کند، مورد لعن و دوری از رحمت خداست.»
از این رو سعادت و خوشبختی در خانه کسی را می زند که زحمت کش و پر تلاش باشد، در شرایط کنونی که فرصتی اندک و امیدهای محدود بوجود آمده و کشور اسلامی افغانستان پس از سه دهه جنگ، این سرزمین مخروب و در واقع تلی از خاک و خاکستر می باشد؛ نیاز مبرم به بازسازی و نوسازی را دارد؛ در چنین شرایطی انتظار می رود تا مردم زحمت کش این کشور، مخصوصاً آنهائیکه سالیان متمادی در دوران هجرت به کشورهای خارجی به کارهای شاقه اشتغال داشتند، امروز جهت آبادانی کشور و بهبود وضعیت زند گی و دستیابی به توسعه اقتصاد سالم تلاش شبانه روزی نمایند. جامعه ای که خواستار توسعه اقتصادی و دست یابی به قدرت تولید در حد مطلوب و خود کفایی است و می خواهد به خواسته های آرمانی خویش دست یابد، ناگزیر باید از مراحل مختلفی بگذرد و برخی سختی ها را پذیرا شود و نیز از برخی لذت ها و آسایش ها صرف نظر کند و بهترین وقت های کاری، ارزنده ترین اندوخته های مالی، نبوغ فکری خود را در این زمینه بکار گیرد.
توسعه اقتصاد سالم از دیدگاه اسلام زمانی مطلوب و مفید است که در راه منافع و مصالح جامعه و امت اسلامی به کار افتد و در مسیر عزت و اقتدار آن، جریان یابد.
از این رو در تعالیم دینی، مفهوم «انفاق» به عنوان یکی از شیوه های سالم جریان ثروت، وارد شده است. و بر طرف کردن نیازهای فردی و اجتماعی، نه تنها در اسلام، بلکه در همه ادیان آسمانی از اصول و محوری زند گی اجتماعی است.
در زمان کنونی توسعة اقتصاد سالم و سرمایه گذاری های تولیدی (صنعتی و زراعتی) و خدماتی و نیز سرمایه گذاری های بالا سری اجتماعی با انگیزه های خداپسندانه و در راستای بهبود زند گی مردم و تعالی انسان از مصداق های روشن انفاق به حساب می آید.
پیشوایان دینی ما ، همواره مردم را تشویق کردند که در راه حفظ و تامین منافع اجتماعی از همدیگر سبقت بگیرند؛ مساله ای که در اسلام، بسیار مورد تاکید قرار گرفته و همواره به مسلمانان توصیه شده است که از خود باقیات و صالحات به جای بگذارند و مانند: راهسازی، آب رسانی، احداث پل، احداث باغ ها و زمین های زراعتی، و ساختن بناهای خیریه و عام المنفعه چون مكتب، مسجد، شفاخانه، و … باعث توسعه اقتصاد سالم در جامعه گردد.
گذشته از تمام این مسائل، این نکته را باید بپذیریم که هم اکنون روح کار کردن و فعالیت در میان دولت مردان نظام اسلامی و جامعه ، مخصوصاً جوانان کشته شده و امروز هجوم جوانان به سوی موسسات خارجی ، گواه روشن است که عشق به کارهای سنگین کمتر شده است. این وضعیت علل و انگیزه های مختلف دارد که یکی از آن علل ها این است که کشور ما پس از سه دهه جنگ برای رهایی از فقر همه جانبة خود، امکانات کافی در اختیار ندارد؛ لذا پذیرفته است که کمک خارجی از عوامل مهم در جریان توسعه اقتصادی است.
اینک به برخی از اهداف و ضرورت های توسعه اقتصاد سالم به مناسبت یازدهم ثور روز جهانی کار و کارگر اشاره می شود:
الف: مبارزه با فقر
از عوامل عمده عقب ماند گی و توسعه نیافتگی جوامع فقیر، مخصوصاً کشور ما، پائین بودن سطح سرمایه و سرمایه گذاری است. این کشور به دلیل کمبودهای اقتصادی و مالی و پائین بودن در آمدها، قدرت سرمایه گذاری چندانی ندارد؛ بطوری که درآمدهای اندک آن حتی نمی تواند نیازهای فوری و ضروری را برآورده، سرمایه گذاری و شکوفایی اقتصادی که جای خود دارد؛ به همین دلیل، موفق به بهره برداری از منابع طبیعی و انسانی خود نیز نمی شوند، در نتیجه جامعه از رفاه عمومی و روند رو به رشد باز می ماند و همیشه فقر و محرومیت دامنگیر آن است و با گذشت زمان تنها بر کمبودها و خرابیها افزوده می شود.
لذا یکی از تکالیف مهم اسلامی که برای همگان تعهد آفرین و مسوولیت‌ساز است، مبارزه همه جانبه با فقر، کمبود و نداری است، و این وظیفه بیش از همه بر عهده دولت و افراد توانگر نهاده شده است؛ زیرا هدایت و سازماندهی برنامه های اجتماعی وظیفة اصلی دولت است و افراد متمکین نیز از آن جهت که خداوند مسوولیت تکفل افراد فقیر و خلاء های اجتماعی را بر عهده آنان نهاده، باید با درک مسوولیت انسانی و اجتماعی خود، به وظیفه خویش در برابر کمبودها و محرومیت های همنوعان خود اقدام کنند و با سرمایه گذاری های درست، فقر و نداری را از میان بردارند.
ب: خودکفایی و استقلال اقتصادی
اسلام یک نظام معنوی صرف نیست که تنها به استقرار عقیده در دلهای مسلمانان انجام امور فردی دینی اکتفا کند و ماموریت خود را پایان یافته بداند، بلکه اسلام یک روش عملی واقعی برای زند گی شرافتمندانه، همراه با عزت و اقتدار جامعه و امت است و بار هر گونه سلطه ای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به مقابله بر می خیزد.
بدترین نوع سلطة بیگانگان که زمینه ساز سلطة سیاسی و فرهنگی می گردد سلطه اقتصادی است، و سلطة اقتصادی آنگاه بر جامعه سایه می افکند که اقتصاد آن از لحاظ تولید و تامین کالاهای اساسی عاجز باشد.
در دنیای امروز رهایی از سلطة قدرت های اقتصادی در صورتی ممکن خواهد بود که با سرمایه گذاری در بخش های زراعت و صنعتی، تولید در این دو بخش به حد رشد یابد که جامعه را از واردات این گونه کالاها بی نیاز سازد.
البته جامعه اسلامی و امت مسلمان، همواره باید به این مسئله توجه داشته باشند که دین برای آنان عزت و سر فرازی خواسته است و آنان را از سستی و عقب ماند گی که زمینه ساز سلطه های مختلف بیگانگان و کفار است، بر حذر می دارد.
در این راستا علمای دینی، بارها و بارها راجع به استقلال اقتصادی و سلطه اقتصادی بیگانگان اظهار نظر نمودند، و لکن دولت ها به قدرت های خارجی وابسته بودند و علمای دینی تحت فشار حکومت ها قرار می گرفتند، از این رو کشور اسلامی ما از دیر زمانی است که به خودکفایی و استقلال اقتصادی نمی رسد؛ چنانچه حدود سی و پنج سال قبل آیت الله العظمی سید محمد سرور واعظ در یکی از مباحث حکومت مادی و معنوی تحت عنوان «عدالت اجتماعی» خطاب به مردم کابل می فرماید: «از غرب آوازه ای بلند می شود که او خیر خواه بشر است، از شرق آوازه ای دیگری می آید که او خیرخواه کارگر است، تمام این ها مثلش مثل قصاب و گوسفندی است که یکدسته رشقه را به بغل گرفته و تعداد زیادی گوسفندان بیچاره را بدنبال خود … به کشتارگاه می برند.» لذا علمای دینی ما همیشه در جامعه‌ی تاریک و نابسامان افغانستان مردم این کشور را به توسعه اقتصاد سالم و خود کفایی تاکید می داشتند.
از این رو مسلمانان موظفند برای حفظ اعتبار و حیثیت جامعه اسلامی، از هر گونه عملی که راه نفوذ کفار و بیگانگان را برای تسلط بر مسلمانان می گشاید خودداری کنند و از پیش راههای نفوذ آنان را با تدبیر و سیاست ببندند، و از آنجا بزرگترین راه نفوذ آنان، تامین نیازمندی های اقتصادی است، اعمال سیاست اقتصادی خود کفایی و همیاری و مشارکت تمامی اقشار جامعه در قطع وابستگی و بستن راههای نفوذ آنان، تاثیری اصولی دارد و از مهم ترین مسوولیت های امت اسلامی است که با برنامه ریزی های لازم اقتصادی به خود کفایی برسند. به این معنی که توان رفیع نیازهای خود را دست کم در سطح تولیدات حیاتی و استراتژیک با تامین سطح مطلوب از رفاه برای افراد جامعه داشته باشند.
ج: مبارزه با ثروت اندوزی
هدفی که اسلام در ساختن اجتماع و سامان دادن به آنان دارد، از بین بردن ثروتمندی افراطی و زندگی تجملی و پر مصرف و اسراف آمیز و نیز از میان بردن فقر و تنگدستی از پهنه زیست انسانی است. تا عموم مردم به یک زندگی قابل قبول دسترسی پیدا کنند. از این رو اسلام شخص اسرافکار را خورنده‌ی چیزی معرفی می کند که به او تعلق ندارد، و برای شخص فقیر چندان کمک رسانی در نظر می گیرد که بتواند زند گی خانواده خود را با دیگر مردم همسطح سازد.
مفهوم روشن از تعلیمات دینی در سیاست های مالی، انفاق و توزیع آن میان مردم و رساندن آن به دست همگان است، تا چنان شود که مال در سراسرپهنه زند گی ملت ها جریان پیدا کند، نه اینکه در دست شماری ثروتمند و توانگر بماند و تنها میان ایشان دست به دست گردد.
آنگاه که سرمایه ها در میان مردم به جریان بیفتد ، صورت «قوامی یا پشتوانه بودن» پیدا می کند؛ یعنی مال ، بر این اساس سببی برای شکوفا شدن توانایی ها و موهبت های انسانی می شود.
به امید آنکه روح برادری و توازن اجتماعی در کشور ما بوجود آمده و توسعه اقتصاد سالم پاسخگوی همه نیاز های ملت مسلمان گردد و همگان در رفاه و سعادت قرار گیرند.
نويسنده:
سيدجعفرعادلي«حسيني»
منبع:
پامیر نشریه شهر کابل – شماره 232 چهار شنبه 12 ثور 1386